22
Бұл кезеңде оқушыларға шамаларды, деректер мен ізделіндіні
бөліп көрсетуге, олардың арасындағы байланысты анықтауға
көмектесетін тәсілдер қолданылады.
а) Еселті иллюстрациялап көрсету.
ә) Есепті талдау.
б) Шешу жоспарын құру.
Есепті иллюстрациялап көрсетудін түрлері.
1. Заттық иллюстрация — есепте сипатталған өмірлік жағдаятты
анық түсінуге көмектеседі және амал тандап алуға ықпал етеді. 1-
сыныпта жиі қолданылады, өйткені балаларда көрнекі-образдық
ойлау басым.
а) Балалардың өздері: «Оқушылар таудан сырғанап жүр.
Үйлеріне 5 қыз бала және 2 ұл бала кетті. Үйлеріне барлығы неше
бала кетті?»
ә) Заттар «Кәрзеңкеден алдымен 5 саңырауқұлақ, одан кейін
тағы 2 санырауқұлак алынды. Барлығы неше саңырауқұлақ алынды?»
б) Заттардын суреттері немесе модельдері: «Бір коянда 5 сәбіз,
ал екіншісінде 2 сәбіз бар. Барлық сәбіз нешеу?»
1) — Олардың модельдері, суреттер.
2) — Геометриялык фигуралар (үшбұрыштар). Мұндайда
оқушылардың құралдармен жүмысты өздері орындағаны жөн,
сондықтан таратып беруге арналған материалдар қолдану кажет.
2. Схемалық иллюстрация — шамалар, сандар (деректер мен
ізделіңді) және олардын арасындагы байланысты қолайлы түрде
көрсетуге болатын есептің кысқаша жазылуы. Бастауыш мектептің
барлық сыныптарында қолданылады, өйткені оқушыларда көрнекі-
схемалық ойлау қалыптаса бастайды.
а) Сөздер, сандар, белгілер көмегімен:
I — 15 сөз Болғаны — 20 м
II - ?, 5-суі артық Кеткені - ?, 5 м және 8 м
Қалғаны - ? м
о) Кесте түрінде: пропорционал және кері пропорционал
шамаларға арналған есептер үшін.
23
б) Сызба түрінде: көбінесе қозғалысқа арналған
20 км/сағ 3 сағ 30 км/сағ
в) График түрінде: ұзындықты табуға және шамалар арасындағы
байланысқа (артық, кем, сонша) берілген есептер үшін
г) Схема түрінде:
24
Мұнда иллюстрация оқушылардың көздерінше орындалады, тіпті
олардың өздері мүғалімнің басшылығымен кейінірек өз беттерімен
орындаса, жақсы болады. Ол деректер мен ізделінділер арасындағы
байланысты анықтауға, амал тандауға және есепті шешуге
көмектеседі.
Мәтін бойынша есепті талдау — екі әдістен тұратын логикалык
тұжырымдар тізбегі.
I әдіс — аналитикалық — шешуді есептің негізгі сұрағынан шартына
карай іздеу жолы:
Болғаны - ? 10 д. және 5 д.
Сыйлады - 3 д.
Қалғаны — ? д.
Есепте нені білу керек? (канша дәптер қалды?)
Осы сұраққа жауап беруге бола ма? (жок).
Неліктен? (неше доптср болғаны бслгісіз).
Табуға бола ма? (ио, жолды және тор көз дәптердің қанша болғаны
белгілі)
II әдіс синтетикалык — деректер мен ізделінді арасындағы
байланысты тағайындауда деректерден негізгі сұраққа карай іздеу:
Ержанның 10 жолды және 5 тор көз дәптерлері болғаньн біліп, нені
табуға болады? (Ержанда барлығы неше дәптер болды.)
Ержанда барлығы неше дәптер болғаны және інісіне неше дәптер
сыйлағаны белгілі болса, сұраққа жауап беруге бола ма? (иә, неше
дәптер калғанын табу керек.)
Шешу жоспарын кұру.
Есепті талдау онын шешуін жазумен аяқталады, онын үстіне есепті
шешудің әр түрлі тәсілдері оны талдау қалай кұрылатындығына,
25
шешуін іздестіру қандай жолдармен жүргізілетініне және шешу
жоспары қандай болатынына байланысты болады.
Шешу жоспары — қандай да бір амалды орындау арқылы мені
білетінімізді түсіндіру және арифметикалық амалдарды орындау
ретін анықтау.
Бірінші тәсіл:
1) + (Ержанның барлығы неше дәптері болғанын білемін)
2) — (Ержанда неше дәптер қалғанын білемін)
Екінші тәсіл:
1) - (Егер Ержан тек жолды дәптерлер сыйлаған болса, жолды дәптер
нешеу екенін білемін)
2) + ( Неше дәптер қалғанын білемін)
Үшінші тәсіл:
1) - (Егер Ержан тек тор көз дәптерлер сыйлаған болса, тор көз
дәптер нешеу екенін білемін).
2) + (неше доптер қалғанын білемін).
III кезең: Есептің шешу жоспарын орындау және сұраққа жауапты
құру.
Есептің шешуі ауызша да, жазбаша да орындалуй мүмкін, оның
үстіне өсептің біраз бөлігі оқушылардың орындалатын амалға
қысқаша түсініктемелер беруі аркылы ауызша орындалады:
«Жаңа үйдің 50 пәтеріне қоныстанған, ал бос пәтерлердің одан 15-і
кем. Үйде неше потер бар?»
а) Амалдарды түсіндіру => амал: алдымен бос пәтер қан-ша екенін
білемін, ол үшін 50—15 = 35 (п) өйткені 15-і кем делінген және т.б.
0) Амал => амалдарды түсіндіру: 50+35 =85 (п) — үйде барлығы
неше пәтер барын білемін.
Есептің шешуін жазудың негізгі түрлері. а) Түсіндіру арқылы
амалдар бойынша (мұнда сұрақ — қысқа)
1) 10+5 =15 (д) — Ержанда болған
2) 15-3 =12 (д) - Ержанда қалған Жауабы: 12дәптер.
0) Ауызша түсіндіру арқылы амалдар бойынша (мұнда сұрақ - толық)
1) 10+5=15 (д)
2) 15-3 = 12 (д) Жауабы: 12 доптер қалды.
б) өрнектердің комегімен, яғни есеп бойынша өрнектер кұрастыру
және онын мәнін табу.
(10+5)—3 = 12 (д)
Жауабы: 12 дәптер қалды.
Достарыңызбен бөлісу: | 
