Биология 9-сынып 2


§31 11сынып. Биология. 16.01. Cабақтың тақырыбы: Адам нәсілдері



бет13/13
Дата01.01.2018
өлшемі3 Mb.
#6846
түріСабақ
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13
§31

11сынып. Биология. 16.01.

Cабақтың тақырыбы: Адам нәсілдері

Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды адам нәсілдерінің ерекшеліктерімен таныстыру.

2.Оқушылардың адамгершілік қасиеттер туралы көзқарас қалыптастыру.

3. Оқушылардың тіл байлығын дамыту, адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Жаңа білім беру.

Сабақтың түрі : дәріс

Сабақтың пәнаралық байланысы: география,тарих.

Сабақтың көрнекілігі: электронды оқулық,

Сабақтың әдісі:,интеракивті перфокартамен жұмыс,

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақ .

ІІІ. Бекіту

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Үй тапсырмасын тексеру.

VІ. Бағалау.

І. Амандасу,оқушыларды түгелдеу,сабақ мақсатымен танысу. .



Бүкіл жер шарын мекендейтін, екі жарым мыңнан артық тілде сөйлейтін 6,2 млрд адамның барлығы саналы адам (Homo sapiens) түріне жатады. Барлық адамдардың анатомиялық ж\е физиологиялық ерекшеліктері бірдей, олардың тіршілік ерекеттері жалпы биологиялық заңдылықтарға бағынады. Тіршілік еткен табири орта жағдайларына бейімделудің нәтижесінде оларда алуан түрлі морфологиялық айырмашылықтар қалыптаскдн. Атап айтқанда: дене бітімі, бет ішпіні, терісінің түсі, шашының түсі мен бұйралығы жөне т.б. Міне, осы аталған ерекшеліктерше байланысты адамдар негізгі 3 нөсілге бөлінеді: негроидтік (қара нөсіл), еуропеоидтік (ақ нөсіл) ж\е монголоидтік (коңырқай нөсіл)

Негроидтік нәсілге тән белгілер: терісінің түсі қара қошқыл, шаштары толқынды немесе бұйра, мұрындары жалпақ, танаулары кең, еріндері қалың, сақал-мұрттары өте сирек. Бұл аталғандардын бәрі ыстык климат жагдайларына бейімділікті сипаттайтын белгілер. Мысалы, терінің қара коңыркдй түсті болуы ультракүлгін сәулелердің зиянды әсерінен қорғайды. Шаштың қалын, бұйра болуы оның арасына ауа кіріп ыстық өтуден сақтайды. Негроидтік нөсілдің кеңінен таралған аймағы — Африка

1 - еуропеоидтік, 2 - монголоидтік; 3 — негроидтік


Еуропеоидтік нәсілдердің терісі ақшыл, шаштары аздап толқынды немесе тік, мұрындары ұзынша келген шығыңкы, танау­лары тар, еріндері жүка, ер адамдардьщ бетінде қалың сақал мен мұрт өседі. Мұндай белгілер климаты суық аймактарға бейімделу барысында қалыптаскан. Мысалы, шығыңқы тар танаудың қуыстарында суық ауа жылынады. Еуропеоидтік нәсілдердің алғашқы шоғырланған аймағы Еуропа мен Азиянын кейбір бөлік-тері болса, казіргі кезде олар дүние жүзінде кеңінен таралған.

Монголоидтік нәсілдердің терісінің түсі қоңырқай немесе ақшыл, шаштары қайратты, тік болады; еріндері мен мұрындарының көлемі орташа; бет пішіні жалпақ біртегіс, бет сүйегі шығыңқы, көздері қысыңкы болып, рудименттік (қалдық түріндегі) үшінші қабағы айқын байқалады. Бұл ерекшеліктер — аңызақ жел мен шаңнан, қара суықта үсуден қорғауға бағытталған бейімділік белгілер.

Монголоидтік нәсілдер, негізінен, Орталық Азияда, Индонезия мен Сібірде таралған. Әр нәсілдің өз ішінде кішігірім нәсілдер немесе нәсіл тармактары болады. Мұндай кішігірім нәсілдер де баскаларынан өздеріне тән нақты бір белгілерімен ажыратылады.

ІІІ.


Нәсілдер

Морфологиялық ерекшеліктері

еуропеоидтік




монголоидтік




негроидтік




ІV. §32

V. Нәсілдердін шығу тегі туралы не білесіндер?

2. Адам нәсілдерінің морфологиялык ерекшеліктеріне сипаттама беріңдер.

3- Нәсілшілдік деген не?

4. Адам нөсілдерінің бірлігін калай дәлелдеуге болады?

Адам нәсілдерін атап, олардын тіршілік ортасына байланысты калып-таскан ерекшеліктерін еске түсіріп, берілген кестені толтырыңдар

Тексерілді / / 18.01-23.01.2010ж.
11сынып. Биология. 18.01

Cабақтытың тақырыбы: Экология ғылымының казіргі заманғы өзекті проблемалары

Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды экология ғылымының казіргі заманғы өзекті проблемаларымен таныстыру.

2.Оқушылардың экология ғылымын жан-жақты ғылымдармен байланыстыра отырып,білім деңгшейін тереңдету қабілетін дамыту.

3. Оқушылардың тіл байлығын дамыту, қоршаған ортаны қорғауға баулу,адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Жаңа білім беру.

Сабақтың түрі : Эврикалық

Сабақтың пәнаралық байланысы: география,тарих.

Сабақтың көрнекілігі: электронды оқулық,эврикалық сұбхат

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақ .

ІІІ. Бекіту

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Бағалау.

І. Амандасу,оқушыларды түгелдеу,сабақ мақсатымен танысу.



ІІ. Экология бүгінгі күннің талаптарын жан-жақты карастыратын көптеген ғылымдар жүйелерінен тұрады. Ғалымдардьщ экология ғылымына берген бірнеше анықтамалары арқылы осы айтылғандарды байкауға болады.

1. Неміс ғалымы Э. Геккель бойынша: "Экология дегеніміз — тірі организмдердің бір-бірімен қарым-қатынасын оларды қоршаған ортамен байланыстырып зерттейтін ғылым".

2.1972 жылы Стокгольм каласында БҮҮ-ның жетекшілігімен І халыкаралық конференция ұйымдастырылды. Конференция-ның маңызы қоршаған ортанын сапасына баға бере отырып, экология ғылымының жаңа бағыттарын анықтау болды. Экология ғылымы ендігі жерде тірі организмдерді зерттеу аясынан шығып, адамның іс-өрекетіне бакылау жасау қажеттігін алға қойды.

3. Беларусь ғалымы В.А. Радкевич: "Экология — организмдер тіршілігіндегі барлық заңдылықтар жүйесін табиғи ортасымен және адамның ісәрекетімен байланыстырып зерттейтін ғылым", — деп тұжырымдады.

4.Орыс ғалымы Н.Ф. Реймерс: "Экология — табиғаттағы және адам қоғамындағы барлық өзгерістерді жан-жақты зерттейтін ғылымдар жүйесінін кешенді бағыты" деп түсіндіреді.

Экология ғылымын XVII ғасырда швед ғалымы К. Линней, француз Ж.Б. Ламарк, XVII ғасырда ағылшын Ч. Дарвин, неміс ғалымдары А. Гумбольдт, Э. Геккель, дат ботанигі Й.Варминг, XIX ғасырда америкалык В. Шелфорд, ресейлік ғалымдар В. Вернадский, Д. Кошкаров, В. Сукачев, америкалык Ю. Одум, Б. Комманер жэне ресейлік Н. Реймерс, т.б. ғалымдар дамытты.

Экология ғылымы — географиялык зерттеулермен тығыз бай-ланыста әрекет етеді.

1. Биоэкология — тірі организмдер биологиясын, оның тіршілік ортасындағы өзгерістерін, адамның іс-әрекетімен байланыстырып зерттейтін экология саласы.

2.Аутэкология жеке организмдердің (дара,түр) тіршілігін табиғи ортамен байланыстырып зерттейді.

3. Популяциялық экология популяциялардың арақатынасын, даму заңдылыктарын табиғи ортамен үйлесімдік жағдайында зерттейді.

4. Синэкология популяция, бірлестіктер мен экожүйелер арасындағы қарым-қатынастар жиынтығын зерттейді.

5.Геоэкология жер кабығының даму зандылықтарын, оның барлык тіршілік ырғағын біртүтас организм ретінде әлемдік деңгейде қарастырады.

6. Адам экологиясы — адамға қатысты биосфера шегіндегі барлық мәселелерді және антропогендік экожүйелерді зерттейді. "Адам — коғам — табиғат" арасындағы жеке адамнын қоғамдағы орнын, табиғаттағы ролін қарастырады.

7. Әлеуметтік экология адам қауымдастығы мен табиғат ара-сындағы байланыстарды қарастыра отырып, адамның тіршілік ортасын салауаттандыруды зерттейді. Табиғатты тиімді пайдалану мен оны қорғаудың ғылыми-практикалық негізін салуды жөне жүзеге асыруды көздейді.



8. Биосфера — барлык табиғаттағы өзгерістерді, оның даму заң-дылықтарын биосфера деңгейінде ең жоғары жүйе ретінде қарас­тырады.

ІІІ. Тест сұрақтары.



  1. Жеке организмдердің тіршілігін табиғи ортамен байланыстырып зерттейдін

А. . Биоэкология Б. Популяциялық экология В. Синэкология С. Геоэкология

2. Популяция, бірлестіктер мен экожүйелер арасындағы қарым-қатынастар жиынтығын зерттейді.

А. . Биоэкология Б. Популяциялық экология В. Синэкология С. Геоэкология

ІV..§ 33.

V Әрбір носілдің сырткы белгілерін, негізгі таралған аймақтарын көрсететін кестсні толтырып түсіндіріңдер.


Нәсілдер

Ерекше белгілері

Таралған жерлері











БІЛІМЩДІ СЫНА

Тарауды қайталау сұрактары

Антропогенез — адамның шығу тегі және эволюциясы туралы ілім

1.Адамнын шығу тегін, тарихи даму кезеңдерін зерттейтін ғылым саласы.

2.Ежелгі адамдардын ғылыми атауы.

3.Қаңка калдығы Ява аралынан табылған ежелгі адамдар тобы.



4.Қазіргі адамдардыц түрлі атауы.

5.ЕжелгІ адамдардың арғы тегі.

6. Аустралопитектердін қарапайым еңбек кұралдарын жасай білген тобы.

7. Адам хромосомасыньщ саны.

8. Адамның омыртқа жотасының пішіні.

9. Ертедегі адамдардын ғылыми атауы.

10. Адамтектес маймылдар мен ежелгі адамдардын арғы тегі.

11.Азияда кеңінен таралған нәсіл.

12.Қазіргі адамдардың морфологиялық белтілеріне сәйкес бөлінетін топтары.

13. Адам эволюциясындағы ең шешуші әлеуметтік фактор.

14. Қытайдан табылған ежелгі адамдар тобы.

15. Адам денесіндегі қалдық мүшелер тобы,

16. Адам денесіиде кейде кездеоетін мүшелер тобы,

17. Адамның ұрпақтарында байкалатын биологиялық фактор.

18.Биологиялық зандылыктарды қоғамнын дамуына колданатын теріс пиғылды теория.

19. Адамды жан-жакты зерттейтін кешенді ғылым.

20.Нәсілдер бәстапкы бір аймақтан ғана таралған деген тұжырым.

21. Қазіргі саналы адамнын тікелей арғы тегі.

22. Қаңқа қалдыры Германиядан табылган ежелгі адамдар тобы.

23.Ежелгі адамдардың бір-бірімен қарым-қатынас кұралы.

24.Ява аралынан ежелгі адамдардыи қанка қалдықтарын тапқан ғалым.

11сынып. Биология. 23.01

Cабақтытың тақырыбы: Экология ғылымының зерттеу әдістері

Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды экология ғылымының зерттеу әдістерімен таныстыру.

2.Оқушылардың экология ғылымын жан-жақты ғылымдармен байланыстыра отырып,білім деңгейін тереңдету қабілетін дамыту.

3. Оқушылардың тіл байлығын дамыту, қоршаған ортаны қорғауға баулу,адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Жаңа білім беру.

Сабақтың түрі : Дәріс

Сабақтың пәнаралық байланысы: география,тарих.

Сабақтың көрнекілігі: электронды оқулық,эврикалық сұбхат

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, баяндау

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақ .

ІІІ. Бекіту

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Бағалау.

І. Амандасу,оқушыларды түгелдеу,сабақ мақсатымен танысу.

ІІ.Экология ғылымы тірі организмдердің орта жағдайларын зерттеу аясынан шығып, табиғаттағы өзгерістер себептерін ашуға кірісті. Мысалы, зоология гылымы жан-жануарлар туралы біржақты әрі түбегейлі зерттеу лер жүргізіп келді. Ендігі жерде зоология ғылымына: "Биологиялық әртүрлілік не себептен азайып барады? Кейбір түрлердің жойылып кету себебі неде?" — деген сұрактарға жауап беру кажеттігі туындап отыр. Бүл сұрақтарға жауап беру үшін зоологтар ғылымның зерттеу нысанын экологиялык зерттеулерге ұластырды. Белгілі орыс ғалымы, зоолог Д.Н. Кашкаров өзінің "Орта және бірлестіктер" (1933 ж.) деген еңбегінде: "Организмдерді экологиялык тұрғыда тіршілік ортасымен байланыстыра зерттеу — экологиялык зерттеулердің негізгі сипаты", — деген баға берді. Ал көрнекті орыс ғалымы В.В. Докучаев: "Табиғи факторлардың бір-бірімен байланысын және тірі табиғат пен бейорганикалық заттардың арасындағы қарым-қатынастарды зерттеу өте қажет", — деген болатын.

Қоршаған ортаның экологиялык факторлары тірі организм үшін үлкен рөл аткарады. Әсіресе климат — организм үшін шешуші фактор болып табылады.

Соңғы жылдарда дүниежүзілік климаттың өзгеруі Жер шарындағы барлык экожүйелерге кері әсерін тигізіп отыр. Климаттың өзгеруі кұрлык жөне су экожүйелерін өзгертіп, ондағы барлык тіршілікке жаңа экологиялык проблемалар әкелді. Оған "Озон кабатының тесі-луі", "Қышкыл жауындар", "Жылу эффектісі", "Фотохимиялык тұмшалар", "Шөлге айналу", "Биоәртүрліліктің азаюы", "Су тапшы­лыгы", т.б. проблемалар жатады. Осы бағытта іргелі зерттеулер жүргізетін "Ғаламдық экология" саласы келіп шыкты.

Экология ғылымының дамуына және зерттеу бағыттарына география ғылымының қоскан үлесі мол.. Осы бағытта көрнекті орыс географтары мен геоботаниктері Л.Г. Раменский, А.Е, Исаченко, В.Н. Сукачев, Ф.Н. Мильков, т.б. ғалымдар экология ғылымының геоэкологиялық зерттеу бағытының негізін қалады. Экология ғылымында "экожүйе", "геожүйе", "әлеуметтік жүйе", "антропогендік ландшафтылар", "биотоп" немесе "экотоп", т.б. терминдер пайда болды. В.И. Вернадскийдің биосфера деңгейіндегі зерттеулері экология ғылымынын теориялық негіздерін қалады. Биосфера туралы ойларын тұжырымдай келіп: "...биосфера — тірі организмдердің литосфера,гидросфера, атмосфера және техносфера арасындағы әрекеттесулері жүретін біртұтас экологиялык жүйе", — деген болатын. Шын мәнінде, кұрлық пен судың кез келген жерінде тірі организмдердің нышаны бар. Тірі организмдердің құрылымына биогенді элемент-терден оттек, көміртек, азот, фосфор, күкірт, сутек кіреді. Осы заттарсыз тірі организмдер өмір сүре алмайды. Бұл заттар — биосфера деңгейіндегі барлық тіршіліктід қозғаушы күші мен негізгі құрылыс материалы. Табиғаттағы зат айналымы, оның өздігінен реттелу процестері тежеліп, дағдарыстарға ұшырады. Табиғи ортаның өздігінен тазалану процесінің күші келмейтін техногендік бөгде өнімдер дүниеге келді. Олар — өндіріс калдыктары, химиялық қоспа заттар, темір корытпалары, пластикалык және техникалык калдыктар. Бүл заттар "бөгде" зат ретінде ауа, су, топырақ құрамына еніп тіршілікке ете қауіпті зиянды заттарға айналды. Міне, осы техногендік бөгде өнімдерді шығармаудың, оның зардаптарын жоюдың жаңа технологиясын өмірге енгізетін экологияның қолданбалы саласы ғылымға енді.

В.И. Вернадский биосфера денгейіндегі барлық өзгерістерге талдау жасай келіп, озінің ноосфера тұжырымдамасын ұсынды. Ноосфера грекше "noos" — "ақыл-ой" деген мағынаны білдіреді. Ол: "Болашакта адам баласы Жер бетіндегі барлык өзгерістердің негізгі факторы болады", — деген еді.

ІІІ. А. 1. Экология ғылымындағы жаңа үғымдарды атап, мәнін анықтаңдар.

2. Экология ғылымыньщ жаңа бағыттары дамуының алғышарттары қандай болды?

3. Экология ғылымынын дамуындағы жаратылыстану ғымдарының ролі неде?

в 1. Қандай экологиялык проблемаларды білесіңдер?

2. В.И. Вернадскийдін экология ғылымының негізін танылуы туралы не білесіңдер?

ІV..§ 34.

V. А. 1. Экология гылымыныц алғашкы анықтамасы қандай?

2. Экология гылымына бсрілген аныктамалардың әркайсысының мәнін ашып беріңдер.

3. Н.Ф. Реймерс берген аныктаманың мөні неде?

B. 1. Экология ғылымынын негізгі салалары бойынша онын мақсаты мен міңдеттерін анықтаңдар.

2, Экология ғылымының міндеттерін жүзеге асыру үшін экологиялык білім қажет пе?

C.1. Экология ғылымының кязіргі заманғы кұрылымын 3-сызбанұсқа бойынша талдап түсіндіріңдер.

2. Экология мен география ғылымының байланысы неде?

3. Нооэкология ұғымынын мәні неде?

11сынып. Биология. 28.01.

Cабақтытың тақырыбы: Экологиялык білім мен тәрбие беру ұстанымдары

Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды экология лық білім мен тәрбие беру ұстанымдарымен таныстыру.

2.Оқушылардың экология ғылымын жан-жақты ғылымдармен байланыстыра отырып,білім деңгейін тереңдету қабілетін дамыту.

3. Оқушылардың тіл байлығын дамыту, қоршаған ортаны қорғауға баулу,адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Жаңа білім беру.

Сабақтың түрі : Дәріс

Сабақтың пәнаралық байланысы: география,тарих.

Сабақтың көрнекілігі: сызба

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, баяндау эврикалық сұбхат

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақ .

ІІІ. Бекіту

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Бағалау.

І. Амандасу,оқушыларды түгелдеу,сабақ мақсатымен танысу.

ІІ,Экологиялык білім мен тәрбие беру 1970 жылы БҰҰденгейінде ұйымдастырылған (ЮНЕСКО) "Адам жөне биосфера" атты бағдарламаны қабылдаудан басталды.

1971жылы Швейцарияда Еуропалык конференция өткізіліп, онда қоршаған табиғи орта және табиғат корғау мәселелері көтерілді.1972 жылы Стокгольмде коршаған ортаны корғау туралы көпшілікке білім беру конференциясы болды. 1977 жылы Тбилиси каласында өткен БҰҰ жанындағы ЮНЕСКО (Білім, ғылым және мәдениет мәселелері жөніндегі Біріккен Ұлттар Ұйымы) жөне ЮНЕП (Біріккен Ұлттар Ұйымының Қоршаған орта жөніндегі бағдарламасы) ұйымдары экологиялык білім беру туралы 40-тан астам шешімдер кабылдап, онын ғаламдық стратегиялык жоспарларын бекітті. Экологиялык білім берудін одан әрі даму кезендері Найроби (1982 ж.), Мәскеу (1987 ж.), т.б. қалаларда өткен конференцияларда жалғасын тапты.

Экологиялык білім берудің бүрынғы кезеңдері орыстың көрнекті ағартушылары В.Г. Белинский, А.И. Герцен, Н.Г. Чернышевскийдің есімдерімен тығыз байланысты. Одан сон А.Н. Бекетов, К.А. Тимирязев, Д.Н. Кайгородов, т.б. ғалымдар табиғатты зерттеу мен қорғау туралы мәселелерді көтерді.

XX ғасырдын орта шенінде педагогтер В.Ф. Натали, Н.М. Верзилин, В.М. Корсунская, т.б. экологиялык білім беруді география, биология пәндерімен байланыстыра отырып оқытуды ұсынды. Ал 1947 жылдан бастап көпшілікке экологиялык білім беру бұрынғы КСРО бойынша оқу жүйесіне енгізіле бастады. Мысалы, 1947 жылы Белоруссия мемлекеттік университетінде алғаш рет экология кафедрасы ашылды. педагог-ғалымдар И.Д.Зверев, С.Д.Дрябь, Н.Т.Суравегина,

А.Н.Захлебный, т.б. халықтык оку жүйесіне экологиялык білім берудің сан қырлы теориялык-практикалық негіздерін енгізуді ұсынды.Экологиялык білім беруде жөне жоғары білімді эколог мамандарын даярлауда Абай атындағы Казак үлттык педагогикальщ университеті-нің (КазҰПУ) орны ерекше. Алғаш рет эколог мамандарын дайындау жолға қойылып, мектеп окушыларына экологиялық білім беру тұжырымдамасы жасалды. Қазір Абай атындағы Қаз ҰПУ, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, Өскемен, Орал, Семей, Қызылорда, Тараз, Қарағанды, Атырау, Түркістан қалаларындағы оку орындарында "биология-экология", "география-экология", т.б. бөлімлер ашылды. Сонғы жылдары Республикамыздың ғылыми-зерттеу институттары табиғат биоресурстары бойынша экологиялык іргелі жұмыстар жүргізуде. Осы бағытта егеменді еліміздің жоғары парламент!імен үкіметі "Айнала коршаған табиғи ортаны корғау туралы" заң (1997 ж.), "Қазакстан Республикасында коршаған ортаны қорғаудын ұлттық жоспары" (1996 ж.), "Экологиялык білім беру бағдарламасы" (1999 ж.), "Үздіксіз экологиялык білім калыптастыру тұжырымдамасы" (2002 ж.), т.б. маңызы зор құжаттар қабылдады.

Көпшілікке үздіксіз экологиялык білім беруде казақстандык ғалымдардың еңбегі зор. Шетелдік төжірибелерді ескере отырып, көпшілікке үздіксіз экологиялык білім беруде мол төжірибелер жинакталды.

Экологиялық ұғымдардың мөнін әрбір оқушы білуі тиіс. Ұғымдарды түсіну оқушының табиғатқа деген көзкарасын қалыптастырыл, экология ғылымын меңгеруге жол ашады жөне пәнге деген кызығушылыкты арттырады.



Экологиялык саналылық — адамның табиғатқа көзкарасының, білімінің және дағдысынын жиынтығы.

Экологиялық ойлау — табиғаттағы болып жатқан өзгерістерге ғылыми негізде баға беру, оның себептерін ашу ж\е терең түсіну.

Экологиялық сауаттылық — экологиялык білімді игере отырып, табиғат қорларын тиімді пайдалануға жол ашу.

Экологиялык этика — табиғатта адамның өзін-әзі ұстай білуі, мінез-қүлык дағдыларын қатаң сақтауы.

Экологиялык мәдениет — адамньщ экологиялык үғымдарды түсіну, ұғу деңгейінің көрінісі.

ІІІ.1. Ғылыми конференциялар кай жылдары ж/е кандай қалаларда өтті?

2. Экологиялык білім мея тәрбие берудін қажеттілігі неде?

3.Экология және табиғат қорғау курстары не үшін оқытылды?

2. Эколог мамандары не үшін қажет болды?

4. Қазақстанда қандай экологиялык заңдар қабылданған?

5. Экологиялык білім мен тәрбие беру қажет пе?

6..Экологиялык білім туралы ұғымдар мен түсініктердін мөнін ашып, өмірден мысалдар келтіріңдер.

ІV § 35.

. А. 1. Экология ғылымындағы жаңа үғымдарды атап, мәнін анықтаңдар.

2. Экология ғылымыньщ жаңа бағыттары дамуының алғышарттары қандай болды?

3. Экология ғылымынын дамуындағы жаратылыстану ғымдарының ролі неде?

в 1. Қандай экологиялык проблемаларды білесіңдер?

2. В.И. Вернадскийдін экология ғылымының негізін танылуы туралы не білесіңдер?


11сынып. Биология. 28.01.

Cабақтытың тақырыбы: Қазақ халкының экологиялық қағидалары

Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды қазақ халкының экологиялық қағидалары

мен таныстыру.

2.Оқушылардың экология ғылымын өмірмен байланыстыра отырып,білім деңгейін тереңдету қабілетін дамыту.

3. Оқушылардың тіл байлығын дамыту, қоршаған ортаны қорғауға баулу,адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Жаңа білім беру.

Сабақтың түрі : Семинар

Сабақтың пәнаралық байланысы: география,тарих.

Сабақтың көрнекілігі: сызба,сурет.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, баяндау эврикалық сұбхат

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақ .

ІІІ. Бекіту

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Бағалау.

І. Амандасу,оқушыларды түгелдеу,сабақ мақсатымен танысу

ІІ.Жер шарындағы барлық халыктардын табиғат ресурстарын пайдалану ж/е корғау туралы өзіндік ой-пікірлері мен қалыптасқан салт-дәстүрлері бар. Үндістандыктар сиырды пір тұтып қадірлейді. Ал кейбір халықтар аққу, дегелектерді қастерлейді. Жалпы, түркі халыктары, соның ішінде қазақ халқы тұз тағыларын "қасиетті", "киелі" деп санал, ұрпақтарын оларды қорғай білуге тәрбиелеген.

Қазақ халкынын бар өмір салты табиғатпен тағдырлас болған. Табиғат аясы — оның тіршілік ететін мекені

Халық өзін табиғаттың туындысы деп ұғынып, оның байлығын көзінің қарашығындай сақтаған. Осындай салт-дәстүр ұрпақтан-ұрпаққа ана сүтімен беріліп, асыл-мұра ретінде жеткізіліп отырды.

Біздің ата-бабаларымыз — Майқы би, Бөйдібек би, Төле би, Қаз дауысты Қазыбек би табиғатты, туған жерді корғауға үндесе, жыраулар табиғатты аялап жырына қосқан. Одан бері — Абай, Мүхтар, Шөкәрім жане кейінгі жазушы-ағартушылар М. Жұмабаев, Ж. Аймауытов, А. Байтұрсынов, I. Жансүгіров, Б. Майлин, С. Сейфуллиндердің көптеген тамаша туындылары табиғаттын әсемдігі ж\е оны қорғау туралы болды.

Ұлттык санамыздын ерекше қасиеттерінің бірі — табиғатқа деген зор сүйіспеншілік. Ертеректе казақ даласында болған саяхатшы жат жұрттык ғалымдар өз еңбектерінде казақ халқының табиғат сырың құпиясын бақылай білу кабілетін, оған деген қамкорлығын ерекше атап өткен. Мысалы, белгілі орыс ғалымы А.Н. Формозов өз еңбегінде: "Қазактардың байқағыш көзі табиғаттағы тіршілік атаулыны үнемі бақылай отырып, табиғат туралы қызықты деректер мен тұжырым-дарды жинақтаған", — деп аса жоғары бағалаған.

Кезінде казақ даласын жаяу аралап, оның байлығын әлемге паш еткен геологиялық зерттеулердің атасы академик К. Сәтбаев: "Туған табиғат аясы — адамның мекені

жердің тағдыры толғантпаған, жаны тебіреніп, ол туралы ойланбаған жігітті қайтіп азамат дейміз? Туған жердің қара тасын мақтан ете білмеген азамат бөгде жердің алтын тасын да мақтап жарытпақ емес", — деген еді. Ш. Уәлиханов: "Табиғат, адам — олардан күпия не бар?" — деп толғанады.

Табиғаттың ерекше бір әсем жерлеріндегі көріністерін, мөлдір бұлақты, кейбір жануарлар мен кұстарды, әсіресе тұз тағыларын киелі деп қастерлейді. Аң мен құсты бейберекет ауламай, үркітпей қорғап отырған. Халык өздері қастерлеген жерлерді "Әулие бұлақ", "Әулие ағаш", т.б. деп атап келген. Ал қарлығаш, аққу, ұлар, дегелек, т.б. кұстарды жақсылыктың жаршысы, адамдарға бақыт әкеледі деп ұясын бұзуға, оларды өлтіруге мүлдем рұқсат етпеген.

Казақ халқы туған өлкесінің табиғатын сүйе отырып, ондағы жануарлар мен өсімдіктер әлемін де зерттей білген. Орман мен тоғайды, өзен мен көлді, шөл-шөлейтті жерлер мен даланың тіршілік үшін қажеттігін, біртұтастығын байқаған. Табиғаттағы барлық құбылыстарды бақылап, ауа райын, табиғат апаттарын алдын ала болжап отырған.

Басқа ұлттар сияқты қазактар да өздерінің ұрпақтарын табиғатты сүюге тәрбиелеуде мақал-мәтелдерге көп көңіл бөлген. Сол арқылы жасөспірімдердің табиғатка деген сезімін оята біліп, оны сүюге, ал жат қылықтардан аулақ болуға тәрбиелеген. "Жер — ана, ел — бала",Жері байдың — елі бай", "Күте білсең — жер жомарт", — деп жерді Анаға теңеп көркөйтсе, ал "Тозған жерде тоқшылық болмайды", — деп жерді қорғауға шақырады. Осындай аталы сөздері мен ешбір елге ұқсамастай салт-дөстүрі бар қазақ жерінің табиғи сипаты неге өзгерді деген сұрак туады. Әрине, біздің жеріміз әлі де бай, әлі де шұрайлы. Дегенмен Арал, Балқаш, т.б. су айдындары мен орман-тоғайымыздың экологиясы қиын жағдайда екені әлемге әйгілі. Бір кездегі бұл өңірлердегі қалың тоғай жұтаған, аң мен құсы азайып, жануарлардың көптеген түрлері жойылып кеткен. Табиғатымыздың осындай халге душар болатынын алдын ала сезген бабаларымыз бен ғалымдарымыз да жок емес. Ертеде ит-тұмсығы өтпейтін ну тоғайлар Ертіс, Жайық, Іле, Шу, Ырғыз, Есіл, Нұра өзендері бойында көп болтан. Ал таулы жерлердегі калың ормандар қең алкапты алып жатқаны туралы деректер көп. Халкымыздың салт-дәстүрлері арқылы берілген экологиялык білім мен тәрбиені қайта түлету бүгінтг аға буынның міндеті болмақ

ІІІ. Табиғат туралы макал-мәтелдер мен накыл сөздер пікірсайысың өткізіндер.


ІV. § 36.

V. .1. Ғылыми конференциялар кай жылдары ж/е кандай қалаларда өтті?

2. Экологиялык білім мея тәрбие берудін қажеттілігі неде?

3.Экология және табиғат қорғау курстары не үшін оқытылды?

2. Эколог мамандары не үшін қажет болды?

4. Қазақстанда қандай экологиялык заңдар қабылданған?

5. Экологиялык білім мен тәрбие беру қажет пе?

6..Экологиялык білім туралы ұғымдар мен түсініктердін мөнін ашып, өмірден мысалдар келтіріңдер

1. Қазақ халқының табиғатты қорғаудағы салт-дәстүрлері несімен ерекшеленеді?

2. Ата-бабаларымыздан тәрбиелік мәні бар қандай накыл сөздер қалған?

3. Табиғат туралы қандай мақал-мәтелдерді білесіңдер?

4 Қазактар туралы шетелдік саяхатшылардың, табиғат зерттеуші ғалымдардың пікірі қандай?

5.Жеріміздің тамылжыған табиғатының бұзылу себептері неде?

6.Қазақ халкының табиғат корғаудағы экологиялык білімі мен тәрбиесі неге тежелді?

7.Қ. Сәтбаев сөзінің бүгінгі маңызы неде?

8. Қазак халқы кандай андар мен құстарды "киелі" деп санаған? Оның торбиелік мәні неде?

9. Абай Кұнанбаевты "Эколог" деп айтуға бола ма, егер болса дәлелдеңдер.

§ 37. Экологиялық зерттеулер

Экология ғылымьшың далалық, зертханальщ және әксперименттік-тәжірибелік, т.б. зерттеу өдістері бар. Далалык зерттеу әдісі — далальщ жағдайда жүргізіледі. Зерттеу нысандары — дара, популяция, түр және олардың табиғи бірлестіктері, т.б. болуы мүмкін. Кез келген популядиялар тобына экологиялык сипаттама беру үшін физиология, биохимия, анатомия, систематика, биология, география гылымда-рының зерттеу әдістері колданылады. Сондьщтан эколог жаратылыс-

148


тану ғылымдарының ғылыми-теорияльщ негіздерін, зерттеу әдістерін толык меңгерген білікті маман болуы тиіс.

Далалык зерттеулер белгілі бір түр, популяция, биоценоз, экожуйе, өзен-көлдер, т.б. нысандардьщ жайы, сандык катынасы немесе саласын аныктайды. Абиотикалық, биотикальщ, антропогендік факторлардың организмдерге тигізетін өсерін, олардың жойылып кетуі туралы зерттеулер жүргізеді. Материалдарды жинақтауда жылдың барлык мезгілдері, географияльщ табиғат белдемдері камтылады, сонымен катар үзак мерзімді зерттеулер де жүргізіледі.

Далалык материалдар зертханалық жағдайда өңделеді. Дүние-жүзілік стандарткд сай зертханалар казіргі заманғы к лима-камера лар, видеоаппаратуралар, оптикалык күралдар, аналитикалык таразылар, топографиялык күралдар, термостаттар, хромотография, электронды машиналар, микроскоптар, компьютерлер, т.б. керекті күралдармен жабдыкталуы тиіс.

Далалык жағдайдағы зерттеулер ғылыми жүмыстың мазмүнын толық аша алмайды. Әсіресе организмдердін көбеюге кабілеттілігі, жыныстық, жастық ерекшеліктері тәжірибе негізінде аныкталады. Сол сиякты организмдердің мінез-күлыктарын зерттеу ауа, су, топы-рактың ластану дәрежесіне, т.б. эксперименттік талдау жасауды қажет етеді. Сондыктан зерттеу нысандары зертханалык жағдайда тәжірибелер аркылы бакылауға алынады. Төжірибе нәтижелері — далалык зерттеу жүмыстарымен салыстырыла отырып, оның ғылыми-теориялык және практикалык маңызы қорытындыланады. Әрине зерттеу нысанының сипатына қарай далалык, зертханалык және төжірибелік зерттеулердің бағыттары мен оның зерттеу әдістері езгеріп отырады.

Өсімдіктер экологиясын зерттеудің езіндік ерекшелігі бар. Орыс ғалымы, геоботаник В.Н. Сукачевтың үсынысы бойынпіа өсімдіктерді зерттеуде, оньщ негізіне күрылымы алынады. Ассоциация — белгілі бір жердің климаты, топырағы, жануарлар дүниесі, биоәнімділігі мен көптүрлілігі ондағы бірлестіктердің арасындағы кдрым-қатынастарды толык сипаттай алады. Ассоциация биоценоздағы басым екі өсімдіктің атымен аталады. Мысалы, жусанды-изенді дала, жусанды-теріскенді дала, қарағайлы-кдйынды орман, т.б. Бірегей ассоциациялар іріленіп формацияны, формация топтарын, осімдіктердің бірегей типтерін күрайды (63-сурет).

Ассоциацияға экологиялык сипаттама беру үшін кесімді және өлшемді, есепке алынатын алаңдар белгіленеді. Олардың аумағы өсімдіктер тобы үшін 1, 10, 100 м2, ормандар үшін 100—5000 м2 ара-лығында алынады. Өлшейтін күрал үшбүрышты немесе шаршы түрінде болуы тиіс. Ал биомассаны есепке алу 0,25 — 1 ма аралығында ^Үргізіледі. Одан әрі өсімдіктердің сандық жөне сапалык күрамы, көптүрлілігі, тығыздығы, биоонімділігі, фенологиясы, реттелуі, т.б. Касиеттері аныкталады.






Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау