«Дене шынықтыру» пәніндегі оқыту үдерісіне қойылатын ұйымдастырушылық талаптар

Білім беру ұйымдары білім алуды қалай үйрену керектігін білетін, дербес, ынталы,

қызығушылығы жоғары, сенімді, жауапты, зерделі оқушы тәрбиелейтін қағиданы ұстанады.

Мұғалімдер аталған қасиеттерді сабақ беру мен оқытудың түрлі стратегияларын пайдалану арқылы тәрбиелейді және дамытады деп күтіледі, бұған төмендегілер кіреді:

• 
  әрбір оқушының пікірін тыңдау және олардың білімін, шеберліктерін және дағдыларын ары қарай дамыту үшін қолдану;
  
• 
  мұқият іріктелген тапсырмалар мен қызмет түрлерінің көмегімен оқушыларды ынталандыра және дамыта оқыту;
  
• 
  оқушыларға түсінікті мысалдармен проблемаларды шешу стратегияларын модельдеу;
  
• 
  оқыту үшін бағалау арқылы оқушылардың оқу үдерісін қолдау;
  
• 
  зерттеу әдістеріне және оқушылардың зерттеулеріне негізделген белсенді оқуды ынталандыру;
  
• 
  оқушылардың бойында сын тұрғысынан ойлау дағдыларын дамыту;
  
• 
  оқушылардың жеке, топтық қызметтерін және бүкіл сыныптың жұмысын ұйымдастыру.
  

• 
  пайдаланылған формативті және жиынтық (суммативті) бағалаудың стратегиялары мен процестері;
  
• 
  оқушылардың кешенді дағдылары мен қабілеттерін дамыту;
  
• 
  оқушылардың дене қуаты қасиеттерін дамыту (төзімділік, жылдамдық, күш, секіру, икемділік);
  
• 
  сабақ үстінде оқушылардың назарын аудару; оларды өзіндік дамуға ынталандыру;
  
• 
  бірқатар кешенді физикалық жаттығулар;
  
• 
  «Дене шынықтыру» сабағын өткізудің дәстүрлі және заманауи әдістері мен процестерінің теңгерілген комбинациясы;
  
• 
  оқушылардың «Дене шынықтыру» сабағында және басқа да сабақтарда өздерін бақылауы және бағалауы;
  
• 
  бөлу: жеке, шағын және үлкен топтардағы жұмыс, барлық сыныппен;
  
• 
  оқытудың ең тиімді әдіс-тәсілдерін пайдалану;
  
• 
  оқушылардың өз денсаулықтарына құрметпен қарауы және оны сақтаудың маңыздылығын түсінуі;
  
• 
  сын тұрғысынан ойлау дағдыларын дамыту;
  
• 
  оқытудың дифференциалды әдістері;
  
• 
  негізгі қимыл-қозғалыс дағдыларын дамыту мақсатындағы әдістер.
  

Қозғалыс «бойынша» тәрбиелеу сабақ кезінде оқушылардың физикалық жаттығуларды зерттеуі мен орындауының нәтижесінде білім мен түсінік алуын қарастырады. Мұны техникалық білім деп атауға болады. Дене шынықтыру тәжірибесінің толық кешені арқылы өз тұжырымдамаларын, техникалары мен ережелерін құру мүмкіндігін бере отырып, мұндай білімді балаларда кішкентай жасынан бастап дамыту керек.

Қозғалыс «барысында» тәрбиелеу дағдыларды меңгерумен (тәжірибелік білім) және қозғалыс қызметіне саналы түрде және табысты қатысу қабілетімен тікелей байланысты. Аталған әдіске физикалық жаттығулар кіреді, бұл жаттығулардың жеке пайдасы да бар, оқушылардың физикалық әрекеттерге саналы түрде қатысуы нәтижесінде меңгерген білімдерінің, түсініктерінің және дағдыларының контексінде де пайдасы зор (мысалы, бұлшық еттерін, сіңірлерін және жүйке тамырларын іске қосу арқылы кинестетикалық оқыту; кейбір физикалық жаттығулар үшін қажет дайындық талаптары мен денсаулық жағдайы туралы ойлау).

Қозғалыс «арқылы» тәрбиелеу – бұл қозғалу қызметі басқа нәтижеге, мақсатқа немесе міндетке қол жеткізудің бір әдісі ретінде қарастырылатын процесс. Қозғалыс қызметі арқылы оқыту – оқушылар қозғалыс қызметін орындаудың және оқудың нәтижесі ретінде түсіну, үйрену және қарау дағдыларын жанама түрде меңгеретін оқыту процесі (мысалы, жоғары физикалық дайындық немесе пәнаралық түсінік, мысалы, ойындарға арнап нұсқаулықтар жасау, жарыс хаттамаларын пайдалану, басқа оқушылардың жетістіктерін бақылау және сипаттау). Демек, аталған аспект қимыл-қозғалыс қызметінің білім бағдарламасының басқа да көптеген салаларында оқыту процесіне қаншалықты ықпал ететінін айрықша көрсетеді.

Жүйелі түрде жүргізілетін және ғылыми негізделген педагогикалық бақылаудың арқасында ғана дене шынықтыру балалар мен жасөспірімдердің денсаулықтарын сақтау мен нығайтудың, олардың физикалық дамуын жақсартудың тиімді әдісі бола алады. Осыған байланысты дене шынықтыру пәнінің мұғалімі физикалық жаттығулардың өсіп келе жатқан ағзаға әсері туралы жеткілікті деңгейде хабардар болуға тиіс. Сонымен қатар, дене шынықтыру пәнінің мұғалімдері өздерінің педагогикалық әдістерін бақылап, оларды оқушылардың анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктеріне сәйкес өзгертіп отырулары тиіс.

• салауатты өмір салтын насихаттау, сонымен қатар оқушылардың физикалық даму процесінде өз құқықтарын білуі;

• аурудан әлсіреген органдары мен жүйелерінің функционалдық деңгейін арттыру;

• физикалық және ақыл-ой қабілеттерін арттыру;

• оқушылардың ағзалары аллергияларға, суық тию ауруларына және созылмалы инфекцияларға қарсы тұра алуы үшін олардың иммундық жүйелерін жақсарту;

• дұрыс мүсін қалыптастыру және оны түзету;

• дұрыс тыныс алу техникасына үйрету;

• негізгі қимыл-қозғалыс қабілеттері мен дағдыларын дамыту;

• адамгершілік тәлім-тәрбиеге үйрету;

• оқушыларды дене шынықтыру сабақтарында және өмірдегі басқа жағдайларда өздігінен әрекет етуге тәрбиелеу;

• барлық оқушылар үшін тиімді жұмыс істеу жағдайларын жасау.

Арнайы медициналық топтағы оқушылардың шалдыққан сырқаттарының ауырлығына және сипатына байланысты дене шынықтыру сабақтарында дифференциалды оқыту үшін оларды А және Б кіші топтарына бөлу ұсынылады.

• 
  А кіші тобы – денсаулықтарында түрлі ахуалы бар, қалпына келтіруге болатын ауытқулар бар оқушылар.
  
• 
  Б кіші тобы – сыртқы ағза мен ішкі органдар жүйесінде ауыр сырқатқа шалдыққан, қалпына келтіруге болмайтын өзгерістері бар оқушылар (мысалы, жүрек-қан тамырлары ауруы, несеп шығару жолдарының аурулары, бауыр аурулары; көру қабілетінің жоғары деңгейде бұзылуы, мысалы, перифериялық көру қабілетінің бұзылуы және т.б.)
  

1. 
   Оқушыларды олардың денсаулық жағдайларына сәйкес кіші топтарға бөлу (жоғарыда көрсетілген);
   
2. 
   Оқушылардың сырқаттану диагнозына байланысты оқушыларға жаттығулар белгілеу;
   
3. 
   Оқыту, сабақ беру және бағалау үдерісіндегі әдістерін жекелеу;
   
4. 
   Сабақтарда орындалатын қимыл қозғалыс әрекетінде өз білімдерін жетік қолдана алатын, медициналық білімі бар мамандардың қолдауымен сабақ өткізу.
   

П.Дж. Арнольд (1979). Қозғалыстың, спорттың және дене шынықтырудың мәні. Лондон: Хайнеманн. (Arnold, P.J. (1979). Meaning in Movement, Sport and Physical Education. London: Heinemann.)