Bulletin «Филология ғылымдары» сериясы

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Филологические науки», №4(62) 2017 г. 
274
Сөйлесім әрекеттерінің ішіндегі ең күрделісі – жазылым. Негізінде жазбаша тілдік қатынас осы 
жазылым әрекеті арқылы туындайды. Ал жазылым әрекетінің басты қызметі – графикалық таңбалар 
арқылы өз ойын қағаз бетіне түсіру және қарым-қатынас орнату. Жазылым әрекеті арқылы 
оқушылардың тілін дамыту қаншалықты күрделі болса, нәтижесі соншалықты жоғары болады. 
Себебі, жазылым әрекеті – тіл дамытудың өзегі. Ал тіл дамыту – мектеп үдерісінде жүйелі түрде 
үнемі жүргізіліп отыратын оқу жұмысы. Жазылым әрекеті арқылы жүргізілетін тіл дамыту 
жұмыстары оқушының білімі мен білігін ғана жетілдіріп қоймайды, сонымен бірге оның өзіндік ой 
қорытуына, сыни тұрғыдан ойлауына, шығармашылық қабілетінің ұшталуына жол ашады. Тіл 
дамыту арқылы жан-жақты жетілген тілдік тұлға қалыптастыруға болады. Бұл туралы А.Бөгенбаева 
былай дейді: «Білім беру үрдісінде тілді дамыту көптеген сыртқы және ішкі факторлардың әсерінен 
болатыны белгілі. Ең маңызды ықпал тілді дамыту ой арқылы жүзеге асады» [3, 43 б.]. Өз зерттеуінде 
Ф.Ш. Оразбаева жазылымға мынадай анықтама береді: «Жазылым – тіл үйретуге қатысты қиын да 
күрделі жұмыс. Жазылым тілдік тұлғалардың графикалық, фонемалық жүйесіне негізделген; 
лингвистикалық, психологиялық, физиологиялық, әдістемелік ерекшеліктерге қатысты тілдік 
материалдың мазмұны мен формасын бірдей қамтитын, адамдардың ұзақ мерзімдегі қарым-
қатынасына мүмкіндік жасайтын күрделі тарихи әрекет. Жазылым біріншіден, әріптің, сөздің 
графикалық таңбасы арқылы іске асады; екіншіден, бұл графикалық таңбалар белгілі бір фонемалық, 
мағыналық қасиетке ие болады, үшіншіден, жазылым құбылысында сөйлесім әрекетінің барлық түрі 
қатысады; төртіншіден, жазу үстінде тіл үйренуші адам сөйлемнің мазмұн-мағынасына ғана емес, 
формасына да көңіл аударуға мәжбүр болады; бесіншіден, жазылым қағаз бетіне тускен материалдың 
түсінікті, жүйелі болуына тікелей байланысты жүзеге асады» [1, 59]. Ғалымның ойын ары қарай 
сабақтар болсақ, жазылым бұл оқушылардың белгілі бір тақырыпты игеру барысында үйлесімді мәтін 
құру үшін көптеген күрделі білік-дағдыларды меңгеруді талап ететін міндеті болып табылады. 
Жалпы жазу – адамзат баласының ойлап тапқан ең ірі әрі маңызды жетістігі. Жазу тілі ауызша 
сөйлеуден кейін шықты. Жазудың құрамына әліпби, графика және орфография енеді. Жазба тілінің 
өзіне ғана тән ерекшеліктері де бар. Бұл туралы Н.Оралбаева былай деп ой қозғайды: «Жазу тілдің 
дыбыстық системасын белгілейді, сол арқылы ол сөз құрамындағы тілдік элементтерді, сөзді 
белгілейді, сөз арқылы сөйлем, абзац, мәтін, шығарма қағаз бетіне түседі. Тілдің сөз құрамындағы 
дыбыстарынан бастап, буын, морфема, сөз, сөйлем, абзац, мәтін сияқты тіл элементтерін жеткізуге 
арналғандықтан, жазуды тілдің көмекші құралы деп санау орынды... Жазу адамның ойды тиянақты 
жеткізуіне, ойланып түзетуіне, толықтыруына мүмкіндік береді [4, 281 б.]. Яғни, әлеуметтік 
қоғамның дамуы үшін жазудың атқаратын қызметі өте зор. Бұдан шығатын қорытынды: қазіргі 
мектептегі білім беру үдерісінде сабақ барысында жазылым әрекеті арқылы жүзеге асырылатын 
жазба жұмыстары оқушының ойын дамытады, өз ойын жеткізуде байланыстырып сөйлеуге 
машықтандырады. Түрлі жазба жұмыстарын орындау барысында оқушының пәнге деген қызы-
ғушылығы артады, жазу дағдысы қалыптасады. Соған сай мұғалім жаңа тақырыпты бекіту кезеңінде 
оқушының сабақ барысында алған мағлұматын одан әрі тереңдету үшін эссе, сурет бойынша әңгіме 
не суреттеме жаздыруына, болмаса аяқталмаған өлең жолдарына ұйқас тауып аяқтауларына 
тапсырма беруіне болады. 
Қазіргі кезде ғалымдар жазбаша жұмыстардың бірнеше түрлерін жіктеп көрсетіп жүр. Олар: 
1.
Жазбаша жаттығу жұмыстары (талдау жаттығулары). 
2.
Жүйелі жазба жұмыстары. 
3.
Жазбаша бақылау жұмыстары.
4.
Диктанттар (жатжазу). 
5.
Жазбаша ойындар. 
6.
Шығармашылық жазба жұмыстары. 
7.
Іс-қағаздардың үлгілері, т.б.
Жазба жұмыстарының бұл түрлері оқушылардың алған теориялық ақпараты мен мағлұматын 
бекіту мақсатында жүргізіледі. Оларды әр тақырыптың мазмұны мен жүйесіне қарай мұғалім өзі 
іріктеп алады. Әсіресе, жазба жұмыстары бұрынғы өтілген грамматикалық материалдарды оқушының 
санасында қайта жаңғырту үшін, өткен тақырыптарды есіне түсіру үшін тиімді қолданылады. 
Берілетін жазба жұмыстарының қай-қайсысы да оқу сыныбының бағдарламасына, сағат санының 
көлеміне, оқушының жас ерекшелігіне сай даярланады. Соған сәйкес сабақ барысында жазылым 
әрекеті арқылы ұйымдастырылатын жазба жұмыстарына мынадай талаптар қойылады: 
1. Сыныпта орындалатын кез келген жазба жұмыстары оқушының жас ерекшелігіне сай болуы қажет. 

жүктеу 6,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: