Бұл зерттеуде көрсетілген пікірлер мен қорытындылар Сорос -Қазақстан Қорының

 

12 

бабына сәйкес ішкі көшіп-қонушыларды көшіруге арналған квоталар және көшіп-қонушы 

мәртебесіне ие болу рәсімі 2015 жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданылатын болады.  

ҚР  «Халықтың  көші-қоны»  заңында  ішкі  көшіп-қонушылардың  негізгі құқықтары  мен 

міндеттері бекітілген (51-баб., 1-тарм.).

1) 

Қазақстан  Республикасының  заңында  жазылған  жағдайларды  қоспағанда,  Қазақстан  

Республикасының аумағында еркін жүріп-тұруға, тұрғылықты жерін еркін таңдауға; 

Ішкі көшіп-қонушылардың: 

2) тұрғылықты жерінен немесе қоныс аударған жерінен мәжбүрлі түрде қоныс аудартудан 

қорғалуға; 

3) жұмысқа орналасуда жәрдем көрсетілуге құқығы бар. 

«

Ішкі  көшіп -қонушылар  Қазақстан  Республикасының  аумағында  тұрғылықты  жері 

бойынша  Қазақстан  Республикасының  Үкіметі  айқындайтын 

тәртіппен

 

тіркелуге 

міндетті» (51-баб.,2-тарм.).  Тіркеу  тәртібі  ҚР  Үкіметінің  19.03.2012  ж.  Өзгертулерімен 

01.12.2011 

ж. № 1427 «Ішкі көшіп-қонушыларды тіркеу ережелерін бекіту және Қазақстан 

Республикасы Үкіметінің  кейбір  шешімдеріне  өзгертулер  енгізу  туралы »  қаулысымен 

айқындалған.  Жаңа 

Ішкі көші-қон процестерін түсіну үшін  мынаны ескерген жөн :  ішкі көшіп -қонушыларды 

есепке  алу  барлық  азаматтардың  тұ р ғылықты  жері  бойынша  тір келуі  жөніндегі   ақпарат 

негізінде жүргізіледі

Ішкі  көшіп -қонушыларды  тіркеу  ережелерінің  мәні  мемлекеттің 

айыппұл салу шараларын қолданумен көшіп-қонушылардың қозғалысына қатаң бақылау 

орнатуды көздеп отырғанын білдіреді. 

18

Тіркелу 

. 

Іс-жүзінде  бұл қайсыбір өзгерістерге ұшыраған кеңес заманынан 

бері белгілі «тіркелу» институты. 

Тіркелу  институты  КСРО-да  1922  ж.  билік  органдарын  елді

ң  елдімекендерінде  тұратын 

тұрғындар  туралы  және  олардың  барлық  қозғалыстары  жайлы  толық  ақпаратпен  қамту 

мақсатында  құрылған  болатын.  1932  жылға  дейін  тіркелу  хабарлама  сипатына  ие  болатын. 

Тұрғын үй органдары келуші не шығып кетуші тұлғалардың өтініштері бойынша тұрақты және 

уақытша тіркеу, сондай-ақ тіркеуден шығару рәсімін жүргізіп отырған. 

1932 

жылы Кеңес Одағында бірыңғай төлқұжат жүйесі енгізіліп және Төлқұжат-виза қызметі 

құрылды, кейінгісі Ішкі істер халық комиссариаты (ІІХК) органдарының құрылымына енді. ТВҚ-

ға  «қала,  жұмысшы  кенттері  мен  жаңадан  салынған  аудандардың  тұрғын  халқының  есебін 

жүргізу, бұл жерлерді қоғамдық-пайдалы еңбекпен қамтылмаған тұлғалардан босату, сондай-ақ 

жасырынып  жүрген   кулактық,  қылмыстық  және  өзге  де  қоғамға  жат  элементтерден 

пролетариат  диктатурасын  күшейту  мақсатында  тазарту » (БРОК  мен  ХКК-ның  27.12.32  г. 

«

КСР  Одағы  бойынша  бірыңғай  төлқұжат  жүйесін  орнату  және  төлқұжаттарды  міндетті 

түрде тіркеу туралы» қаулысы) ісі тапсырылған болатын. Атап айтқанда, ТВҚ-ның міндетіне 

азаматтарды тұрғылықты жері бойынша тіркеу ісі енетін. 1933 жылдан бастап 1935 жылға 

дейін  тіркелу  институтының  сипаты  біртіндеп  рұқсат  ету  сипатына  қарай  өзгеріп  отырды, 

осылайша тіркелу мемлекеттік басқару институттарының біріне айналды. 

Кеңес  Одағында  тіркелумен  азаматтардың  өмірінің  барлық  салалары  байланысты  болып 

отырған. Тіркелген жеріне сәйкес өзінде бала дүниеге келуі тиіс болатын медициналық мекеме, 

оның  баруына  болатын  бөбекжай,  бала-бақша  мен  мектеп  белгіленетін.  Тіркелу  жұмысқа 

қабылдаудың шарты болатын және тұрғын үйде тұру құқығын беретін . Мемлекет органдары 

пәтердің  тұрғындарын  «нығыздап  орналастыру» туралы  шешім қабылдап және  оған  жаңадан 

тұрушыны тіркей алатын. Бұл жағдайда төлқұжатына мөртабан басылған жаңадан тұрушы 

азамат  пәтерде  тұрып  жатқан  азаматтардың  келісімінсіз  оған  кіріп  алуға  құқылы  болатын . 

                                                

18

Қазақстан  Республикасының  халқын  құжаттандыру  мен  тіркеу  ережелерін  бекіту  туралы.  Қазақстан 

Республикасы Үкіметінің  12.07.2000 ж. № 1063 қаулысы//Қазақстан Республикасы ПҮАЖ, 2000 ж., №29, 

359 бет

 

 

 

13 

Билік  органдары  сонымен қатар  тұрғылықты  жері  бойынша  алты  айдан  артық  уақыт  бойы 

«орынды  себепсіз»  не өзге  жағдайларға  байланысты  тұрм ай  жүрген  азаматтарды  кез -келген 

түрде тіркеуден шығарып тастайтын. Белгілі бір қалалар мен елдімекендерде тіркелу құжатын 

алу үшін  жоғары  инстанциялардың  ерекше  рұқсаты  қажет  болатын .  Ауыл  тұрғындарының 

арасында төлқұжаттар тек совхоздар мен режимдік аймақтарда ғана берілетін, колхозшылар 

өз  колхозына қатты  байланып  отыратын  және  тұрғылықты  жерін  өзгерте  алмайтын . 

Осылайша, КСРО Министрлер Кеңесімен қабылданған тіркелу нормалары барынша қатаң болып 

отырған. 

Төлқұжат  жүйесінің  ырықтандырылуы  1974  жылы  басталды,  ол  кезде  төлқұжаттар  Кеңес 

Одағының барлық азаматтарына берілген болатын. Бұл жағдайда тіркелу бұрынғыдай рұқсат 

ету  институты  болып қалып  отырған .  Өзге  елдімекенге  уақытша  шығып  кеткен  жағдайда 

азамат  сол  жерде  тіркеуге  отыру

ға  міндетті  болатын,   ол  туралы  төлқұжатына  мөртабан 

басылатын.  

Дереккөзі: Тіркелу (тұрғылықты жері бойынша тіркелу) институты және оның эволюциясы.  

Ресей  Федерациясы  Президентінің  жанындағы  Адам  құқықтары  жөніндегі  комиссияның 

25.11.2003

ж. Отырысына арналған материалдар. 

 

Қазіргі  уақытта  Қазақстан  заңнамасында  былай  деп  көзделген  «Азаматтарды  тіркеу 

тұрғын  үйлерде,  пәтерлерде,  бау-бақша  серіктестіктері  мен  кооперативтерінің  саяжай 

құрылыстарында,  жатақхана ларда, қонақ  үйлерде,  демалыс  үйлерінде,  сана торийлерде, 

профилакторийлерде, емдеу мекемелерінде, интернат-үйлерінде, пансионаттарда, қарттар 

үйлерінде, қызметтік  ғимараттар  мен  үй -жайларда  жүргізіледі» (Ережелердің  28-т.).  Бұл 

жағдайда, т

• 

уәкiлеттi орган белгiлеген нысандағы өтінішті;  

іркеуге жататын адамдар он күн мерзім ішінде уәкiлеттi органдарға мынадай 

құжаттарды:  

• 

бұрынғы тұрған жерiнен тiркеуден шыққанын растайтын құжатты;  

• 

жеке басты куәландыратын құжатты;  

• 

ал, әскери  міндеттілер,  сонымен қатар,   әскери  басқарманың  жергілікті 

органдарының

Ішкі  көші-қон  бойынша  статистикалық  деректерді  Статистика  жөніндегі  агенттігі  Көші -

қон  полициясы  комитеті  мен  ІІМ-ға  жататын  Халыққа  қызмет  көрсету  орталықтарынаң 

келіп түскен ақпаратқа негізделе отырып, келу мен кету бойынща статистикалық есепке 

алу  талондарына  с

әйкес  қалыптастырады ,  аталмыш  талондар  тіркеу  ж

әне  тіркеуден 

шығару кезінде толтырылады. Егер азамат ел ішіндегі тұрғылықты жерін өзгерткен болса, 

алайда бұл жағдайда бұрынғы тұрғылықты жері бойынша тіркеуден шықпаған болса, онда 

оның көшіп-қонуы ішкі көші-қон статистикасында көрсетілмейді.   

   

әскери  есепке  алу  немесе  одан  шы

ғару  туралы  белгісі  бар 

әскери билетін (әскерге шақырылатындар үшін тіркеу куәлігі) тапсыруы керек» 

(

Ережелердің 30-т.).  

БҰҰ  Еуропалық  экономикалықкомиссиясы  және  БҰҰ-ның  Азия  мен  мен  Тынық  мұхит 

аймағына  арналған  Экономикалық және  әлеуметтік  комиссиясының  баға  беруіне  сәйкес 

«көшіп-қонушыларды дәл етіп тіркеу қиындық тудырады. Бұл келуге де, шығып кетуге де, 

сондай-ақ халықаралық көшіп-қонушыларға да қатысты».

19

Сонымен қатар зерттеу мақсаты үшін IV сайланған Алматы қаласы мәслихатының ХХVII 

сессиясының  2010  жылғы  1 2  сәуірдегі  №  3 11  шешімін

 

20

                                                

19

БҰҰ  Еуропалық  экономикалық  комиссиясы  және  БҰҰ -ның  Азия  мен  мен  Тынық  мұхит  аймағына 

арналған  Экономикалық  және  әлеуметтік  комиссиясы  «Қазақстанның  статистикалық  жүйесіне  ғаламдық 

баға беру жөніндегі баяндама». ECE-ESCAP-SPECA/PWG-Statistics/2008/7 ECE/CES/GE57/2008/ақпан, 97-б.

 

 

ескеріп  отыруымыз  қажет,  ол 

«Алматы қаласының  аумағындағы  көші -қон  үдерістерін  реттеу  тәртібі н»  бекітеді.  Бұл 

20

Әділет департаментімен 2010 жылдың 17 мамырында № 843 тіркелген.