Ц И Ф Р Л Ы Қ   М Е Д И А Л А Р   К А Р Т А С Ы         Қ А З А Қ С Т А Н

Ц И Ф Р Л Ы Қ   М Е Д И А Л А Р   К А Р Т А С Ы         Қ А З А Қ С Т А Н
1 1 4
тұрады.
311
 2011 жылдың қазанында Батыс Қазақстанға мұнайшылардың ереуілі туралы материал 
дайындау  үшін  барған  іссапары  барысында Stan TV-нің  тілшілері  мен  операторына  бейсбол 
таяқтарымен  қаруланған  белгісіз  біреулер  шабуыл  жасаған.
312
  Билік  органдары  бұл  оқиғаны 
тексеруді қолға алып, кейіннен полиция іздеу жариялаған екі күдіктіні анықтады.
313
«Шекарасыз  тілшілер» 2011 жылдың  «Баспасөз  бостандығы  индексінде»  Қазақстанды 179 
орынның ішінен 162-орынға орналастырды. Есептемеде журналистерге қатысты жасалған бірқатар 
аяусыз шабуылдарға кінəлілерді іздестіруде мемлекеттің «өзінің дəрменсіздігін көрсеткені» атап 
айтылды.
314
Шенеуніктен  түсетін  «телефон  құқығы»  деп  аталатын  қоңырау – қысым  жасаудың  басқа  бір 
түрі.  Мысалы,  қазақстандық  баспаханалар  екі  жылға  жуық  уақыт  «Голос  республики»  газетін 
басып шығарудан бас тартып келді, сондықтан ол «өзіндік баспа» форматында (газет нөмірлері 
кеңселеріндегі құрал-жабдықтарда басылды) шыға бастады.
315
 Бірақ 2011 жылдың соңынан бері 
газета Ресейде басылып, Қазақстанға тасылып əкелінетін болды.
316
Бұл  басылымға  қысым  жасау  БТА  банк  «Голос  республики»  газетіне  (ол  кезде  басылым 
«Республика» атауымен шығатын) қарсы сотқа талап-арыз берген 2009 жылы айқын сипат алды. 
Акцияларының 97 проценті мемлекетке тиесілі БТА банк «жала жапты» деген айыппен газеттен 
400  мың  АҚШ  долларын  өндіріп  алды.  Бұл  жерде  сөз  ақпараттық  дау  тақырыбына  айналып, 
банктің  депозиттерінен  миллиардтаған  теңгенің  жылыстап  кетуіне  келтірген-міс    қаржылық 
қиындықтарын  жазған  мақала  туралы  болып  отыр.  Сол  кезде  «Голос  республики»  газетінің 
бас редакторы болған Татьяна Трубачева жеке сұхбатында бұл жағдайдың мемлекет тарапынан 
газетті жауып тастау əрекеті екенін атап көрсетті.
317
 Басқа басылымдар да бұл тақырып туралы 
жазғанмен, Трубачева ханымның жорамалы бойынша, оның газеті ғана үкіметтің атына ары қарай 
сын айтудың жолын кесу нысанасына айналған.
318
Баспаханалардың  газеттер  тираждарын  басып  шығарудан  бас  тартқан  басқа  да  мысалдарын 
келтіруге болады. Батыс Қазақстан облысында шығатын аймақтық апталық «Орал аптасы» газеті 
311  Бұл да сонда.
312 Kaztag.kz, 
«Stan 
TV 
журналистеріне  жасалған  шабуыл  олардың  кəсіби  қызметіне  байланысты», 2009 жылғы  қазанның 27-сі, 
http:www.kaztag.kz/en/top-news/71426 (қолжетімді күн: 2012 жылғы қарашаның 1-і).
313 Aktau-News, 
«Stan 
TV 
журналистеріне  шабуыл  жасаған  екі  күдіктіге  іздеу  жарияланды», 2011 жылғы  қарашаның 9-ы, http://
aktau-news.kz/?p=7600 (қолжетімді күн: 2012 жылғы қаңтардың 24-і).
314 «Шекарасыз тілшілер», Қазақстан, http://en.rsf.org/report-kazakhstan, 112.html (қолжетімді күн: 2012 жылғы қарашаның 1-і).
315  Дж.Лиллис, Д.Кокс, EurasiaNet.org,  «Қазақстан баспасөзге қысым жасауды жалғастырып отыр», 2011 жылғы  наурыздың 29-ы, 
http://www.eurasianet.org/node/63182 (қолжетімді күн: 2013 жылғы қаңтардың 12-сі). 
316  Қараңыз: http://cpj.org/reports/2010/09/disdaining-press-freedom-kazakhstan-undermines-osc.php (қолжетімді  күн: 2013 жылғы 
сəуірдің 17-сі).
317 «Голос республики» газетінің бұрынғы бас редакторы Т.Трубачевамен сұхбат, Алматы қ., 2012 жылғы желтоқсанның 29-ы.
318  Бұл да сонда. 

1 1 5
« А Ш Ы Қ   Қ О Ғ А М »   Қ О Р Ы Н Ы Ң   Е С Е П Т Е М Е С І           2 0 1 3
жəне Қарағандыдан шығатын «Молодежная газета» 2010
319
 жəне 2011
320
 жылдары баспаханалармен 
дəл осындай қиындықтар көрген.
Билікті сынайтын БАҚ-тарға қарсы сот үдерістері – Қазақстанда жиі болып тұратын іс-тəжірибе. 
«БАҚ туралы» Заң, Қазақстан Республикасының Азаматтық жəне Қылмыстық кодекстері БАҚ-
тарға  қарсы  талап-арыздардың  ықтимал  бастамаларының  кең  ауқымын  білдіреді.  Мысалы,  ар-
ождан, қадір-қасиет жəне іскерлік беделді қорғау туралы талап-арыздар билікке айтылатын сынды 
азайту үшін кеңінен қолданылады.
Трубачева  ханымның  айтуынша,  сын  бағытын  ұстанған  басылымдарға  көрсетілетін  қысым 
түрлері  уақыт  өте  келе  өзгерген. 2001 жылға  дейін  қорқыту  ретінде  кеңселерге  от  қою  немесе 
редакторларға жерлеу рəсімдеріне арналған гүл шоқтарын жолдау сияқты заңға қайшы əдістер 
қолданылатын. «Кейіннен қылмыстық қудалау жəне талап-арыздар үйреншікті іске айналды. Ал 
газет интернетке кеткен бойда DDoS-шабуылдар басталды», – дейді Трубачева ханым.
321
7.4.  Қорытынды
Хабар таратудың цифрлық тəсіліне көшу үдерісі тіпті ол үшін əзірленген құқықтық негіздердің 
болмауы жағдайында да қарқын ала бастады. Көптеген шешімдер үкіметтік дəліздерде көбінесе 
ашықтық  пен  айқындықтың  төмен  дəрежесінде  қабылданады.  Цифрлық  тəсілге  көшудің 
бастапқыда  əзірленген  жоспары  былайша:  жерүсті  теле-радио  хабарларын  цифрлық  форматта 
таратуға көшудің бірінші  дайындық кезеңі жаңа, яғни  жерсерік арқылы жерүсті хабар таратудың 
бұрын жоспарланбаған дербес  құрамдас бөлшегіне айналды. Нормативтік-құқықтық база асығыс 
қабылданды,  ал  көзге  түсетін  ең  маңызды  оқиға – «Теле-радио  хабарларын  тарату  туралы» 
Заң  болды.  Азаматтық  қоғам  бұл  заңның  жобасын  əзірлеуге  қатысқанмен,  заңның  түпкілікті 
мəтініне оның ықпалы шектеулі болды. БАҚ саласындағы негізгі үш үкіметтік емес ұйым – «Əділ 
Сөз», «Internews Kazakhstan» жəне  «Қазақстан  ұлттық  теле-радио  хабарларын  таратушылар 
қауымдастығының» өкілдері,  азаматтық қоғам өкілдерін министрліктің жұмыс тобы құрамына 
қосқанына қарамастан, үкіметтік органдармен өзара қарым-қатынастың тиімділігі аздығын айтты. 
Цифрлық  мультиплекстер  арналарының  пакеттерін  қалыптастыру  бəсеке  негізінде  өтеді,  бірақ 
осы  шара  үшін  үкімет  бақылауындағы  «Теле-радио  хабарларын  таратуды  дамыту  жөніндегі 
комиссия» жауапты болғандықтан, аталған іс-шараның айқын да ашық болатынына жəне қоғам 
алдында есеп беретініне есеп жасау қиын.
319  Bibo.kz,  «Полиграфсервис» баспаханасы «Орал аптасы» газетін басып шығарудан бас тартып отыр, 2010 жылғы сəуірдің 30-ы, 
http://internet.bibo.kz/395942-tipografi ja-poligrafservis-otkazyvaetsja-pechatat.html (қолжетімді күн: 2012 жылғы қарашаның 1-і).
320 Guljan.org, 
«Кішкентай  газеттің  үлкен  қиындықтары», 2011 жылғы  тамыздың 8-і, http://www.guljan.org/news/informblok/2011/
August/391 (қолжетімді күн: 2012 жылғы маусымның 12-сі).
321 «Голос республики» газетінің бұрынғы бас редакторы Т.Трубачевамен сұхбат, Алматы қ., 2012 жылғы желтоқсанның 29-ы.