Ғашықтық келсе, женер бонынды алып

Суфизмде ғаш ы қты қ мистикалық дүниетаиым. Әулие- 
лер А ллаға ғаш ы қ ж анд ар. Әулиелер үшін А л л а ғ а ға- 
ш ықтық тек дүниетаным ғана емес, тағды рды ң ж а зғ а н ы
болып саналады. Әулиелер А л л а ға ғаш ы қ болғанда мәң- 
гілік бақи дүниеде ж ү м а қ қ а б ар м ақш ы боп дәмеленген- 
дер емес, олар ж а р а т қ а н м е н жүздесіп ди д арласуды өмір- 
дің мәніне айналды рған аскеттер. Әулиелерде осы ж а л - 
ған дүниеде ж а қ с ы л ы қ ж а с ас а м , бақида ж ү м а қ қ а барам 
деген «сауда — сана» жоқ. Ж ү м а қ қ а ену үшін ж а с а л ғ а н
ж а қ с ы л ы қ әулиелер үшін күнә. О л ар д ы ң А л л а ғ а ғашық- 
тығының еш қандай прагматистік мазмүны ж оқ. Б үл қа- 
лыпты санаға сыймайтын түсінік, сондықтан д а әулиелер 
дүниетанымы біздер үшін — тылсым. Оны Е уроп ада мис- 
тика деп атайды. Мәселенің шындығы сол мистиканың 
өз болмысында екі арна бар. Бірі « ж а л ға н » дүниеден 
бақи ғүмырды, ж ү м а қ т ы арты қ қойып, тек сенімге қү- 
рылған дүниетаным, екіншісі ж а л ғ а н дүниені бақи ғү- 
мырдан арты қ қойып, 
оның сырының тылсымдығын 
мойындайтын дүниетаным. Сопылар дүниетанымы осы 
соңғыға қатысты. Бүл ғаш ы қты қ туралы бірінші арна.
Екінші арна еркек пен әйелдің арасы ндағы сезім. Ер- 
кек әйелге не керісінше әйел еркекке ғ а ш ы қ болады. 
Одан өзге а д ам д ар арасында, айталық, әке мен бала, 
туыс пен туыс арасы нда ғаш ы қты қ болмайды. Ондай 
ж а й л а р д ы білдіретін өзге түсініктер бар. А байдың «Ға- 
шықтың тілі тілсіз тіл» дегенде айтып отырғаны осы 
ж айл ар.
Абай өлеңдерін м үқият оқы ған адам, оның ғаш ы қты қ 
пен м ахаббатты ң өздеріне ғана тән ерекшеліктерін біл- 
геніне шүбә келтірмейді. Ақын м ах а б б ат ту р ал ы айтқан- 
да, оған өзгеше мән берген. М а х а б б а т адам ның жыныс- 
ты қ ерекшеліктеріне қ а р а м а с та н бола беретін сезім. Ма- 
хаббатта да сан ал ы лы қ жоқ. Абай «махаббатты » көбінесе 
гносеологиялық, яғни таны м ды қ мәнде қолданған.
Д ж . Тримингэм «И сл ам д ағы суфистік өрендер» деген 
кітабында ғаш ы қты қ пен м ах аб б атты ң айырмасын біл- 
діретін суфизмінің «жеті сатысын» то л ы қ бейнелейтін 
схема ж асаған . Осы схемадағы төртінші буында ж ан н ы ң
ж еті сатысы бейнеленген, олар: (1) а қ и қ а т қ а ж етем
деуші нәпсіден та за р у м ақсаты н д а (ш ах ават) әдеттегі 
адамның ойлары мен қ ы лы қтар ы н ан арылып, (2) оны 
м ах а б б ат қа айырбастап, одан әрі (3) ғаш ы қ отына түсу, 
(4) сөйтіп х а қ пен түтасып (вусла) ж ән е (5) өзге түрге 
өтіп (ф а н а ), (6) ал ланы ң рахматымен ж әне қ а ж ы р л ы қ - 
пен, (7) мәңгілік (бақи) дүниесіне өту. Осы жеті саты-
126

ның өзіне тән түсініктері бар, м ах а б б ат ты ң түсі сап ы , 
ғашықтықтың түсі — қызыл. Демек, м а х а б б а т пен ға-’ 
шықтықты бөліп қарау Абайға дейін, әсіресе с у ф и зм д е
түрде -0ЛҒан- М ахаббат д үниетаны м емес ол
г а „ І

жүктеу

Достарыңызбен бөлісу: