|
 Демина Н. Ф., Омарова Ж. М. Физикадан олимпиадалық есептерді шығару әдістемесі
|
| бет | 38/39 | | Дата | 20.05.2020 | | өлшемі | 1,08 Mb. | | #30541 |
| Демина Н. Ф., Омарова Ж. М. Физикадан олимпиадалы? есептерді шы?Аспаптар мен құрал-жабдықтар: вертикаль осьті еркін айнала алатын және екі вертикаль тіреуіште горизонталь бағанасы бар горизонталь платформа; жіп; жүк; сызғыш.
Шешуі:
а. Жылжымайтын платформа кезінде шариктің бағананы бойлай және көлденең тербелісі нормаль болып табылады.
б. Платформаның бірқалыпты айналуы кезінде эллиптикалық тербелістер нормаль болып табылады. Кішкентай бұрыштық үдеу кезінде шардың тербелісі әр уақытта нормаль болып қалады.
в және г. Тербелістердің бірін қоздырамыз да (бағананы жағалай немесе көлденең) платформаны айналдыра бастаймыз. Платформаның баяу айналуы кезінде тербеліс жазықтығы платформаның қозғалысының артынан ереді, ал тербеліс сызықты болып қалады. Бұл кезде платформаның тоқтауынан кейін нәтижелеуші тербеліс платформаға байланысты бастапқымен сәйкес келеді. Іліну нүктесін вертикаль бойынша ауыстыра отырып, маятниктердің өздерінің жиіліктерінің айырмасымен │ω1-ω2│ салыстырғанда, айналу баяу өту тиіс екеніне көз жекіземіз. Айналу баяу емес те болуы мүмкін, егер бұрыштық үдеу аз болса (│ω12-ω22│-мен салыстырғанда). Бұл кезде де платформаның тоқтауынан кейін нәтижелеуші тербеліс бастапқымен сәйкес келеді, бірақ енді айналу кезінде маятник тербелісі эллиптикалық болып келеді. Бұл кезде шариктің платформа қозғалысының бағытымен қозғалысы бағанаға көлденең бастапқы қозғалысқа сәйкес келеді, ал шарактің платформа қозғалысының бағытына қарсы қозғалысы бағанаға жағалай бастапқы тербелістерге сәйкес келеді.
Тапсырма 23. Транзистордың өткізгіштік типін анықтау (п–р–п немесе р–п–р) және база шығаруын табу. Эмиттер мен коллектордың шығаруын анықтау.
Құрал-жабдықтар: Миллиамперметр 50~-100 мА; мыс және цинк пластинкалар; қосқыш сымдар, маркалауы жоқ биполярлы транзистор; лимон.
Шешуі:
Биполярлы транзисторды екі бір-біріне қарама-қарсы қосылған диод ретінде қарастыруға болатыны белгілі (сурет 68, 69 ).
1. Лимонға тығылған цинк және мыс пластинкалардан, ЭҚК-і шамамен 1В болатын химиялық ток көзін аламыз.
2. Электр тізбегін жинаймыз.
Мыс пластинасының потенциалы оң, ал цинктікі – теріс.
|
Сурет 68
|
Сурет 69
|
|
|
|
Сурет 70
|
Сурет 71
|
3. Өз еркімен транзистордың екі шығысын таңдаймыз және оған электр тізбегінің 1 және 2 өткізгіштерін қосамыз (сурет 70). Бұл кезде оларды бірнеше варианты мүмкін, олардың анализі берілген есептерді шешуге мүмкіндік береді.
Бұл эмиттер мен коллектор шығысы деп ойлайық (сурет 71). Сірә, бұл жағдайда тізбекте ток жоқ. Қосылудың полярлығын алмастырайық, яғни 2-ші шығысын колекторға, ал 1-ші шығысты эмиттерге қосайық, бұл жағдайда тізбектегі ток миллиамперметрге әсер етпейді. Қосылудың басқа жағдайларында (база – коллектор немесе база – эмиттер) базадағы «минус» кезіндена миллиамперметр тізбекте токтың барын көрсетеді.
4. Транзистордың «коллектор» және «эмиттер» шығыстарын анықтау үшін сіз өз денеңіздегі, сол және оң қол арасындағы кедергіні қолдана аласыз. Оң және сол қол арасындағы дененің кедергісі 20-дан 500 кОм-ға дейі жететіні белгілі. Егер саусақтардың ұшын лимон шырынымен сулатса, кедергі 10-30 кОм болады, бұл саусақтар база мен транзистор коллекторын қосқанда транзисторды ашуға жеткілікті болады. Бұл кезде коллекторде р–п–р типті транзисторлар үшін теріс потенциал, ал эмиттерде оң потенциал болуы тиіс (сурет 71) R ~ 10-30 кОм.
Бірақ, тізбектегі ток өте үлкен емес, бірақ бұл коллектор мен эмиттердің шығысын анықтау үшін жеткілікті. Эмиттерге теріс потенциал жібергенде, біз эмиттерді коллектормен ауыстырып алдық деп ойлайық, бұл кезде тізбектегі ток 10-100 есе кіші және микроамперметрмен бұндай токты көруге болмайды.
5. Осыған ұқсас зерттеулерді п–р–п типті транзисторлармен жүргізсек, «база-эмиттер» немесе «база-коллектор» электр тізбегінде ток болады, егер эммиттер мен коллекторға байланысты базада оң (+) потенциал болса ғана.
Тапсырма 24. Ток көзінің ЭҚК-ін, вольтметр, резистор кедергісін, миллиамперметр мен ток көзінің ішкі кедергісінің жалпы кедергісін анықтаңыз.
Достарыңызбен бөлісу: |
|
|
