Бақылау сұрақтары:
Пайдаланушының интерактивті жүйелермен қатынасына қандай факторлар әсер етеді?
Оператор қызметінің түрлері қандай?
Адам –оператор қызметінің кезеңдері қандай?
Адам –оператор жүрісінің түрлері қандай?
Операторлар өзінің қызметінде қандай моделдерді қолданады?
9,10 –шы дәріс. Сұхбаттың құрылымдары және түрлері.
Қолданбалы жүйенің сұхбаттық компоненті. Программалық қосымшасы бар сұхбат алгоритмінің сұлбасы. Сұхбаттың түрлері. Қарым-қатынас сценариі. Сұхбаттың құрылымдары.
Қолданбалы сұхбаттық жүйеде екі функционалдық компонетті көрсетуге болады:
- өзіндік қолданбалы жүйе, пайдаланушы сонымен жұмыс жасайды.
- сұхбаттық компонент, пайдаланушы мен қолданбалы жүйенің арасындағы сұхбатты басқарады.
Қолданбалы жүйеге мысалына, өзінің кәсіби қызығушылығымен ЭЕМ пайдаланушылары жұмыс істейтін барлық жүйелер жатады. Олар: әр түрлі басқарудың автоматтандырылған жүйелері, автоматтандырылған жобалар жүйелері, қолданбалы программалар пакеттері және т.б. Бұл жүйелер сұхбат нақты пәндік облысының терминінде жүретіндігімен сипатталады және пайдаланушы шығыста соңғы қорытынды алады. Ол программаның қосымшасымен тіл табысудағы мақсаты. Кейбір жүйелер тек сұхбаттық емес, сонымен қатар пакеттік режимде де жұмыс істей алады. Бұл жағдайда соңғы қорытындының семантикасы қолданған жұмыс режиміне байланысты емес. Сұхбаттық компонент қолданбалы жүйенің қондырмасы болып табылады және пайдаланушы қиын жұмыстардың түп нұсқасын білуге көмектеседі, ол үшін оған сәйкес лингвистикалық формалар жиынтығын пайдалануға мүмкіндік береді. Сұхбат бұл жағдайда терминдік сұхбаттық жүйеде жүреді және метасұхбат деп аталады. Қолданған терминология қиындық облысына бағынбайды. Дамыған метасұхбат - қолданбалы жүйеде, тек қиын облыспен таныс пайдаланушыға, сұхбатты жүйемен алдын ала таныспай-ақ керекті қорытынды алуға мүмкіндік береді. Сондықтан, қолданбалы жүйенің кең таралуы, оның сұхбаттық қондырмасының сапасына байланысты болады.
Сұхбаттық жүйеде, екі компонентті программаның қосымшасы бар, сұхбат алгоритмнің жалпыланған сұлбасы 3-ші суретте көрсетілген.
Сонымен қатар алгоритм сұлбасының бұтақтарының бірінен бір рет жүріп өтуі «Басы»-блогынан «Соңы»-на дейін немесе алгоритм сұлбасының басына қайтіп келуін сұхбаттың қадамы немесе транзакция деп аталады. Сұхбаттың қадамы адамның ЭЕМ-мен белсенді жұмыс істеуімен сипатталынады. Жүйенің кіріс хабарламаны қабылдауы 2 кезеңнен тұрады:
синтаксистік сараптау – ақпарат енгізілген формалардың сәйкестігін тексеру.
семантикалық талдау – кіріс ақпаратының мағынасын, жүйенің жақын арадағы тапсырмасын анықтау және оның процедуралық бөлімнің қазіргі жағдайдағы орындалу мүмкіндіктерін сараптау.
Қаралған тізбек жүйенің шығыс ақпаратын шығуынан басталады. Қарым-қатынасты ұйымдастырушы жүйенің өзі болып табылады. Берілген тізбектен басқа, сұхбатта инициативаны үлестірудің 2 формасы белгілі: пайдаланушыға тиесілі инициатива (пайдаланушы командалар мен сұраныстар арқылы жүйенің жұмысын өзі басқарады) және аралас инициатива (басқару сигналдары көмегімен инициативаны қайтадан үлестіруді қарастырады, оның көмегімен пайдаланушы программаның процедуралық, сонымен қатар сұхбаттық бөлімдердің орындалуын үзуге және ЭЕМ-ді өзінің командасын күту жағдайына аудара алады).
Ақпарат сипаттамасы бойынша кіріс және шығыс хабарламасының құрамын екі типке бөлуге болады;
- басқарушы, транзакция нәтижесінде жүйенің қызметі және жұмысымен басқару орындалады (осы мақсатқа, сонымен қатар, басқарушы сигналдар қолданылады );
- ақпараттық, міндетті тапсырманы шешу үшін,оның барысында жүйеге мәліметтер енгізіледі.
Пайдаланушының санынан байланысты, сұхбаттық жүйе жекепайдаланушылық (бір ғана пайдаланушыға арналған) және көппайдаланушылық (жүйе ресурстарына ұжымдық қатынас жасау) болуы мүмкін..
Сұхбаттың транзакциясын жүзеге асыру үшін келесі формалар қолданылады:
- синтаксикалық шектеу (мәзір, шаблон бойынша жауаптары бар тапсырыс, ия\жоқ жауабы бар сұраныс);
- директивалық (командалар);
- фразалық (шектелген қарапайым тілде әрекеттесу);
- обьектно – бағытталған.
Сұхбаттық жүйені тез игеру үшін пайдаланушыға сұхбаттың негізгі кезеңдері мен жүзеге асыру формасын білу қажет. Адами–машиналық ортада сұхбаттың келесі түрі көп қолданылады:
мәзір; - сұрақтар, ия\жоқ жауабын сұрайды; - шаблон;
қарапайым сұраныс; - команда; - қарапайым тілде әрекет ету.
3-ші сурет.
Достарыңызбен бөлісу: | 
