Тақырып:Көруі бұзылған балалар

1.Тифлопедагика пәні, міндеттері

2.Көру бұзылысының түрлері

Арнайы педагогикада көруі бұзылған тұлғаларды оқыту мен тәрбиелеу мәселесін зерттейтін ғылымды – тифлопедагогика деп атайды.

Тифлопедагогика грек сөзінен алғанда «tiflus» - соқыр деген мағынаны білдіреді,педагогика-тәрбиелеймін деген мағынада.Көруі бұзылған тұлғалар,соқырлар және нашар көретіндер тұлғалар арнайы педагогикада психоденелік бұзылысты қамтиды.Бұларда көріп қабылдаудың шектеулілігі анық байқалады.Болу себептері көруі бұзылған тұлғалардың бұзылу себептері мынандай:туғаннан соқыр,көруі бұзылған,жүре бара пайда болу.

Туғаннан ішкі даму жағдайы тұқым қуалаудан,зақымдану әсерінен созылмалы ауруға шалдығудан болады.

Жүре бара:көру мүшесінің ауруға ұшырауы,организмнің жалпы асқынып ауруы,мидың трамвалық соққыға ұшырауы(әсіресе көру аймағы) мұнда (бастың жарылуы,көздің жарақаттануы,көзге тиген қатты соққы).Көруі бұзылған тұлғалардың жалпы қоршаған ортамен қарым-қатынаста өзіндік сипаты анық байқалады.Көруі бұзылған тұлғалар соқырлар,нашар көретін.Көру ақаулығының болуы жалпы жеке тұлғаның қалыптасуына өз ықпалын тигізеді.

Соқырлар- көру қабілетінен мүлдем айырылған тұлғалар немесе толықтай көру түйсігі мүлдем бұзылған тұлғалар.Бұлар бұзылу дәрежесіне қарай абсолюттік және практикалық соқыр.Абсолюттік соқырларды кей әдебиеттерде тотальдік деп атайды.Бұл екі көзі соқыр көрмейтін көру түйсігі мүлдем болмайтындар (түсті ажырату және жарықты түйсінуі болмайды).Ал практикалық соқыр бұлар жарықты және түсті аз да болса түйсініп қабылдай алады.Жарықты қараңғыдан айыру зат пішінін ажырату,оны қабылдай алу аз да болса саңылау болады.

Нашар көретіндер- көруі бұзылған тұлғалар,бірақ көзілдіріктің көмегімен көре алатын тұлғалар.

Бұларға кеңістікті бағалау қиынға түседі.Жалпы көру анализаторы іс-әрекетте(ойын,оқу,еңбек) және айналадағы ортамен қарым-қатынаста негізгі орын алады.Көруі бұзылған тұлғаның айналадағы ортамен қарым-қатынас жағдайы қалыс қалады,кеңістікті бағдарлай алуы бұзылады.Ұғым түсініктер жайындағы білімнің қалыптасуы заттармен іс-әрекеттік қызметі,эмоциялық ерік сапасы,еңбекке бейімделу әлеуметтік комуникациясы бұзылып келеді.Бұл тұлғалармен арнайы жұмыс жүргізу қажет болып табылады.Көруі бұзылған тұлғалардың оқу және жазу әрекетінде қиындыққа ұшырауы байқалады.Дер кезінде көру бұзылысын түзету бойынша алдын-ала шаралар өтілмесе,көру ақаулығы асқына түседі.Көруі бұзылған тұлғалармен түзету жұмычсын жүйелі жүргізуді қажет етеді.

Тифлопедагогика көру мүшесі бұзылған адамның оқыту және тәрбиелеу туралы ғылым.Олар өз кезегіенде нашар көретін және мүлдем көрмейтін болып 2-ге бөлінеді.Соқыр-бұл адамдарда көру мүшесі,түйсігі мүлдем жоқ.Тек жарық түйсігі бар.Бұлар негізінде екіге бөлінеді:1) екі көзі мүлдем көрмейді;2)жарықты,түсті,бейнені қабылдай алады.

Нашар көретіндер- бұл көрудің бұзылуы көру өткірлігі 0,05-0,02 дейін түзету көзілдірік көмегі арқылы нашар көретін басқа көру қызметінің ауытқуы болуы мүмкін.

Тифлопедагогика арнайы педагогиканың бөлігі болып табылады.Тифлопедагогиканың негізін салушы француз ғалымы В.Галюи және Д.Дидро болып табылады.19ғ. бойынша соқыр балаларға арналған мектептер ашылды.1917 ж. Қазан революциясынан кейін соқыр балаларға арналған халықтық білім беру жүйесінің қосымша бөлігі болды.

1928ж. 1-ші советтік соқыр балаларға арналған мектеп программалары шығара бастады.30ж.ж басында нашар көретін балаларға арналған топтық жалпы білім беру мектептерінде алғаш кластар пайда болды.Ал,30ж аяғында нашар көретін балаларға арналған тұңғыш мектептер ашылды.Бұл жаңа бағыттың дамуына Ю.Жаринцова өз үлесін қосты.30ж.осы мектептерде физика,математика,жаратылыстану пәндері оқытыла басталды.Жалпы осы тифлопедагогикаға өз үлесін қосқан және де көптеген әдістемелерін өңдеуде. Б.И.Коваленконың маңызы зор.

«Тифлопедагогика» (грек сөзі «typhlos» –соқыр) –көруі бұзылған тұлғаларды оқыту мен тәрбиелеу туралы ғылым.Олар көруі бұзылу деңгейіне қарай соқырлар және нашар көретіндер болыпбөлінеді.Соқыр және көруі нашар болуы арнайы педагогикада психоденелібұзылысты қамтиды, көріп қабылдаудын шектеулілігі байқалады немесе олтіпті болмайды. Бұл жалпы жеке тұлғаның қалыптасуына өз әсері тигізеді . Мұндай тұлғадағы балалардың қарым-қатынас жағдайы қалыс қалумен қатар,өлардың өзіндік белсенді қозғалысы бұзылады кеңістікті бағдарлай алуы ,ұғым түсініктер жөнінде білімінің қалыптасуы, затың-іс-әрекеттік кызметі ,эмоц-қ ерік сапасы еңбекке бейімделуі ,әлеуметтік коммукациясы бұзылады. Көрудің бұзылу себептері ;1.туғаннан, 2.жүре бара пайда болады.

Туғаннан: ішкі даму жағдайында тұкым қуалаудан,зақымдану әсерінен ,созылмалы ауруға шалдығу .Жүре бара көру мүшелерінің ауруға ұшырауы ,орталық жүйне жүйесінің ауруға ұшады ,орғанизмнің жалпы асқынып ауруы, мидың травмалық соққыға ұшырауы. (бастың жарылуы,көздің жарақатталуы).

Соқыр балалар –толықтай көру түйсігі бұзылған тұлғалар.Көруі бұзылған дәрежесіне қарай абсолюттік (тотольдік) –екі көзі соқыр көрмейтін, көру түйсігі (жарықты түйсіну және түсті ажырату ) толықтай болмаған ;практикалық соқыр, яғни жарықты түйсіну, жарықты қаранғыдан айыру ,зат пішінін ажырату, аздап қарай отырып жарық, түс,затпішінін қабылдай алуы.

Нашар көретіндер; көруі бұзылған бырақ қарапайым түзету көзілдіректердің көмегімен көре алатын тұлғалар.Көзі нашар көретіндерге кеңістікті бағдарлау қиынға соғады. Оқу әрекетінде әсіресе оқуда және жазуда көру анализаторы негізгі орын алады. Қазіргі кезде көруді тузетуге арналған арнайы оптикалық құралдар пайдалануда .Контакт линзолар, лупа ,проекторлар, жарықты күшейту .

№ 12 дәріс

Тақырып:Көру ақаулықтары бар балаларды мектепте оқыту

Дәріс мазмұны:

1.Көру ақаулықтары бар балаларды мектепте оқыту

2.Арнайы мектептің негізгі міндеттері

3.Арнайы мектеп сатыылары

Көру ақаулығы бар балаларды мемлекет жүйесінде арнайы білім беру және тәрбиелеу аркылы ерекше қажетті жағдайда білім беру ,оқыту барысында принциптер негізінде ісие асыралады .Арнаулы оқытудың өзіндік принциптерімен ерекше келген міндеттері негізінде тәрбиелеп және оқытаотырып түзетуге бағыттала отырып,жүргізіледі.Сондықтан да соқыр және көзі нашар балаларды оқытуға арналған мектепкелесі қызметтерді орындайды оқу –тәрбие,түзету ,дамыту,санитарлық-гигиеналық,емдеу –қалпына келтіру әлеуметтік-бейімделу,бағдарлау.Бұлар көруі бұзылған балаларды қалыпты тәрбиеге келумен (қамтамасыз етеді)оларды қоршаған ортамен (табиғат әлеуметтік)бұзылған байланыстарын қалпына келтіру қамтамасыз етеді.Мұндай тұлғадағы балалардың психикалық дамуының қалыптасуы ең алдымен білім беруге байланысты болып келеді.

Мектептің арнаулы жұмысы мынадай:денсаулығын және сақталған жағдайын сақтай отырып балалардың дамуышың, жалпы заңдылығын және бірлесулі ерешектілігін есепке алу.Оку жоспарыларымен бағдарламаларының түрін өзгертушілік, оқу мерзімінің ұзарту ,

Оқу материалын қайта болу және оның өтілу темпің қорқының өзгертубалаларға салыстырма қарау. Балаларды топқа және класстарға бөлуде жұмыстың арнайы қызметін және әдістерін тифлотехника құралдарын көрмей құралдарды пайданалану.

Тәрбиелеу топтарында және кластарда балалардың қамталуышын аз болу қамтамасыз етеді .Оку кластары мен болмелері арнайы жабдықталып санитарлық-гигиеналық жағдай қүрылады,емдеу жұмыстары ұйымдастырылады.Түлектерді әлеуметтік –еңбек бейімделулігі жұмысты күшейту .Көруі бұзылған балаларды арнайы мектептерде оқытып, білім береді, арнайы дәптерлер пайдалану ,бір орында парталармен қамтамасыз ету.

Көру обьектілерің көзден белгілі бір орақашықтықта орналастыру ескеріледі.

Арнайы мектеп 3 сатыдан тұрады. 1-бастауыш ,2-негізгі ,3-орта мектеп сатысы.

Мектептің сатысы балалардың дамуының 3 кезеңіне сәйкес келеді, балалық, жасөспірім,

жастық. сатыда, баланың жеке тұлғалық жағын қамту, оның қабілеттілігіне қарай толықтай қамту, емдеу, көруін сақтау, оқушылардыңоқуға деген тілегін және іскерлігін қалыптастыру.Бастауыш мектепте көріп қабылдауын,түйсінуін дамыту, логопедия, ырғақ, әлеум-тұрмыстың бағдарлау сабағы өтіледі.

Баст.-мектеп оқушылары оқу қызметінің іскерлік дағдыларын жинақтай отырып ,көрнені-бейнелік және теориялық ойлау элеметтерін меңгереді ,жеке басының гигиенасының негізін,өзіне-өзі қызмет көрсете білудің тәсілдерімен жолдарың білуді үйренеді .Оқыту жұмысы арнайы жоспар бағдарлама бойынша жүргізіледі.

Негізгі сатыда білімдерің жалғастыра отырып ,қоғамдық өмірге толық түрде елеуге қамту, еңбек етуге әзірлеу .Танымдық жеке түлғалық,денсаулығын нығайту ,көруін сақтау және қорғау бойынша түзету жұмыстары жалғастырыла түседі.

Орта мектеп сатысында жалпы білім әзірліктерін жинақтауқоғамдық өмірге белсенді түрде қатысуға ,қоғамға пайдалы еңбек етуге қызығушылық оқу жоспары қалыпты оқушының тілегі бойынша жағдай жасау факультатив сабааққа қатыстыру, арнайы дәптерлер пайдалану, бір орынды парталармен қамтамасыз ету ,көру обьектілерін көзден белгілі бір арақашықты орналастыру ескерілуде.

Көруі бұзылған тұлғаларды түзету,тәрбиелеу жұмыс мазмұны арқылы жүргізіледі.Көру ақаулығы бар балаларды оқыту арқылы іске алады.Мұнда ранаулы оқытудың өзіндік принциптерімен ерекше келген міндеттері негізінде тәрбиелеу,оқыту,түзетуге бағытталады.Ал мектептік кезеңнен бастап мұндай тұлғалар арнайы мектеп интернаттарда тәрбиеленеді.

Мектептің негізгі міндеті- бұл оқыту тәрбие,түзету-дамыту жұмысын жүргізу,санитарлық-гигиеналық жағдайды сақтау,көру ақаулықтарын емдеу,оны қалпына келтіру,көруі бұзылған тұлғаны әлеуметтік ортаға бейімдеу,кеңістіктік бағдарлауға үйрету.Бұл міндеттерді толықтай жүзеге асыру жүйелі,жауапты жұмыс жүргізуді қажет етеді.Сондықтан да мұндай тұлғаны балалардың психикалық дамуының қалыптасуы ең алдымен білім беруге неізделген.Сондықтан да мектептің арнаулы жұмысы мынадай:

1.Денсаулығын сақтау,сақталған ақаулығын сақтай отырып,баланың дамуын есепке алу;оқу жоспарлары мен бағдарламаларын қорғау;оқу мерзімін ұзарту,оқу материалын бөлу,оның өтілу темпін,қарқынын өзгерту.

2.Балаларға салыстырмалы қарау,оларды топқа бөлу,тифлотехника құралдарын және көрнекі құралдарды пайдалану.

Тәрбиелеу топтарында және кластарында баланың қамтылуы аз болады.Оқу кластары мен бөлмелері арнайы түзету мақсатына қарай жабдықталады,санитарлық –гигиеналық жағдайы сақталуы тиіс.Емдеу қайта қалпына келтіру жұмысы ұйымдастырылады.Арнай мектеп жұмысы көруі бұзылған тұлғаларды түзетуге арналады.Көруі бұзылғандарға арнайы мектеп 3 сатыдан тұрады:

1.бастауыш

2.негізгі

3.орта мектеп

Мектеп сатысы баланың дамуының 3 кезеңіне сәйкес келеді: балалық,жасөспірім,жастық.

Бастауыш мектепте-балалардың жеке тұлғалық жағын қамту.Оның қабілетіне қарай толықтай қамту.Емдеу, оның көруін сақтау,оқушылардың оқуға деген тілегін,іскерлігін қалыптастыру.Әсіресе бастауыш сыныпта баланың көріп қабылдауына,түйсінуін дамыту.

№ 13 дәріс

1.Тірек-кимыл аппараты бұзылыстарының түрлері

2.Тірек –кимыл аппараты бұзылған балаларға сипаттама

Бұл категориядағы негізгі контингент балалар (ДЦП) ауырған балалар. ДЦП-аурулардың толықтай пісіп- жетілмеген, яғни әртүрлі әсер етуші зиянды факторлардың ішкі даму жағдайында және дүниеге келу әрі 1 жасқа дейінгі кезенде пайда болады.Бұл туғаннан және жүре бара пайда болған ауру және тірек қимыл аппаратқа зақым келу балаларда 5-7% кездеседі.Сонда тірек –кимыл аппаратының қызметіне зақым келу сипаты туғаннан және жүре бара пайда болады.Тірек-кимыл аппараты бұзылыстарының түрлері:

1. 
   жүйке жүйесінің ауруы: ДЦП (детский церебральный паралич) полиомелит.
   
2. 
   тірек-қимыл аппаратының туғаннан бұзылу патологиясы:туғаннан жамбастың тоюы омыртқа дамуының кемістігі .(сколиоз) қол-аяқ кемшілігі және дамымауы,саусақ ұштарының кемісті дамуы,ортрогрипоз (туғаннан кемістік).
   
3. 
   жүре– бара пайда болған және тірек-кимыл аппаратының зақымдануы: жүлын,мойын,бас ,бойы,қол-аяқ , травмалық соққы полиартрит,қаңқа ауруы (туберкулез сүйек ісігі, остеомиелит) қаңқа ауруының жүйелілігі (хондродистрофия, рахит).
   

1. Преднаталдық (ішкі даму жағдайында);

2.Наталдық (дүниеге келу сәтінде);

3.Постнаталдық ( дүниеге келгеннен кейінгі алғашқы кезенде).

Көп жағдайда ДЦП пайда болуы ішкі даму жағдайда мидың зақым алуы және дүниеге келу кезеңінде болады- 30 60-ішке даму дүниеге келу сәтінде, ал 10-туғаннан кейін болуы мүмкін. Ішкі даму жағдайында жұқпалы ауру анасының эндокриндық және жүрек ауруы жүкті болу кезеңіндегі токсикоз, денелік травма, жарақат алу, психикалық травма, жағымсыз эмоция, резус – фактор бойынша сәйкессіздік, антибиотикалық дәрі-препараттар.

Туғаннан кейінгі– нейроинфекция (менингит,энцифалит), бастың ауыр жарақат ауруы.

Тірек-қимыл аппараты бұзылған балаларда негізгі кемістік –қозғалыс кемшілігі (дамымау,бұзылу немесе қозғалыс қызмет жоғалуы).Мұндай балаларда қимыл-қозғалыс бұзылушылығы олардың психикалық және сойлеу тілінің бұзылуыменқабат келеді ,сондықтанда көпшілігі тек қана емдеу және әлеуметтік көмек қажет етумен бірге ,олар психологиялықпедагогикалық және логопедиялық түзетуді қажет етеді .Тірек-кимылы бұзылған кейбір балалардың танымдық қызметтері бұзылыс ыз келеді,олар арнайы оқыту-тәрбиелеуді қажет етпейді.Бірақта барлық балалар өмір жағдайын қажет етеді, яғни оқыту және біртіндеп еңбек әрекетін қамту.

№ 14 дәріс

1.Әлеуметтік бейімделу бағыттары

2.Түзету -тәрбиелеу жұмыстарының жүзеге асырылуы

Тірек –қимыл аппараты бұзылған балалардың әлеуметтік бейімделуі төмендегідей бағыттар бойынша анықталады.

1.Мақсатты түрде баланы қоршаған ортаға білімдеп ыңғайлау. Бұл үшін арнайы техникалықлық қозғалыс құралдармей қамту(арбалар,балдақтар, велосипедтер) қызмет ету заттары(тарелка,қасық,ерекше айырғыш электроприборлары).

2.Қозғалыс кемістігіне баланын бейімделуі - күнделікті жағдайдағы әлеуметтік ортаға өзін-өзі бейімдеп ыңғайлауы.

Бұл балаларда қозғалыс бұзылыстары аурудың ерешелігенен көрініс береді.Қарапайым қөзғалыстың мүмкін еместігі немесе шектеулілігі, бұл бұлшық ет күшінің әлсіздігімен байланысты.Қолын алға,соза алмау, аяғын жоғары көтере алмауы, бұлшық ет тонусының бұзылуы.

Гиперкинездің көрнуі, кез келген қозғалысты жасауға қиналуы, күшпен зорланып жасауының байқалуы.Қозғалыс координациясының және тепе –тендігігің бұзылуы.Отыруда,түруде,және түруда тұрақсыздақтың көрінуі.Дене қозғалысы және оның бөліктеріні түйсінудің бұзылуы (кинестезия )

Түзету -тәрбиелеу жұмысы былайша жүзеге асырылады:

• 
  Комплексті әсер ету
  
• 
  Жүйелі әсер ету
  
• 
  Медикаментоздық
  
• 
  Физиотерапевтік
  
• 
  Ортопедік емдеу
  
• 
  Массаж жасау
  
• 
  Емдеу физкультуралары
  
• 
  Дене және еңбек сабақтарын өткізу.
  

1.Ерте балалық шақтағы аутизм синдромының түсінігі.

2.Аутизм себептері.

Ерте балалық шақтағы аутизм синдромының түсінігі және тұлғаның аутистикалық ерекшеліктері.Аутизмге шалдыққан балалар өзінің ойларына, фантазифларына шектен тыс беріледі.Аутизм балалық шақтағы ең (кең тараған ) қауіпті проблема.2500 баланың біреуі аутизмге шалдығады.Ол ұлбалаларда қыздарға қарағанда 4 есе жиі кездеседі.«Аутизм дегеніміз –шындықты жоққа шығару өзімен -өзі болу ,сыртқы құбылыстарға деген сөзді білдіреді»( К.С .Лебединский) Аутизм симптом ретінде көптеген психикалық бұзылыстарда кездеседі. Дегенмен кейбір жағдайларда ол ерте пайда болады .Балла дуниеге келгеннен кейін 1 жыл ішінде немесе айлар ішінде .Ол клиникалық картада негізгі орын алып, балаланың психикалық дамуына ауыр негативті әсерін тигізеді .Бұл жағдайда ерте балалық шақтағы аутизм синдромы туралы айтылады.Бұл синдромның негізіклиникалық моделі психикалық дамудағы бұзылыстардың вариантардың бірі деп есептейді.Бұл синдром негізінде бөлек психикалық дамулар болу дамиды ,ол басқалары яғни потологиялық түрде жылдам дамиды.Бүкіл әлемдік денсаулық сақтау ұйымдарының критериялары мынадай;

Аутизм –соқырлық пен саңырау ақаулықтарына қараганда жиі кездеседі. Статистикалық мәлеметтер бойынша оның бақыланған өзіндік белгілері бар.Диагностикалық критерияларды анықтаудағы сапалы мінез-құлықтың жетіспеуі.Синдромның шекара аралық өсу бағалануындағы ерекшелік (бұл синдром Ресейде – 15жасқа дейін ,ол батыс Европа ,АҚШ және жапония елдерінде жастың шектелуі ескертілмейді ).Сонғы жылдары әдебиеттерде көрсетілген бойынша дүниеге келген 10 мың баланың 15-20 жағдайында аутизм байқалады .Ұл балаларда аутизм қыз балаларға қарағанда 4-4,5 есе жиі кездесіп отырады . Аутизмнің пайда болу себептері әліде айқын нақты зерттелмеген .Ең негізгі себеп синдром этиологиясындағы генетикалық факторлар көптеген әнгіме ғалымдар синдромның негізгі себептерінің бірі тұқым қуалаушылық жолмен пайда болатынын зерттеген .Тұқым қуалау механизмі дурыс анықталмағанмен ол моногендік жолмен пайда болатыны анықталынды ,яғни синдромның дамуы тек қана 1 геннен емес бірнеше геннін топтарымен байланысты .Тұқыл қуалау жолымен пайда болатын синдромның механизмі дұрыс зерттелмегенімен кейбір факторлары анықталынды .Олар орталық жүйне жүйесінің органикалық зақымдалуы .психогендік фактор ;

а) синдромның түрлі формаларында белгілі болуы ,

б) интеллектің өзін-өзі танып қалыпты денгейде болған жағдайында синдромның пайда болуының алдын –алу жолында белгілі бір үлесті қосу,

в) депривациялық психикалық дамуда және сенсорлық бұзылыстар кезінде аутизмнің екіншілей себебінің болуы.

Аутизм термині шындықтан кету, өзіне үңілу, сыртқы әсерге реакцияның болмауы, пассивтілік деп түсіндіріледі.Аутизм симптом ретінде көптеген психикалық ауытқушылықтарларда кездеседі, кейде ол өте ерте көрінеді.

Мұндай жағдайларда ертебалалық шақтағы аутизм синдромы клиникалық картинада орталық жетекші орын алады және баланың психикалық дамуына ауыр негативті әсер етеді.

Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымы аутистикалық ауытқушылықтарда белгіленетін критерилер қабылданды.

• 
  әлеуметтік қарым - қатынастар сферасының сапалы ауытқушылықтары.
  
• 
  қарым - қатынасқа қабілеттіліктің сапалы ауытқушылықтары.
  
• 
  мінез - құлықтың қызығушылықтық және іс- әрекеттің түрлерінің шектелген қайталамалары мен стеориотипті модельдері.
  

1. 
   диагностикалық критерилелдің және сапалы сипаттардың жеткіліксіз анықталмағандығы.
   
2. 
   синдромның жас ерекшелік шекараларының айырмашылықтары.
   
3. 
   аутизмнің себептерін, даму механизімін және негізін түсінудегі айырмашылықтар.
   

Органикалық бұзылыс орталық жүйке жүйесі 50 жыл бойы аутизм этиологиясымен байланыстырып қарастырылуда.Көптеген тәжірибелер көрсеткендей, ЕБА аутизмі диагнозі бар балаларының көпшілігінде орталық жүйке жүйесі органикалық бұзылыстар белгілері табылатын, алайда оның пайда болуын және квалификациясын табу қиын.

Психогенді фактор АҚШ- та және Батыс Европада псизоаналитикалық ыңғай негізінде қарастырады.Отандық әдебиеттерде психогендік фактор ықтимал, бірақ оның формаларының нақты сипаттамалары жоқ делінген.

№ 16 дәріс

1.Клинико- психолого- педагогикалық сипаттама.

2.Білім беру мен әлеуметтенудың даму мүмкіндікткрі.

Аутизм ауытқушылығы бар тұлғалардың клинико- психолого- педагогикалық картинасы күрделі, көптүрлі және психикалық дамудың өре ауытқушылықтарына қарағанда өзгеше.ЕБА-синдромының негізгі белгілері Л.Каннердің айтуынша, симптомдардың триадасынан тұрады.

1.Аутистикалық уайымдар бар аутизм.

2.Стереотипті сезімі көріну элементтері бар біркелкі мінез- құлық.

3.Сөйлеу дамуында ауытқушылықтарыбар.

Аутизм 3-5 жаста барынша айқын көрінеді және ерте жастағы оғантән сипаттар мыналар

• 
  аутизм бала көру бағдарын тұрақтандыра алмайды, әсіресе, өзге адамның бетіне қарап тұра алмайды.
  
• 
  алғашқы күлімсіреу өзінің уақытында көрінсе де, біреуге нақты арналмайды.
  
• 
  айналасындағылармен аутизм бала индиференттіқарым- қатынаста болады, қолға алғанды қаламайды, жиі төсегенде жатады, қолға бейімделмейді, қолайлы позаны таңдамайды.
  
• 
  өзінің жақын адамдарын таниды, бірақ жеткілікті түрде жағымды қарым- қатынас раекциясын көрсетпейді.
  
• 
  дискомфорт жағдайына да түрліше қарым- қатынаста аутизм бала мүлдем жақтырмайды немесе бейтарап қатынаста болады.
  
• 
  өзге адамдарға деген қарым- қатынас қажеттілігі әртүрлі кей жағдайда бала оған өз қажеттілікті сезінбейді немесе қарым- қатынастан қашуға ұмтылады.
  

Аутизм кезіндегі дамудың бірыңғайсыздығы моторикасының ерекшелігінен көрініп отырады.Аутизм балалардың қимылдары ебедейсіз, дөрекі болады.

Қорқыныштар өте ерте пайда болады.Олар диффузды нақты емес болуы мүмкін.Ол баланың белгілі бір заттар мен құбылыстардан қорыққан кезде пайда болады.Қорқыныш обьектілері әртүрлі болуы мүмкін қолшатыр, электрқұралдары, жұмсақ ойыншықтар, ит, барлық ақ түсті заттар, машиналар т.б.Бір жағдайда қорқыныштың себебі - дыбыстық, жарықтық және өзге де сенсорлы әсерлерге жоғары сезімталдық.Тағы бір жағдайда қорқыныш объектісі шынымен белгілі бір қауіптің көзі болуы мүмкін, бірақ баланың уайымындағы сирек орын алуы мүмкін. Мұндай қорқыныштар жоғарғы бағалы деп аталады, олар барлық балаларға тән, алайда егер қалыпты дамуда қорқыныш біртіндеп жойылса, аутизм жағдайында ол одан әрі күшейе түседі.

Аутизм баланың ішкі әлемінің тағы бір ерекшелігі аутистикалық фантазиялар болып табылады. Олардың негізгі ерекшеліктерін бірнеше авторлар қарастырған. Бұл мутизм (сөйлей алмау), эхолалия (сөздерді қайталау).Аутизм балалардың интеллектуалдық дамуы үлкен қызығушылық туғызады. Оның негізгі ерекшелігі дамудың әркелкілігі. Мысалы: есептеу қабілеттері жақсы болса да, олар қарапайым есептің мәнін түсіне алмайды.

Білім беру мен әлеуметтенудің даму мүмкіндіктері.

Аутизм балалардың әлеуметтенуінің мүмкіндіктері көптеген факторлармен анықталады. Олардың негізгілері:

• 
  ауырлығы, аутизмдік ауытқушылықтардың тереңдігі.
  
• 
  ерте диагностика
  
• 
  арнайы ерте коррекция жүргізу, оның кешенді медико-психологы-педагогикалық сипаты.
  
• 
  сәйкес коррекционды әдісті таңдау.
  
• 
  мамандар мен жанұяның бірігіп күш салуы.
  

№ 17 дәріс

1.Логопедияның мақсаты мен міндеттері

2.Сөйлеу тілінің бұзылу түрлері

Логопедия дегеніміз –сөйлеу тілі кемістіктерін, оның бұзылу себептерін болдырмау жолдарын, сонымен бірге осындай кемшілектерді әртурлі жолдармен түзетіп жоюдың тәсілдерін зерттейтін ғылым.Логопедия – логос сөз және пайдео тәрбиелеймін,үйренемін деген грек сөздерінің тубірінен алынған.

Логопедияның негізгі мақсаты сөйлеу тілі бұзылған адамды оқыту, тәрбиелеуді және қайта тәрбиелеуді,сонымен бірге сөйлеу тілінің кемістіктерінен алдын-ала сақтандыру жолдарын ғылыми негізде зерттеу болып табылады .

Логопедия ғылымы мынандай міндеттерін белгілеуге болады.

1. 
   Әртүрлі тіл кемістіктерінегі сөйлеу тілі қызметінің дамуын зерттеу;
   
2. 
   Сөйлеу тілі бұзылуының таралуын, оның симптоматикалық белгілерін анықтау;
   
3. 
   Сөйлеу тілі бұзылған баланың сөйлеу қабілетінің өздігінен белгілі бір дамуын, сөйлеу кемістіктерінің адамның жеке басының қалыптасуына, психикасының дамуына тигізетін ықпалын анықтау;
   
4. 
   Әртүрлі ақаулықтары бар балалардың сөйлеу тілінің қалыптасу ерешеліктері мен кездесетін тіл кемістіктерін зерттеу;
   
5. 
   Сөйлеу тілі бұзылуының себептерін, белгілерін, қүрылымын, механизмдерін анықтау;
   
6. 
   Сөйлеу тілінің кемістіктерін анықтайтын, оны ажырататын педагогикалық тәсілдерді жетілдіру дамыту ;
   
7. 
   Сөйлеу тілі кемістіктерін жүйелеу;
   
8. 
   Тіл кемістіктерінің ерешекіктеріне байланысты қолданылатын түзету әдістері мен амалдарын жетілдіру;
   
9. 
   Қазақ тіліне тән дыбыстардың артикуляциялық ерекшеліктерін және түзету тәсілдерін анықтау;
   
10. 
    Сөйлеу тіл кемістіктерінен алдын алу сақтандыру тәсілдерін толық жетілдіру;
    
11. 
    Логопедиялық жәрдемді ұйымдастыру мәселесін жеке зерттеу.
    

• 
  Дислалия– есту қабілеті мен сөйлеу мүшелерінің инвервациясы дұрыс сақталғанда кездесетін тілдік дыбыстардың бұзылып айтылуы. Синонимдері: тіл мүкістігі, тіл дыбыстарын айту кемістігі, фонетикалық кемістік.
  
• 
  Ринолалия– сөйлеу мүшелерінің анатомиялық–функционалдық кемістіктерінің салдарынан дауыс әуезділігнің, тембрінің, дыбыстардың айтылуының бұзылуы.Синонимдері мұрынмен сөйлеу.
  
• 
  Дизартрия– жүйке тамырларының сөйлеу мүшелерінің жұмысын толық қамтамасыз ете алмауына байланысты сөйлеу қабілетінің бұзылуы Дизартрияның ауыр түрі анартрия деп аталады .Ондай жағдайда адам дыбыс айту мүмкіншілігінен айрылады.
  
• 
  Тұтықпа- сөйлеу мүшелерінің бұлшық еттерінің тартылу салдарынан сөйлеудің ырғақтығының, жылдамдығының бұзылуы.Синонимдері: логоневроз.
  
• 
  Алалия- бас ми қабығындағы тіл аймақтары (зонасының) жастайынан зақымдануының әсерінен балада сөйлеу тілінің жетілмеуі немесе мүлдем дамымауы.Синонимі: мылқау.
  
• 
  Афазия- бұл сөйлеу тілінің толық немесе жартылай жоғалуы, жойылуы.Ми қорабының жарақаттануы, нейроинфекция, мидағы ісіктің салдарынан адамның сөйлеу қабілетінен айырылуы.
  
• 
  Брадилалия –сөйлеу жылдамдығының қалыптан тыс баяулауы.Тахилалия- сөйлеу жылдамдығының қалыптан тыс жылдам болуы.
  
• 
  Дисфония –дауыс шығару мүшелерінің( күші, биіктігі, тембрі) қалыптан тыс өзгеру себептерінен дауыстың жартылай бұзылуы.Афония-дауыстың толықтай жойылуы.
  
• 
  Дислексия –оқу процесінің жартылай бұзылуы. Алексия оқу процесінің мүлдем қалыптаспауы.
  
• 
  Дисграфия –жазу процесінің жартылай бұзылуы.Аграфия –жазу процесінің мүлдем қалыптаспауы.
  
• 
  Жалпы тіл кемістігі– есту қабілеті мен ой–өрісі әдеттегідей дамыған балалардың мағыналық жеке қатысты сөйлеу тілі құрамының компоненттерінің бұзылуынан болатын күрделі тіл кемістектері.ЖТК үш деңгейі бар (1-2-3).
  

Баланың тамаша сезімімнің дамуын тек қана дыбыс үндестігін айтуды пайдалана білуімен шектестіріп қоймай, оны мәнерлі сөйлеуге үйретіп отырған жөн.Тіл кемістігі көбінесе мектеп жасына дейінгі балаларда кездеседі. Тіл кемістігін уақытында жоймаса, ол барған сайын ұлғайып, нығаяды да баланың дұрыс сөйлеуіне кесірін тигізеді.

Мектеп жасына дейінгі кезеңде сөйлеу тілі өте –мөте қарқынды дамиды.Бала 2 жастан бастап енжар және белсенді сөздіктерді тез жинайды, дыбыстарды айтуды және грамматикалық құрылымдағы сөйлемдерде меңгереді.

• 
  2 жасында -300-400
  
• 
  3 жасында -1000-1500
  
• 
  4 жасында -1600-1800
  
• 
  5 жасында-2000-2300
  
• 
  6 жасында-3000-3500 дейін сөздік қоры болады.
  

№ 18 дәріс