АЙ ЧИННІҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ
Аңдатпа
Бұл мақалада әдебиеттен аластатылған айтулы қытай поэзиясының өкілі, ақын Ай Чиннің жаңа дәуірде
қаламын қайта бастап, жаңа бір тебінмен, үлкен шабытпен жазған өлеңдері қарастырылған. Сондай-ақ ақын
өлеңдері арқылы анасына деген сағынышы, екінші жағынан, қара түнек қоғамға болған өкпе-назы, кертартпа
ескі қоғамда қытай халқының қараңғы дүниеде өмір сүргені бейнеленеді. Мақалада қытай поэзиясының өкілі,
ақын Ай Чиннің өмірі мен шығармашылық жолы сөз болады. Сондай-ақ кек пен жалынға, арман мен үмітке, өр
рухқа толы болуымен қатар оқырманын бостандыққа, батылдыққа жетелейтін, шақыратын ақынның өлең-
жырларының ерекшелігі қарастырылған. Өз заманнының шындығын бейнелеген қаламгер ұлттың рухани
болмысын, мәдени өмірін, тұмыс-тіршілігін өлең арқылы жеткізген. Қытайдың біртуар ұлы, қоғам қайреткері,
ақын Ай Чиңнің өмірі мен шығармашылығы және оның арман мен үмітке, рухқа толы оқырманын бостандыққа,
батылдыққа жетелейтін, ақынның өлең-жырларының ерекшелігі қарастырылған.
Түйін сөздер:
поэзия, шығармашылық, лирикалық өлең, эпикалық өлең, халықтық жырлар, балалар жыры
Тарихтан белгілі болғанындай, ерте дәуірлердегі қытай қоғамында да поэзияның орны ерекше
болғаны жасырын емес. Мәселен, шығыстың ұлы ойшылы, қытайдың әйгілі философы Конфуций
«Жыр кітабы» антологиясында «Жырдан шабыттанам» дей отырып, поэзия жанрына «Поэзия жанры
өзге жанрларға қарағанда жұрттың сана-сезіміне тезірек әсер етіп, тереңірек ұялайды», – деген.
Поэзия – қай халықта болмасын, әдебиеттің түп-тамыры, алтын қазығы болып есептеледі. Әр
халық өзінің ұлттық салт-дәстүрі, әдеп-ғұрпы, мәдениетімен асқақ. Бұл рухани құндылықтар
ұрпақтан ұрпаққа ғасырлар бойы жалғасып келеді. Қытай әдебиетінде қытай поэзиясы да әлемдегі
өзге де халықтардың поэзиясы секілді сонау ерте дәуірлерде туып қалыптасқан, ұлы тарих көші
барысында толысып, пісіп-жетілген кемелді жанр. Жалпы қытай елін поэзия елі деп атауға да болады.
Қытай поэзиясының басты ерекшелігі – кез келген қытай ақындарының өлеңдерінде айтар ойы
бөгетсіз, шырмаусыз айтылып, еркін бейнеленеді.
Бүгінгі қытай поэзиясының түрлеріне тоқталсақ, қытай поэзиясы да өз ішінен: лирикалық өлең,
эпикалық өлең, сықақ өлең, халықтық жырлар, балалар жыры деген бес түрге жіктеліп жүр.
Қытай поэзиясының құрылымы мәселесіне келетін болсақ, ол қытай тілінің ерекшелігімен тікелей
қатысты. Атап айтқанда, поэзиялық шығармаға көбірек астарлы, сырлы сөздер қызмет ете алады
десек, бұндай сырлы да сырбаз, астарлы сөздерге қытай тілі өте бай. Ал енді поэзиялық шығарма өз
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология ғылымдары» сериясы №4(62) 2017 ж.
177
ойын көбінде образды да бейнелі сөздер арқылы жүзеге асырады дейтін болсақ, қытай тілін образды
да бейнелі сөздердің кенішідесек артық айтқандық емес.
ҚХР құрылғаннан кейін, әсіресе 50-ші жылдардың орта тұсынан бастап «Партиялық бағыт
ұстанбаған», «Пролетариат табын жырламаған» шығармалар мен олардың авторлары жаппай
қудалана бастады. Себебі ол кезде қытай қоғамы демократиялық-феодалдық қоғамнан, компартия
басшылығындағы социалистік қоғамға енді ғана аяқ басқандықтан, компартияның алғашқы тәтті
уағыздарына сеніп, нағыз демократиялы қоғам орнайды дегенге бар ділдерімен иланды. Алайда 1955
жылдан басталған «Кері төңкерісшілерді аластау қозғалысы» ең алдымен қолына қалам ұстаған
жұртқа бағытталды. Тура сол кезден бастап әдебиет пен өнерге кәрін төгіп, қаһарына мінген
компартия өзінің «Пролетариат диктатурасы» дейтін өткір қаруын оңды-солды сілтеп, «Кері
төңкерісшілерді» қырып-жоя бастады.
Қытай әдебиеті қазіргі кезеңінің даму барысын үлкен екі кезеңге бөлуге болады: Бірінші кезеңі –
1949-1979 жылдар аралығы. Екінші кезеңі – 1980 жылдан жаңа ХХІ ғасырдың басына дейін.
1949-1957 жылдар аралығында, қытай поэзиясында біраз жандану байқалды. ХХ ғасырдың 20-40
жылдары аралығында әдебиетке келіп поэзияның тұғырын биіктеткен, өзіндік тың тебінмен, жаңа
ізденіспен келген бір топ ақындардың ішінен Ай Чиннің ізденісін ерекше атап өтуге болады.
Әдебиеттен аластатылған айтулы ақындар жаңа дәуірде қаламдарын қайта бастан қолға алып,
жаңа бір тебінмен, үлкен шабытпен, жапалы ізденіспен өрелі өлеңдер жазуға кірісті. Олардың
арасында түрмеден босап келгендер де, еңбекпен өзгерту лагерлерінен оралғандардың бірі – Ай Чин.
Ай Чин Қытай Халық Республикасының әйгілі ақын оның шын аты Жаңнайдың, бүркеме аты
Е.Жйа, Қы А, т.б. Ай Чин 1910 жылы 27 наурызда (қытай күні есебімен 17 ақпан) Қытай Халық
Республикасының Джи Жан өлкесі, Джин Хуа ауданы Фан Тянь Жень қыстағындағы бай-қуатты
отбасыда дүниеге келді. Ай Чин дүниеге келер кезде анасы бірнеше күн қатты қиналып, Ай Чиңді
дүниеге алып келіп, өлім аузынан қалған. Олар туылған сәбиді дүниеге келмей жатып, отбасына алып
келген қайғы-қасірет ретінде қабылдады. Ай Чиннің әкесі дінге деген наным-сенімі мықты отағасы
болғандықтан, Ай Чиңді сәби кезінде қарапайым, кедей отбасыға асыранды бала етіп береді. Осы
тұрмыстың тауқыметі оның жазушылық жолына үлкен әсер етті. Бала кезінен бастап, осы тұрмыстың
салдарынан ата-анасына қарсы көзқарас пайда болды. Өмірге тік көзбен қарау ұғымы ақырындап
күшейе бастады.
Ай Чиң 5 жасында ауылдық жеке оқу орнында оқып, 15 жасында Джин Хуа өлкесінде 7 орта
мектепте оқыды. Ол сурет салуды қатты ұнататын еді. 1928 жылы Хан Джоу мемлекетінің Ши Ху
өнер академиясында сурет салу факультетінде оқуын жалғастырды. Сол кездері сол академияның
ректоры Лен Фын Миен еді. 1929 жылдың көктемінде Францияда оқу мен жұмысты бірге алып
жүрді. Сурет салудың қыр-сырын білу барысында, көптеген Еуропалық классикалық және қазіргі
заманғы әңгіме, өлеңдермен тереңірек танысты. Соның ішінде Бельгия мемлекетінің ақыны Фар Ха
Лын өлеңдері оған үлкен әсер етті. Францияда оқып жүрген кезде ол «Дүниежүзілік императорға
қарсы тұру» одағына қатысты. 1932 жылы шілде айында «
莪伽
» атпен «
北斗
» атты журналына алғаш
рет «
会合
» – «Кездесу»атты өлеңі жарық көрді.
Ақын 1930 жылдан бастап өлең жаза бастады. 10 жыл бойы өзімен халықтың тағдырын, заман
тағдырын бір түйінде тоғыстырды. Өлең кеңістігінде, оның шығармашылығы қанатын жайған қыран
құстай самғады. Өзінің өлеңімен өнерді, тарихты, патриоттық сезімді айқара ашты. Оның өлеңдегі
жарқылдаған найзағайдай, сұңқылдаған құстай, бірде жылап, бірде күліп мемлекетіне, еліне, отанына
деген махаббатын өз шығармашылығымен жеткізе білді.
1932 жылдың 4-ші айында Шанхайға қайтып келіп, Қытайдың сол қанатты көркем өнер ұжымына
мүше болып қабылданды. Әрі өзінің сурет үйірмесін ашып, патриотизмге балаларды оқыта бастады.
Шілде айында осы себеппен оны тұтқынға алды. Бельгия ақыны Версайлестің 25 өлеңін түрмеде
отырып аударды. Сол уақытта
大堰河
-
我的保姆
– «Да Ян өзені – менің күтушім» өлеңі «
春光
–
«Көктем шырағы» атты журналда алғаш рет Ай Чиң деген атпен жарық көреді. Оның бұл өлеңдері
«поэзия әлемін» дүр сілкіндірді. Бұл өлеңде автор өзінің күтушісінкүтуші ретінде емес, ана ретінде
қабылдаған. Оған деген сағынышын, махаббатын, әйел қауымының орнының биіктігін жырлаған.
Сондай-ақ ақын осы өлең арқылы бір жағынан анасына деген сағынышын, екінші жағынан, қара
түнек қоғамға болған өкпе-назын, кертартпа ескі қоғамда қытай халқының қараңғы дүниеде өмір
сүргенін бейнелейді. Осы өлең алғашқы өлеңдерінің бірі болып саналады.
«Поэзия әлемін»дүр сілкінткен бұл өлеңдері ақындық кезеңі ретінде өмірбаянынан ерекше орын
|
