121
анықтау жəне бекіту қажет. Ол басты мəселе.
Шетелдік жəне ТМД елдері, оның ішінде Ресей жоғары оқу орындарында құзыреттерге бағдар-
ланған білім беру бағдарламаларын əзірлеу тəжірибелерін зерделеуде жəне қалыптастыруда Қожа Ах-
мет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінде өзіндік тəжірибе орын алды. Іс-əрекет
барысында қалыптасқан тəжірибені төмендегіше ұсынуға болады.
Құзыреттерге бағдарланған білім беру бағдарламасын қалыптастыру барысы:
1) Еңбек нарығына, іс-əрекет саласына сəйкес шетелдерде жəне Қазақстан Республикасында жари-
яланған кəсіптік стандарттарды (олар бар болған жағдайда) талдау;
2) ҚР МЖМБС-дағы, бакалавриаттың, магистратураның жəне докторантураның білім бағдарламала-
рын меңгеру нəтижелеріне қойылатын талаптарды талдау (Ұлттық біліктілік шеңберіндегі талаптарды);
3) Европалық білім беру кеңістігіндегі жалпы жəне кəсіптік құзыреттердің тізімін қалыптастыру
тəжірибелерін зерделеу жəне жинақтау (Тюнинг);
4) Мамандыққа жауапты құрылымның, тұлғалардың ұсынған жалпы құзыреттердің алғашқы тізімін
келісу жəне нақтылау, жалпы құзыреттер тізіміндегі негізгілерін (ядроны) бөліп алу;
5) Жалпы жəне кəсіби құзыреттердің қалыптастырылған тізімі бойынша жұмыс берушілерден,
білімгерлерден, ЖОО оқытушылары мен бітірушілерінен алынған сауалнама нəтижелерін ескеру;
6) Анкета нəтижелерін талдаудан кейін жалпы жəне кəсіби құзыреттердің соңғы тізімін құрастыру.
Сонымен қатар, қалыптасқан құзыреттерге бағдарланған білім беру бағдарламасын əзірлеу алгорит-
мі төмендегідей болды:
- білім беру бағдарламасының мақсаты мен міндеттері;
- білім беру бағдарламаларына түсушілерге қойылатын талаптар;
- күтілетін оқыту нəтижелері:
- бітірушілерге қойылатын жалпы талаптар;
- құзыреттер тізімі (жалпымəдени жəне кəсіби);
- оқытудың соңғы нəтижелері;
- білім беру бағдарламасы модульдерінде (пəндерінде) қалыптастырылатын құзыреттердің сəйкестік
матрицасы;
- құзыреттерге негізделген білім беру бағдарламаларының модульдері;
- білім беру бағдарламаларын жүзеге асырудағы оқытудың инновациялық əдістері мен технология-
лары;
- білім беру бағдарламалары оқыту нəтижелерін бағалау əдістері мен технологиялары.
Ендігі кезектегі негізгі жəне анықталуы тиіс мəселе, ол – құзыреттер. Сонымен, Европалық білім
беру шеңберіне сəйкес барлық мамандықтар үшін ұсынылған 30 жалпы құзыреттің көп жағдайда 13-
16 түрі ғана, кəсіби жəне мамандану бағытындағы құзыреттердің 20-23 түрі іріктеліп алынады. Бұл
тəжірибе Ресейдің ЖОО орындарында жəне Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік универси-
тетінде (2013-2014 оқу жылында) жүзеге асырылған [5].
Құзыреттерді анықтауда даярлау мазмұны да назарға алынуы тиіс, олар:
- білім меңгерту;
- білімді қолдануды ұйымдастыру;
- шешім қабылдауды қалыптастыру;
- коммуникативтік дағдыларды жүзеге асыру;
- өзбетінше оқу дағдысын қалыптастыру.
Ресей ғалымы Н.Ф.Ефремованың зерттеуінде ЖОО маман даярлауда 35-40 құзыреттілік анықтала-
тын болса, оны 5 кластерге бөлу мүмкіндігі қарастырылатыны айтылады, олар [6]:
1) инструментальдық;
2) тұлғааралық;
3) жүйелілік;
4) мəселені шешу;
5) өзін-өзі басқару құзыреттері.
Қазіргі уақытта ЖОО алдында тұрған мəселе білім беру бағдарламаларын қалыптастыруда құзырет-
тіліктерді анықтау, метақұзыреттерді айқындау жəне қол жетімді құзыреттерді белгілеу болып табыла-
ды. Құзыреттіліктерді (құзыреттерді) анықтау мен топтауда əртүрлі ғылым салалары мамандарының
еңбектері (Н.В.Кузьмина, В.В.Адольф, В.Р.Веснин, т.б.) үлкен мəнге ие.
Ресей білім беру жүйесінде педагог ғалымдар түйінді құзыреттіліктердің төмендегідей құраушыла-
рын атап көрсетеді [7]:
1. Арнайы жəне кəсіби;
122
2. Ақпараттық;
3. Коммуникативтік;
4. Жеке тұлғалық.
Европалық білім беру шеңберіне сəйкес Білім мамандықтары үшін құзыреттерді төмендегідей топ-
тауға болатындығы қарастырылған, олар:
1. Танымдық;
2. Іс-əрекеттік (əдіснамалық);
3. Коммуникативтік;
4. Жеке тұлғалық.
Біздің Республикамыздағы жоғары оқу орындары үшін əзірленген кəсіби білім беру стандаттарта-
рындағы (МЖМБС, 2010) құзыреттер де жақсы көрсетілген жəне оларды да басшылыққа алуға болады
деп білеміз. Олар:
1.Түйінді құзыреттер: 1) қалыптастырушы, 2) жүйелеуші, 3) зерттеушілік;
2.Пəндік құзыреттер: 1) коммуникативті, 2) технологиялық, 3) бақылаушы;
3.Арнайы құзыреттер: 1) бағдарламалық, 2) пəнаралық, 3) əлеуметтік, 4) дамытушы, 5) креативтік,
6) ұйымдастырушы-əдістемелік.
Ресей ғалымдары мен Европалық қоғамдастық бірлестікте құзыреттер топтауы:
1.Жалпы құзыреттер: 1. Əлеуметтік-жеке тұлғалық (тұлғалық, тұлғааралық, əлеуметтік); 2. Ұй-
ымдастыру-басқарушылық; 3. Жалпығылыми
2.Арнайы құзыреттер: 1. Жалпыкəсіби; 2. Мамандандырылған жəне ғылыми
Жалпы зерттеулерге сəйкес Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінде
білім беру бағдарламаларын əзірлеуде төмендегідей құзыреттіліктер топтамасы анықталған:
- оқу-танымдық;
- коммуникативтік;
- жеке тұлғалық;
- кəсіби жəне арнайы.
Бұл құзыреттер топтамасы негізінен барлық мамандықтар үшін ортақ болып табылуы мүмкін. Ал
олардың құраушылары мамандық пен мамандану бағытына сəйкес анықталуы қарастырылады. Ме-
тақұзыреттер өз кезегінде құзыреттерге ажыратылады. Анықталған құзыреттерге сəйкес оқыту нəти-
желері белгіленеді. Оқыту нəтижелеріне қол жеткізу үшін білім беру/оқыту технологиясы жобаланады.
Біздің жағдайымызда оның мазмұнына төмендегідей құраушылар қамтылған:
1. Анықталған құзырет атауы;
2. Оқыту нəтижелері. Олар: когнитивті доменге (білімге); психомоторлы доменге (дағдыларға); аф-
фективті доменге (эмоциональды-құндылыққа) байланысты сипатталған;
3. Оқыту формалары;
4. Оқытушы əрекеті (оқыту əдістері);
5. Білім алушы əрекеті (оқу əдістері);
6. Бақылау формалары;
7. Оқыту нəтижелерін меңгеру нəтижелері.
Мəселен «Педагогика» курсы үшін анықталған құзырет (білімді қолдану) пен білімдік сала үшін
оқыту нəтижелері, мəселен «педагогикалық теорияларды түсінеді; оқу-тəрбие үдерісін жазып көрсе-
теді» – деп берілген болса, оқыту технологиясының қалған құраушылары төмендегідей болады:
Оқыту формалары: 1. Лекция; 2. Семинар (оның ішінде керектісі көрсетіледі);
Оқытушы əрекеті (əдісі): 1. Кеңес беру. 2. Зерттеушілік семинарлар
Білім алушы əрекеті (əдісі): 1. IT əдісі; кітапханадан, Интернет желісіндегі материалдарды іздеу. 2.
Əдебиеттерді шолу.
Бақылау формалары: 1. Материалдарды шолу.
Меңгеру нəтижесі: түсіну жəне қолдану.
Қорыта келе айтарымыз, оқуды/оқытуды нəтижелі ету жəне құзыретті маман даярлау жұмысы жоға-
ры оқу орындарында оқытушы-профессор құрамынан белсенді жұмыс жасауды талап ететінін көрсе-
теді.
Пайдаланған əдебиеттер тізімі:
1. ҚР Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы №1080 қаулысымен бекітілген «Жоғары білім берудің мемлекет-
тік жалпыға міндетті стандарты. Астана. 2012ж.
Достарыңызбен бөлісу: |
