Bulletin «Филология ғылымдары» сериясы

жүктеу 6,12 Mb.

Pdf просмотр

бет	18/361
Дата	05.11.2022
өлшемі	6,12 Mb.
	#38524

1 ... 14 15 16 17 18 19 20 21 ... 361

file20200121044531 (1)

танымдық модельдердің
орны ерекше.
Еуропалық тіл білімі ғылымын «ғылыми парадигма» (Томас Кун мағанасында) ретінде көрсетуге
болады. Олардың диссертациялық жұмыста қолданыс тапқандары мыналар:
«Тарихи-салыстырмалы грамматика» (Фр.Боп, жас грамматиктер, А.Мейе);
«Синхроникалық тіл білімі» Фердинанд де Соссюр:
а) Құрылымдық лингвистика (Н.Трубецкой, P.O. Якобсон);
ә) «Дескриптивті лингвистика» (Л.Блумфельд);
б) «Құрылымдық типология және әмбебаптар лингвистикасы» (Дж.Гринберг, Г.А. Климов),
«Трансформациялық-туынды грамматика» Н.Хомский;
Ерекше нәтижелі лингвистикалық парадигма, ол XX ғасырда ұсынылған тілді генетика тұрғысынан
қарастырумен байланысты (Гамкрелидзе, 1988; Angel Lorenz Garcia, 2002; Маковский 1992; Bichakjian,
1988). Жинақталған мәліметтер зерттеу жиынының номенклатуралық қоры деп аталады [7, 3].
Мәтінді модельдеу кезінде оның жеке элементтерінің тұрпаттық жақтары ескерілуі қажет. Себебі,
ақпаратты қабылдаудың ең ұтымды тәсілі – тілдік ақпараттың материалдық пішінін кодтау.
Құрылымдық, шартты, еркін және семантикалық элементтер – шағын тілдер стильдерінің жүйесінде
болатын элементтер болып саналады. Құрылымдық формалдау ісқағаздар мен қызмет бабында
жазылған хат мәтіндерінің жиынында көбірек қолданылады.
Модель құруда алға қойған мақсатқа жету үшін, ең алдымен, сүйеніш қызметін атқаратын
қағидаларды айқындап, жүйелеп, берік негіз құрғаннан соң ғана жаңадан жасалатын
тұжырымдамалар жалқыдан жалпыға қарай бағыт алуы керек.
Модельді методологиялық ұғым ретінде қарастырған Хоккет: «Айқындалған ережелер жүйесі
грамматикалық сипаттау моделін құрайды және бұл модель тілдің грамматикасын зерттейді,
нәтижелерін тұжырымдайды. Қанша түрлі мағынадағы сипаттау болса, сонша түрлі модель
болады...», – дейді [8, 210]. Хоккеттің «Екі модель» атты мақаласы және Хомскийдің «Тілді
сипаттаудың үш моделі» деген мақалалары тілдік құрылымдарды модельдеудің түрлеріне арналған
аса құнды ғылыми еңбектер деуге болады. Профессор Н.Хомский ол жөнінде сол 1956 жылғы
конгресте «Лингвистикадағы түсіндіру модельдері» деген баяндама жасаған [9, 210].
Трансформациялық модельдің мағынасы анализдің күшті құралы екендігінде ғана емес, сонымен
қатар оның теорияны түсіндіретін грамматика ретінде болуында.

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология ғылымдары» сериясы №4(62) 2017 ж.
11
М.Халленің «Синтез арқылы анализге» және К.Н. Стивенстің «Сөйленістегі модельдерді ажырата
білу» деген мақалаларында тілдің синтаксистік деңгейіне көбірек көңіл бөлінген [10, 7]. Аталған
мақалаларда сөйленістің синтаксисі мен оның моделін құру барысында талдау әдісін қолданудың
маңыздылығы сөз болады. Жалпы бұндай талдаулар математикалық лингвистиканың әдіс-тәсілеріне
барып тіреледі [11].

жүктеу 6,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 14 15 16 17 18 19 20 21 ... 361