273
Шығармашылық әрекет жоғары әлеуметтік қажеттіліктерден туатындықтан оның
нәтижесіне қарай қанағаттану немесе қанағаттанбау реакцияларын бастан өткізеді. Бұл
эмоциямен тығыз байланысты. Эмоция - толғану, сезім, көңіл - күй деген мағына береді.
Эмоцияның жоғары түрі адамның іс - әрекетінің өнімді болуына мүмкіндік туғызады.
Эмоциясыз, сезімсіз ізденушілік болмайды.
Жақсылық ашу өздігінен келе салмайды, оған алдын-ала жасалған қажырлы еңбек
құлшындырады десек, дәл сол сәтті шабытты шақ деп сипаттауға болады. Шабыт - адамның
рухани күштерінің ширығып өрлеуі, шығармашылық толғанысы. Шабыт жаңа туындының
пайда болуына, бастайды. Ол адамның жоғары белсенділігінен, әрекеттің өнімділігімен,
шығармашылықтың шаттығын сезінумен «құштарлық» пен эмоциялық ойға шолумен
ұштасады. Шығармашылық үрдістің санадан тыс тәрізді болып көрінуі шығармашылықтың
өзінің барынша саналығының нәтижесі, сананың ерекше айқындылығының, ойлар мен
бейнелердің өзінше бір үлгіде лықси келіп, айшықтана көрінуінің, естің, зейіннің, идеяны
орындауға бағытталған құлшыныс пен ерік-жігердің жемісі. Шабытты шақтарында адам
бойындағы бар күш жігермен әрекет етеді.
Шығармашылық әлеует ұғымының құрамалары ретіндегі адамның тұлғалық
сапаларының: еркіндік, шешімділік, тәуекелшілдік, тапқырлық, өнертапқыштықтың алатын
орны ерекше. Адамның еркіндігі өмірдегі, кәсіби әрекеттегі мәдени әлемдегі өз орнын анықтай
алу қабілетінде жатыр. Оның ойлау, пайымдау және әрекеттену еркіндігі жеке кәсіби
жауапкершілікті сезінумен сәтті байланысады. Рухани және материалдық құндылықтар
әлемінде еркін бағдарлай алу, педагогикалық догмалардан еркін тұлға ғана тәуекелді талап
ететін шешімдерді өз мойнына ала алады. Еркін адам өзінің өмірлік позицясы, ұстанымы
болғандықтан өзгелерді қайталамай, жаңаша жолдармен жүреді. Дәл осы сапа шығармашыл
мұғалім үшін аса маңызды.
Шығармашыл тұлғаның ерекше қасиеттерінің қатарына педагогикалық импровизация
жасай алуы жатады. Педагогикалық импровизация дегеніміз - мұғалімнің алдын-ала
жоспарланбаған тосыннан пайда болған педагогикалық мәселені шешу үшін өзінің білік,
дағдысы мен іскерлігін шығармашылықпен іске қосуы. Педагогикалық импровизация
мұғалімнің шығармашылықпен өзін - өзі дамытуына әсер етуші фактор. Өйткені
импровизация кезінде мұғалімнің ішкі күштері мен қабілеттерінің жұмылуы маңызды орын
алады. Дәл осы жағдайда шығармашылық туады да, педагогтың дамуына мүмкіндік жасалады.
Шығармашылық әлеуеті дамыған мұғалім өз кәсібін жете меңгеріп қана қоймай, өзін -
өзі жан - жақты дамытуға қол жеткізеді. Нәтижесінде мұғалім кәсіби құзіреттілікке қол
жеткізеді. Мұғалімнің кәсіби құзіреттілі - бүгінгі ғасыр талабына сай белгілі бір нәтижеге
бағытталған білім берудің негізі болмақ.Ендеше құзыреттілік дегеніміздің өзін қазіргі заман
талабына сай педагог қауымының өзін - өзі өзгерте алу қабілеттілігі деп түсінуге болады. Білім
саясатындағы түбегейлі өзгерістерді күнделікті оқу үрдісінде тек білімге ғана емес, өмірге де
үйрететін қабілеттілікті қажет етіп отыр. Демек, педагогтеріміз осы ақпараттық қоғамнан
қалыспай: жедел ойлаушы; жедел шешім қабылдаушы; ерекше ұйымдастырушылық қабілетті;
нақты бағыт - бағдар беруші болуы керек - бұл қазіргі заманның талабы. Міне, құзыреттілігін
дамыту дегеніміздің балабақша педагогының мектеп жасына дейінгі балалардың
шығармашылық қабілеттерін дамыта отырып ойлаудың, интеллектуалдық белсенділіктің
жоғары деңгейіне шығу, жаңаны түсіне білуге қалыптастырудағы күтілетін нәтижелер болып
табылмақ. Бұның өзі өз кезегінде қазіргі кезеңнің мектеп жасына дейінгі балаларды оқытуда,
білім беруде, тәрбиелеп өсіруде белгілі бір құзыреттіліктерді бойына сіңірген жеке тұлғаны
қалыптастыруды талап етеді.Құзыреттілік қасиеттерді тұлға бойына дарытуда педагог
қауымның арнайы әлеуметтік білім беру құзыреттілігінің жан - жақты болуы талап етіледі.
Егер педагог өзінің кәсіби өсу жобасын дұрыс жолға қоя отырып, өзінің кәсіптік қызметіне
нақты берілу арқылы тұлғаның алған білімін өмірде қолдана білетіндей тапсырмалар жүйесін
ұсына алатын жағдайда болғанда ғана құзыреттілігін қалыптастыруға мүмкіндік табады. Бір
сөзбен айтқанда, тұлғаға бағытталған білімдер жүйесі білім стандартына сай тұлғаның жан -
274
жақты дамуына негізделген, алған білімін өмірдің қандай бір жағдаяттарында қолдана
алатындай дәрежеде ұсыну педагогтің құзыреттілігіне байланысты болады.
Психологтер де, педагогтер де адамның рухани интеллектуалдық, кәсіби
шығармашылықпен өзін - өзін дамытуы өмірінің әр кезеңінде әрқалай деп көрсетеді. Мысалы,
ұлы педагогтар А. Дистервег, К. Ушинский, А. Макаренко, В. Сухомлинский, т.б. мұғалімдік
еңбек пен педагогикалық шеберліктің дамуына зор үлес қосқан. Осы тұрғыдан алып қарағанда
педагогикалық шеберлік – кәсіби әрекетті жоғары деңгейге көтеретін мұғалімнің жеке
қасиеттерінің, оның білімі мен біліктілігінің жүйесі. Осы мәселені терең зерттеген А. Маркова
мұғалімнің кәсіби деңгейге көтерілуінің төмендегідей психологиялық критерийлерін
анықтаған.
Объективті критерийлер: мұғалімнің өз мамандығына қаншалықты сәйкес әлеуметтік
тәжірибеге қосар үлесі қандай екендігі. Жоғарғы еңбек көрсеткіші, әртүрлі мәселелерді
шығармашылықпен шеше алу біліктері;
Субъективті критерийлер: адамның мамандығы оның табиғатына байланысты. Оның
еңбегіндегі бұл критерийлерге кәсіби-педагогикалық бағыттылық, кәсіптің маңыздылығын,
құндылығын түсіну, маман ретінде өзіне позитивті көзқарастың болуы;
Нәтижелі критерийлер: оқыту нәтижесінде баланың психологиялық функциясының
қалыптастырып, балабақшада алған білімдерін мектепке барғанда қолдана білуі;
Шығармашылық критерийлер: мұғалім өз кәсібінің шекарасынан шыға алуы, сол арқылы
өз тәжірибесін, еңбегін өзгерте алуы жатқызылады. Шығармашыл мұғалім үшін өзгенің
тәжірибесін қайталағаннан гөрі өз тәжірибесі мен жаңалықтарын басқаларға ұсына алуының,
шығармашылық бағыттылықтың болуының мәні зор.
Білім беруде кәсіби құзырлы маман иесіне жеткен деп мамандығы бойынша өз ісін жетік
білетін,балаладың шығармашылығы мен дарындылығына жағдай жасай алатын, тұлғалық-
ізгілік бағыттылығы жоғары, педагогикалық шеберлік пен өзінің іс-қимылын жүйелілікпен
атқаруға қабілетті, оқытудың жаңа технологияларын толық меңгеруі - дамудың сатысы.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы. Астана, 2000.
2. Қазақстан Республикасында Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасы.
3. Ж..Б. Қоянбаев, Р. М. Қоянбаев. Педагогика. - Алматы, 2002.
4. Ұстаздық шығармашылық - Б.А.Тұрғынбаева Алматы 2007ж
5. Құзырлылық амалының негізгі ұғымдары – К.С.Құдайбергенова Алматы 2002ж.
6. . Сластенин В.А. и др. Педагогика: уч. пособие. - Москва: Академия, 2004.
7. А.К.Маркова. Кәсіби құзыреттіліктің даму деңгейі//2009
8. И.Д.Богаева .Педагогикалық қызметтегі кәсіби шеберлік//2009
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ ҚАЗАҚ ТІЛІНЕ ҮЙРЕТУДЕ
ҚОЛДАНЫЛАТЫН ТИІМДІ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРДІҢ ТҮРІ
К.М.Ибраева
«Еркетай» балабақшасы
Балабақшада білім берудің барлық салаларында мұғалімдер мен тәрбиешінің кәсіби
шеберліктерінде жаңаша көзқарастар туындап отырады.Ұрпақтың болашағы бүгінгі оқу мен
тәрбиені жеке тұлғалық сипатта дамытуымызға байланысты.Осыған орай балалар бақшасынан
