Бірінші сабаќ

ірінші сабақ

Казахский алфавит основан на кириллице и включает 42 буквы, 9 из которых отражают специфические звуки казахского языка: ә, і, ы, ұ, ү, қ, ғ, ң, һ. Буквы в, ф, ц, м, ч, щ, ъ, ю, я используются только при написании слов иноязычного (в основном русского) происхождения.

1

Звук Ө представляет собой мягкую разновидность звука О. При произношении этого звука органы речи распологаются примерно так, как русское е в словах летчик, тетя, но значительно тверже и с очень сильным выпячиванием и округлением губ.

Звук о произносится так же, как и русский о, но в русском языке в безударном слоге о редцидируется, т.е. произносится как О: русс. Окно, подоконник; каз. Орамал «платок», жолдас «товарищ».

Букву «О» нужно произносить так, как пишется, потому что, неправильное произношение искажает смысл слова и дает другой смысловой оттенок.

Например:

Тоқсан – девяносто, квартал, четверть.

Тақ сан- нечетное число.

Ол- он, она.

Ал- возьми, (предлог –а).

Мысалы: өмір –жизнь

Көше –улица

Сөйлеңіз- говорите

Халыңыз қалай? (Хал-жағдайыңыз қалай?) –Как ваши дела?

• 
  Иә, еліміздің үлкендігі соншалық –оңтүстігінде жемістер гүлдеп, жер бетін астық жапқанда, солтүстігінде әлі қар жатады.
  
• 
  Қазақстанның жері де үлкен, пайдалы кендерге де өте бай екен.
  
• 
  Республикамыздың табиғат байлығы мол.
  

91

Мысалы: құттықта-ғы-м келіп тұр (настоящее время)

құттықта-ғы-м келді (прошедшее время)

құттықта-ғы-м келеді (будущее время)

Желательное наклонение глагола изменяется не только по лицам и по времени, но и по числам (единственное число и множественное число).

Мысалы: Сенің Қазақстанға бар-ғы-ң келіп тұр ( Ты хочешь поехать в Казахстан)

Олардың Көкшетауға бар-ғы-лары келіп тұр (Они хотят поехать в Кокшетау)

3.Лексикалық және грамматикалық минимумдарды пайдаланып, сөйлесім үлгісімен құрастырамыз.- Используя грамматический и лексический минимум урока, составляем диалог.

-Ирина, сен қай жерде тудың, қайда өстің?

• 
  Мен Ақмола облысының Көкшетау қаласында туып-өстім. Алматыға оқу үшін келдім. Сен ше?
  
• 
  Мен Омбы қаласынанмын. Қазақстанға қазақ тілін үйренейін деп келдім. Қазақстан туралы көп оқыдым, бірақ өз көзіммен көргім келді.
  
• 
  Дұрыс, Виталий. Қазақстанның қай жерінде болдың?
  
• 
  Қазақстанның барлық жерлерін араладым. Солтүстігі өте салқын, ал оңтүстігі өте ыстық екен.
  

90

Жақсы /Жаман емес. Өзіңіздің халыңыз, денсаулығыңыз қалай? (-Хорошо./

Жақсы! Рахмет! –Хорошо! Спасибо!

Қандай жаңалықтарыңыз бар? – Какие новости ?

Бәрі орынша. –Все по-прежнему.

Құдайға шүкір! Ептеп жүріп жатырмыз. –Слава богу! По тихоночку живем.

Қош келдіңіз! –Добро пожаловать!

Қайырлы таң /күн- Доброе утро! Добрый день!

Кеш жарық! –Добрый вечер!

«Ы» және «І» дыбыстарына тоқталу. Танысу

Первый звук, с которым предстоит познакомиться, звук ы, который на писъме обозначает буквой Ы,ы.

3

При произношении этого звука нижняя челюсть приподнимается вверх, губы чуть растягиваются, язык отодвигается назад. Звук произносится твердой свехкратно. Звук ы встречается во всех позициях слов

Қызмет- должность

хатшы- секретарь

жұмысшы-рабочий

ынталы-усердный

зиялы-интеллегентный

облыстық-областной

Мягкой парой ы является звук і, который на письме передается буквой І,і. При произношении этого звука губы чуть растягиваются, язык продвинут вперед. Встречается во всех позициях слова:

Кітап- книга

Кіріс -доход

Біз - мы

Міндет- обязанность

Кезекші- дежурный

4

жер көлемі –площадь земли

созылып жатыр –простирается

шаршы шақырым –квадратный километр

байлық –богатство

пайдалы кен –полезные ископаемые

дамыған ел – развитая страна

халқының саны –численность населения

республиканың табиғаты –природа республики

биік таулар – высокие горы

жазық дала – степь (равнина)

ірі өзендер –крупные реки

терең көлдер – глубокие озера

солтүстік -север

оңтүстік –юг

шығыс –восток

батыс –запад

1. 
   Енді сабақтың грамматикалық тақырыбымен танысыңыздар. А теперь ознакомтесь с грамматической темой урока.
   

Қалау рай (желательное наклонение) выражает намерение, желание говорящего и образуется путем прибавления к основе глагола аффикса –ғы / гі, -қы/кі, к которой прибавляются аффиксы принадлежности соответствующего лица, а дальше следует вспомогательный глагол келу.

2. 
   Алдымен төменде берілген лексикалық тақырыпқа байланысты минимумдарды оқып шығып, естеріңізге сақтаңыздар.
   

88

Танысу-Знакомство (знакомиться ).

Таныс бол! Таныс!-Будь знаком! Знакомься!

Танысыңыз!- Знакомьтесь!

Таныс болайық!- Будем знакомы!

Танысайық!- Познакомимся!

Кел, танысайық!- Давай познакомимся!

Танысқаныма қуаныштымын – Рад (а) знакомству.

Танысқаныма өте қуаныштымын -Очень рад (а) знакомству .

• 
  Менің атым Жақсылық . Ал сіздің аты –жөніңіз кім ?
  
• 
  Менің аты –жөнім Оспанова Айман Маратқызы .
  
• 
  Танысқаныма қуаныштымын .
  
• 
  Мен де сізбен танысқаныма өте қуаныштымын .
  
• 
  Сіздің жасыңыз нешеде ?
  
• 
  Жасым қырықта .
  

-Мен әкімдікте жұмыс істеймін .

-Ал мен қаржы департаментінде жұмыс істеймін .

-Сіздің жұмыс орныңыз қайда ?

5

-Жұмыс орным төртінші қабатта, төрт жүз отыз тоғызыншы бөлмеде.

-Әкімдік қай жерде орналасқан ?

-Ол Абай көшесіндегі , сексен үшінші үйде орналасқан .

• 
  Қайырлы кеш!
  
• 
  Ғафу етіңіз, есіміңіз кім?
  
• 
  Есімім Айсұлу.
  
• 
  Жұмыс істейсіз бе, оқисыз ба?
  
• 
  Жұмыс істеймін.
  
• 
  Қайда жұмыс істейсіз?
  
• 
  Мен Әділет министрлігінде қызмет атқарамын.
  
• 
  Сізді қашан жолықтыруға болады?
  
• 
  Кешіріңіз, мен асығып тұрмын.
  
• 
  Көріскенше сау болыңыз!
  
• 
  Қош болыңыз!
  

6

ІІІ. Ал енді «Көкөністер мен жеміс-жидектер бөлімінде» тақырыбындағы диалогтармен танысыңыздар.

Покупатель в отделе овощей и фруктов

Мысалы: қара «черный» - қап-қара «черный-пречерный»

сары «желтый» - сап-сары «желтый – прежелтый»
ІІ. Жаңа сабақтың лексикалық минимумы таныстырылады.
«Көкөністер» тақырыбының сөздігі:
Қырыққабат – капуста шалғам - редиска

Картоп – картошка қызылша - свекла

Пияз – лук аскөк - укроп

Сәбіз – морковь ақжелкен - петрушка

Қияр – огурец сарымсақ - чеснок

Бұрыш – перец асқабақ - тыква

Қызанақ – помидор көкбұршақ – зеленый горошек

«Жеміс-жидектер» тақырыбының сөздігі:

Алма – яблоко шие - вишня

Алмұрт – груша қарақат - смородина

Шабдалы – персик тошала - крыжовник

өрік – урюк қарбыз - арбуз

құлпынай – клубника жүзім - виноград

таңқурай – малина қауын – дыня

мейіз – изюм жемісқақ – сухофрукты

86

Ай аттарын үйрету және сан есім мен ай атын қолдана отырып, күнді дұрыс айта білуге үйрету. Мысалы: Бүгін жиырма сегізінші ақпан.

Тұтқа-трубка

Күндүз күндіз

Мүлүк мүлік

Құлұн құлын

Жұмұс жұмыс

7

Жұп-нечетный

Үшін- за

Күн-день, солнце Үш-три Үн-звук

8

чернее, қарарақ- еще чернее, қап-қара настоящий черный и өте қара –очень черный.

В казахском языке имеются три степени сравнения: положительная, сравнительная и превосходная.

1. 
   Жай шырай (положительная степень).
   

2. 
   Салыстырмалы шырай (сравнительная степень) образуется путем прибавления к положительной степени суффиксов двух типов.
   

- ырақ, - ірек;

Мысалы: сары- сары-рақ (желтоватый), жасыл- жасыл-ырақ (зеленоватый)

б) –лау, -леу,-дау,- деу; - тау,- теу;

Мысалы: ащы- ащы-лау (горковатый), қоңыр- қоңыр-лау (коричневатый).

3. 
   Асырмалы шырай (превосходная степень)
   

Мысалы: дәмді «вкусный» - өте дәмді «очень вкусный»

б) путем удвоения первого слога прилагательного и добавления соединительного – п.

85

• 
  Жылқы етінің бір келісі (килограмы) алты жүз теңге тұрады. Қанша өлшейін?
  
• 
  Жас ет болса 2 килограмм өлшеңіз.Қазы неше теңге тұрады? Шұжық ше?
  
• 
  Қазы қымбат, жеті жүз елу теңге. Шұжық бар ма?
  
• 
  Ертең келіңіз. Қазір жоқ.
  
• 
  Жақсы, онда екі келі ет өлшеп беріңіз.