4.6. Литосфераны қорғаудың негізгі принциптері
Адамзаттың тіршілік әрекеті негізделген биосфераның маңызды құрамдас бөліктерінің бірі ретінде Жердің қатты қабығы литосфераны қорғаудың да маңызы зор. Қала агломерацияларының және басқа да елді мекен түрлерінің қарқынды өсуі, жер бетіндегі халық санының өсуіне, жол желісінің тығыздығының артуына, өнеркәсіптік және энергетикалық объектілердің, тау-кен кәсіпорындарының салынуына, ауыл шаруашылығы өндірісінің интенсификациялануына, антропогендік ландшафттардың рельефінің ғана емес, сонымен қатар табиғи жағдайлардың да айтарлықтай өзгеруіне әкеледі.литосфераның жер бетіне жақын бөлігі, оның құрамы мен құрылымы.
Жер бетін бұзатын адамның шаруашылық әрекеті процестерінің мәні мынада: жоғарғы құнарлы қабат (топырақ) жойылып, топырақтың тереңдігіне шексіз ұзақ уақыт бойы, ал төменгі қабаттар көбінесе жансыз және улы болып қалады. , жүзеге асырылады.
Топырақ кез келген жердегі экожүйенің негізгі құрамдас бөлігі болып табылады, онда әртүрлі физикалық, химиялық және биологиялық процестер жүреді, оны көптеген тірі организмдер мекендейді. Топырақтың ең басты қасиеті – құнарлылығы. Ол топырақ түзілу және адам топырағына әсер ету процесінде жасалады. Топырақ – ауыл шаруашылығы дақылдарынан өнім алудың негізі, біздің тіршілігіміз тәуелді басты байлық.
Топырақ күтімді қажет етеді және оны ғылыми тұрғыдан пайдалану керек. Топырақты жақсы өңдеу, уақтылы тыңайту, ылғалды сақтау және ауыспалы егіс топырақтың сарқылуына жол бермейді. Топырақтың бұзылуы әдетте оның қоректік заттардың азаюы, құрылымының нашарлауы және оның эрозиясының нәтижесінде пайда болады, т.б. физикалық жойылу. Тозған және тозған топырақтар «ауырады». Олар құнарлылығын жоғалтады және толық «қалпына келтіру» үшін ұзақ уақыт алады. Таусылған жердің эрозияға ұшырауы оңай, өйткені гумусты жоғалтып, суды сіңіру және сақтау қабілетін жоғалтады.
Бүкіл әлемде жерді қорғау үшін көптеген жұмыстар жүргізілуде негізгі іс-шаралармыналар:
Жел және су эрозиясын бақылау;
Өндірістік жұмыстармен бүлінген жерлерді рекультивациялау;
Көшкін мен селдің алдын алу және алдын алу;
Өнімсіз және бос жерлерді ауыл шаруашылығы өндірісіне тарту;
Пайдаланылмайтын жерлерді пайдалануға беру және суармалы алқаптарды құру арқылы олардан ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді өнеркәсіптік мақсат үшін алып қойған ауыл шаруашылығы кәсіпорындарын толықтыру;
Терең дренаж арқылы топырақтың қайталама сортаңдануын және тұзсыздануын болдырмау;
сайларды немесе басқа да жұмыс түрлерін ауыл шаруашылығында пайдалануға жарамды күйге келтіру мақсатында толтыру;
Су қоймаларындағы таяз су аймақтарын қорғау (жабу);
Ауылдық елді мекендерді ұлғайту есебінен босаған жерлерді ауыл шаруашылығы айналымына енгізу.
Жер қойнауын игерудегі, пайдалы қазбаларды өндіру мен байытудағы келеңсіз құбылыстармен күресті жеңілдету үшін зиянды әсерлердің параметрлерін мұқият есептеу және оларды еңсеру жолдарын анықтау қажет. Мыналарды қамтамасыз ету қажет: үйінділердің орналасуы, олардың өздігінен жану және шаң түзу мүмкіндігі; су және жел арқылы зиянды және улы заттардың таралуы; үйінділердің, қалдықтар үйінділерінің, қалдық және қож қоймаларының биологиялық рекультивацияға немесе қайталама пайдалануға жарамдылығы; шахталар мен карьерлерден су айдаудың жер асты сулары мен өсімдіктердің деңгейіне әсері; шөгу құбылыстары мен бұзылулардың алдын алу және жою мүмкіндігі; ауыл, орман және балық шаруашылығына пайдалы қазбаларды өндіруге, сондай-ақ рекреациялық мақсаттарға уақытша иеленген жерлерді кейіннен пайдалану.
Осылайша, литосфераны қорғаудың негізгі принциптері, топырақтар мен алқаптар келесідей болуы керек:
1. Минералды, энергетикалық және рудалық шикізатты өндіру аяқталғаннан кейін жер үсті және жерасты жұмыстарын міндетті түрде рекультивациялау.
2. Көмілген қалдықтардың литосфераға зиянды әсерін бейтараптандыру шараларын жүзеге асыру.
3. Ауылшаруашылық жұмыстарын жүргізу кезінде топырақ эрозиясын және сортаңдануын болдырмау шараларын жүзеге асыру.
4. Елді мекенге антропогендік әсерді барынша азайту үшін оңтайлы сәулет-жоспарлау, инженерлік-құрылыс және инженерлік-геологиялық іс-шараларды жүзеге асыру.
Жер үсті суы бітелуден, ластанудан және сарқылудан қорғайды.
Қарсы ескерту үшін бітелусудың сапасына, балықтардың тіршілік ету жағдайына және т.б. теріс әсер ететін құрылыс қалдықтарының, қатты қалдықтардың, қазылған топырақтың және басқа да заттардың су объектілері мен өзендерге түсуіне жол бермеу бойынша шаралар қабылдау.
Ең маңызды және өте күрделі мәселе – суларды ластанудан қорғау. Осы мақсатта келесі шаралар қарастырылған:
· Қалдықсыз және сусыз технологияларды дамыту, сумен жабдықтаудың қайта өңдеу жүйелерін енгізу, қалдықтарды кәдеге жарату;
· Өндірістік, коммуналдық және басқа да сарқынды суларды тазарту;
Ағынды суларды судың сапасына қатаң талаптар қоятын басқа кәсіпорындарға беру және егер оның құрамындағы қоспалар осы кәсіпорындардың технологиялық процесіне зиянды әсер етпесе, керісінше, өнімнің сапасын жақсартса ( мысалы, химия кәсіпорындарының ағынды суларын құрылыс кәсіпорындарының өндірісіне беру);
· Қалаларды канализация және санитарлық тазалау;
· Қалалық, өндірістік аймақтардың жер үсті ағындарын тазарту;
· Су қорғау аймақтарын құру.
Достарыңызбен бөлісу: |
