Биология 9-сынып 2

жүктеу 3 Mb.

бет	11/13
Дата	01.01.2018
өлшемі	3 Mb.
	#6846
түрі	Сабақ

1 ... 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Кембрий (организмдердің каңкд калдығы алғаш табылған орыннын аты). Ауа райы қоңыржай, топырак, болмагандыктан тірші-лік, негізінен, сулы ортада дамыды. Құрлықта тек бактериялар мен кек-жасыл балдырлар тіршілік еткен. Өсімдіктерден жасыл, диатом, алтын түсті балдырлар теңіздерде еркін жүзіп, қызыл, коңыр балдырлар теңіз түбіне бекініп тіршілік еткен. Кембрийдің бас кезінде құрлықтан шайылған тұздар теңіз суының тұздылығын арттырған. Әсіресе тенізде кальций, магний тұздарының концентрациясы көбейе бастаған. Теңіз жануарлары минералды тұздарды денесіне еркін сіңірген. Буынаяқтылардың ертедегі өкілі — осы күнгі құрлык шаянына ұқсас (мокрица) трилобиттер п.б. Денесіне сіңген минералды түздардан денесінің сыртында хитинді сауыт түзілген. Трилобиттердің денесі хитинді-сауытты, 40—50 бунаққа бөлінген, теңіз түбінде жорғалал жүріп тіршілік етеді. Кембрийде — губкалардың түрлері, коралдар, былқылдакденелілер, теңіз лилиясы, кейініректе теңіз кірпісі п.б. Кембрийді — омырткасыздардың даму кезеңі дейді.

Ордовик Теңізде коңыр, қызыл балдырлар, трилобиттер тіршіліктерін жалғастырып дами берді. Қазіргі сегізаяк, кальмарлардың туысы — алғашқы басаякты былқылдакденелілер (ұлулар) пайда болды. Сонымен бірге иықаякты, бауыраяқты былқылдақденелілер тарала бастады.

Силур кезеңінде тау түзілу процесі қарқынды болғандыктан құрлыктың көлемі артты, ең алғашкы омыртқалылар пайда болды. Буынаяқтылардан ұзындығы 2 метрге жететін 6 жұп аяқтары бар алып ракоскорпиондар дамыды. Оның ауыз айналасына орналасқан аяқтарының ең алдынғы жұбы қорегін ұстап бөлшектеу үшін қысқышқа айналған. Силурда ішкі қаңқасы шеміршекті, сырты қалқаннан тұратьш сүйекті сауытпен капталған ең алғашкы омыртқалы жақсүйексіз жануарлар — сауытты балықтар пайда болды (40-сурет). Сауытты балықтар жүп жүзбе қанаттары болмағандықтан, көбінесе су түбінде жатып тіршілік еткен. Тек пішіні жағынан балыққа ұқсағанымен, жақсүйексіздер (дөңгелекауыздылар) класына жаткан. Өте баяу козғалу әрі карай дамуға қабілетсіз етті, ақырында жойылды.

Палеозой заманынын (кембрий, ордовик, силур кезеңдері) фауналары:

1— археоциаттардың колониясы; 2 — силур коралдарының қанкасы;

3 — медузалар; 4 — басаяқты былкылдакденелілердің бақалшактары;

5 — иықаяктылар; 6—трилобиттер (қарапайым шаянтектестер)

Осы күнгі дөңгелекауыздылар — минога мен миксина сауытты балықтардың жақын туысы.

Судың азайып ең алгаш құрлыккд шыққан өсімдік — псилофиттер (риниофиттер) (41-сурет). Оның құрылысы көп жасушалы жасыл балдырларға ұқсаған, нағыз жапырақтары болмаған. Жіңішке жіп төрізді өскіншелері арқылы топыраққа бекіпл, су мен минералды тұздарды сіңірген. биогенді қабат — топырақ түзілді. Ең алғаш кұрлыққа псилофиттермен қатар осы күнгі сарышаянға ұқсас өрмекшітектестер де шықты. Силурдың соңында қаңқасы шеміршектен тұратын жыртқыш балықтар пайда болды.Өсімдіктер мен жануарлар құрлықты мекендей бастады.

40-сурет. Жақсүйексіз сауытты балықтар

Девон (Оңтүстік Англияның Девоншир графтык атағының кұрметіне аталған). Девонды балықтар кезені дейді. Теңіздің көлемі азайып, саязданып, ауа райы құрғап, шөлді-шөлейтті жерлер көбейді. Теңіздерде шеміршекті (осы күнгі акулалар, скаттар, химералар) ж\е сүйекті балықтар пайда болды. Жүзбе қанаттарының қүрылысьша карай сүйекті балыктар

жүктеу 3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 5 6 7 8 9 10 11 12 13