Барлығы – 135 сағат

Кәсіпорынның қаржылық жағдайын сауықтырутырудың маңызды көзі – факторинг, яғни кәсіпорынның өзінің дебиторлық борыштары бойынша талап ету құқықтарын банке немесе факторинг компанияларға сатуы болып табылады.

Кәсіпорынның материалдық техникалық базасын жаңартудың ең тиімді жолдарының бірі – лизинг. Ол инвестициялаудың бір түрі болып табылады. Лизингтік операциялар бойынша жедел амортизацияны пайдалану өндіріс құралдарының оперативті түрде жаңартып отыруға мүмкіндік береді.

Кәсіпорынға үлкен табыс әкелетін тиімді жобаларды іске асыру мақсатымен кредиттер тарту да кәсіпорынды сауықтырудың негігі бағыттарының бірі болып табылады.

Кәсіпорынды қаржылық сауықтырудың негізгі бағыттарыныың бірі өндіріс табыстылығын арттыратын ішкі резервтерді іздеу болып табылады. Оған өндіріс қуаттылығын толық пайдалану, өнімнің сапасы мен бәсеке қабілеттілігін арттыру, өзіндік құнды азайту, материалдардық, еңбек және қаржы ресурстарын үнемді пайдалану жатады.

№26 дәріс

Тақырып: Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалау.

Дәрістің мазмұны: Банкрот болу ықтималдылығын талдау.

Банкроттық нарық шаруашылығының бір категориясы болып табылады. Ол соттың шешімі мен немесе кредитордың келісімі бойынша соттан тыс ресми түрде жарияланады. Қазақстан Республикасының "Банкроттық туралы" Заңына сәйкес, қарызды төлеуге шамасы жоқ ұғымы ақшалай міндеттер бойынша кредиторлар сұранысын, еңбекақы төлеу талабын қанағаттандыра алмау, сонымен қатар өзіне тиісті мүлік есебінен бюджет пен бюджеттен тыс қорларға міндетті төлемдерді қамтамасыз ете алмау жатады. Басқаша айтқанда, шаруашылық субъекті-сінің қарызды төлей алмауы, ағымдағы операциялық қызметті қаржыландыра алмауы, қарыздардың, міндеттердің өсуіне байланысты жедел міндеттемелерді өтеу қабілетсіздігі немесе борышкердің балансының қанағаттанғысыз құрылымына байланысты ұғымдар кіреді.

Баланстың қанағаттанғысыз құрылым борышкердің мүлкі мен міндеттемелерінің өтімділік деңгейінің жетіс-пеуіне байланысты кредитордың алдында мүлік есебінен міндеттемелердің дәл уақытында төленбеуі жағдайы тұрған кезде болуы мүмкін. Бұндай жағдайда мүліктің жалпы құны борышкер міндеттемелерішң жалпы сомасына тең немесе одан асып кетуі мүмкін.

Банкроттық кәсіпорынның ұдайы өндіріс капиталы-ның шаруашылық механизімінің балансының бұзылуынан, яғни оның қаржылық және инвестициялық саясаты-ның тиімсіз болуынан туындайды.

Банкроттықтың пайда болуының негізгі себептерін келтірейік:

1. Шаруашылық жүргізу жагдайын жасаудың объективті себептері:

экономиканы реформалаудың нормативті және заң шығаратын базаларының, қаржылық, ақша, несие, салық жүйелерінің жетілмегендігі;

- инфляцияның аса жоғары деңгейі;

- фирманың құнды қағаздарының нарықтық құны-ның төмендеуі;

- бәсекелестің жоғары деңгейі және соның нәтижесінде пайда болған сәйкес келмейтін өндіріс шығындары төмендемей, енім бағасының төмен-деуі.

2. Шаруашылық жүргізуге тікелея қатысты субъективті себептер:

- банкроттықты уақытында болжап және келешекте одан сақтана алмау;

- жарнама, өтімділік жүйесінің болмауы, сұранысты дұрыс зерттемегендіктен сату көлемінің төмендеуі;

- өндіріс көлемінің төмендеуі;

- ұқсас, бірақ сапасы жоғары өнімдердің бағасына кейбір түрлердің бағаларының жақындауы;

- ақталмаған жоғары шығындар;

- өнімнің төменгі рентабельділігі;

- өндіріс циклінің өте көлемді болуы;

- үлкен қарыздар мен өзара төлей алмаулар;

- ескі басқарма басшыларының нарықты құруға бейімделе алмауы, сұранысы жоғары өнімдерді шығаруда іскерлік көрсетпеуі, инвестициялық, бағалық, қаржылық саясаттың тиімдісін таңдай алмауы.

Кәсіпорындардың жаппай банкроттыққа ұшырауы жағымсыз әлеуметтік қиындықтарға соқтыруы мүмкін, сондықтан нарықтық экономикасы дамыған елдерде, оларды толық күйреуден қорғау мен алдын алудың белгілі механизмі қалыптасқан.

Осы механизмнің негізгі элементтері мыналар:

- банкроттықты құқықтық реттеу;

- кәсіпорынның банкроттығы жайында актілерді жүзеге асыруға шешім қабылдау процестерінің нормативтік-әдістемелік, экономикалық, ұйымдық қамтамасыз етілуі;

- перспективалы тауар өндірушілерді қолдау мақ-сатында, төлем қабілеті жоқ кәсіпорындарға мем-лекеттік қаржылық көмек шаралары;

- қайта құру және жою шараларын қаржыландыру;

- банкроттық процедураға қатысушыларға экономикалық көмек көрсету;

- кең ауқымды қоғам үшін банкроттар жайында ақпараттардың жариялылығын қамтамасыз ету, төлем қабілеті жоқ кәсіпорындардың тізімін жұргізу.

Қазақстан Республикасы жағдайында банкроттық механизмінің нормативті-құқықтық базасы ретінде әдебиеттер тізімінде көрсетілген құжаттар пайдаланылады.

Қазақстан Республикасының «Банкроттық жайында» Заңына сәйкес, кәсіпорынның банкроттығы туралы шешімі ерікті немесе еріксіз түрде қабылданады. Банкроттық, борышкердің сотқа жазған өтініші бойынша ерікті түрде немесе оның өзінің банкроттығы жайында соттан тыс түрде кредиторлармен келісімге келе отырып, ресми түрде хабарлауы жолымен жасалады. Ал еріксіз түрде, кредиторлардың немесе "Банкроттық жайында» Заңымен өкілет берілген тұлғалардың өтініші негізінде жасалады.

Банкроттық жайында кредитордың өтінішпен сотқа баруына негіз болып борышкердің төлеу қабілетінің болмауы табылады. Егер борышкер өзінің міндеттемелерін 3 ай ішінде орындай алмаса, оның төлем қабілеті жоқ деп саналады.

Кредитордың борышкерге қойған талаптарының сомасы 150 айлық есепті көрсеткіштерден жоғары болса ғана, банкроттық жайында іс сотпен қаралады.

Банкроттықтың ықтималдылығын бағалауды қаржылық талдау аркылы жургізуге болады, себебі ол кәсіпорынның экономикалық "ауруын" және одан "арылу" жолдарын таңдауға мүмкіндік береді.

№27 дәріс

Тақырып: Инвестициялық қызметтің көлемі мен тиімділігін талдау.

Дәрістің мазмұны: Инвестициялық қызметтің көлемін талдау.

Қазақстан Республикасы экономикасының дамуы және шет елдік инвестициялардың тартылуымен тығыз байланысты болып келеді.Инвестицияларды әр түрлі қаржы құралдарын шығара отырып тарту бүгінгі күні кең көлемде қолға алынды.Оған елдегі қолайлы инвестициялық климат өз әсерін тигізуде.Инвестиция негізінен екі бағытта тартылады: бірінші бағыт несие алу арқылы,ал екінші бағыт бағалы қағаздар шығарып сату арқылы.Инвестициялық жобаларды дайындай отырып ссудалық қаражаттарды бизнеске тарту соңғы жылдары Қазақстан банктерінде қолға алына бастады.Мұнда инвестициялық жобалардың тиімділігі есептелініп,қарыз алушыға қажетті сома әрбір аяқталған жұмыстан кейін беріледі.Инвестициялық жобалар негізінде несие алу барысында кепіл мүлікті талап етілмейді.Инвестициялық құралдардың арасындағы жобалар арқылы несие алу экономиканың нағыз секторларын дамытуда болашақта ең негізгі құрал болатыны сөзсіз.

Жобалық несиелеу – бұл халықаралық және отандық тәжірибеде қолданылатын несиелеудің жаңа нысаны болып табылады және оның дәстүрлі банктік несиелеуден мынадай артықшылықтарын атап айтуға болады:

- инвестициялаудың стратегиясын дайындау;

- инвестициялаудың белгілі бір уақытша аясын белгілеу;

- инвестициялық приоритетті анықтау;

- баламалы нұсқаларды қарастыру;

- инвестицияның жүзеге асыру жоспарын дайындау;

- бір уақытта бірнеше көздер арқылы қаржыландырыла алу.

Дұрыс қолданылған инвестициялық жоба жалпы ресурстар көздерін ұтымды пайдалану есебінен экономикадағы ресурс тапшылығын азайта алады.Алайда,жобалық әдістің өзіне тән кемшіліктері де бар.Ең алдымен,бұл болжаудағы,есептеулердегі мүмкін болатын қателер,сонымен қатар нарықтағы әр түрлі өзгерістер,инфляция құбылмалылығы,заңдардың өзгеруі сияқты түрлі факторлар әсері жобалық әдістің тартымдылығына тежеу болуда.Сонымен қатар,қарыз алушыға тән жобалық несиелеудің мынадай жағымсыз жақтары көрініс береді:

• 
  тәуекелдің жоғарылығына байланысты несие пайыздың өсуі және комиссиондық ақының қымбатқа түсуі(жобаны бағалағаны үшін,жобалық бақылау жүргізгені үшін алынатын ақы);
  
• 
  жобалық несиелеу алдындағы шығындар (техникалық-экономикалық негіздеме дайындау,пайдалы қазбаларды табу жұмыстары,қоршаған ортаға жобаның тигізетін зияндары,терең маркетингтік зерттеулер,т.б);
  
• 
  несие алуға деген өтініш пен оны несиелеу туралы шешім қабылдау кезеңдерінің ұзақтығы;
  
• 
  қарыз алушының қызметіне банк тарпынан жүргізілетін бақылаудың қаталдығы(қаржылық,өндірістік,коммерциялық);
  
• 
  кейбір жағдайдағы қарыз алушының өз тәуелсіздігін жоғалтып алу қаупі.
  

Жоба – бұл белгілі-бір бастапқы мәліметтері бар және нәтиженің (мақсаттың)ьолуын талап ететін және оны шешу тәсілдеріне негізделетін міндеттерді білдіреді.Жобалардың келесідей түрлері болады:тұрғын үй немесе құрылыс обьектісін салу,инвестициялау портфелін қалыптастыру,ғылыми-зерттеу жұмыстарының бағдарламарын,кәсіпорынды қайта құру.жаңа техника және технологиялар жасау,кинофильмдер шығару,аймақты дамыту және т.б.

Жобаны бағалауда және оның тиімділігін есептеуде жобалық талдаудың негізгі санаттарын білу керек.Бұндай талдаудың негізгі ұғымы “жобаның өмір сүру циклі”болып табылады. “Өмір сүру циклі” деп жобаның пайда болуы мен оның жойылуы кезіне дейінгі уақыт аралығын айтамыз.Жалпы алғанда,жобалық цикл келесі кезеңдерден тұрады:

1. 
   инвестициялық шешім қабылдау;
   
2. 
   инвестициялау;
   
3. 
   жаңадан құрылған обьектілерді пайдалануға беру.
   

Тақырып: Инвестициялық қызметтің көлемі мен тиімділігін талдау.

Дәрістің мазмұны: Нақты инвестицияның тиімділігін ретроспективті бағалау.

Инвестицияның тиімділігін бағалау үшін келесі көрсеткіштер қолданылады:

Инвестицияның бір теңгесіне келетін өнімнің қосымша шығарылуы:

Т = ( ЖШӨ₁ – ЖШӨ₀) / И,

мұнда Т – инвестиция тиімділігі;

ЖШӨ₀, ЖШӨ₁ - сәйкесінше бастапқы және қосымша инвестициялар кезінде өнім

өндірудің жалпы көлемі;

И – қосымша инвестицияның сомасы.

Инвестицияның бір теңгесіне келетін өнімнің өзіндік құнын төмендету:

Э = Q ( С_о – С₁ ) / И,

мұнда С_о, С₁ – бастапқы және қосымша капитал салымдары кезінде сәйкесінше өнім

бірлігінің өзіндік құны;

Q – қосымша инвестициядан кейін табиғи өлшеммен өндірілген өнімнің жылдық

көлемі.

Э = Q ( ТЕ_о – ТЕ₁) / И,

мұнда ТЕ_о, ТЕ₁ – бастапқы және қосымша инвестициялар кезінде сәйкесінше өнім

бірлігін өндіруге кеткен еңбек шығындары.

Егер алымдағы Q ( ТЕ_о – ТЕ₁) бір жұмысында шаққандағы жұмыс уақытының жылдық қорына бөлсек, онда қосымша инвестициялар нәтижесінде жұмысшылар санының салыстырмалы түрде қысқаруын аламыз.

Инвестицияның бір теңгесіне келетін пайданың артуы:

Э = Q ( П^'_1'– П'₀) / И,

мұнда, П'₀ және П^'₁ – қосымша инвестиция салғанға дейін және кейін өнімнің бір бірлігіне

келетін пайда.

Инвестицияның өзін - өзі ақтау мерзімі:

t = И / Q₁ ( П^'_1'– П'₀) немесе t = И / Q₁ ( С_о – С₁ )

Аталған барлық көрсеткіштер тұтас объект үшін, сондай – ақ жекелеген объектілер үшін инвестициялаудың тиімділігін кешенді бағалауға қолданылады.

2) Осы көрсеткіштердің динамикасын, жоспар орындалуын зерттеу, шаруашылық аралық салыстырмалы талдау жүргізу, факторлардың әсер етуін анықтап, олардың деңгейін арттыру бойынша шаралар жасау қажет. Инвестицияның тиімділігін арттырудың негізгі бағыты оны қолданудың кешенділігі болып табылады. Бұл қосымша инвестициялар көмегімен кәсіпорындар негізгі және айнымалы қорлары, активті және пассивті бөлігі және т.б арасындағы тиімді арақатынасқа жетуге тырысуы қажет екендігін білдіреді.

Инвестициялық қызметтің тиімділігін арттырудың маңызды шарты – аяқталмаған құрылыстың мерзімін қысқарту және іске қосылатын объектілердің құнын төмендету, сондай – ақ оны дұрыс пайдалану (жобаны толық жүргізу, техниканың, құрал – жабдықтың бос тұрмауын қадағалау және т.б.)

Тақырып: Инвестициялық қызметтің көлемі мен тиімділігін талдау.

Дәрістің мазмұны: Инвестициялық қызметтің тиімділігін болжау.
Бизнесте ұзақ мерзімді инвестициялар туралы шешім қабылдаған кезде олардың тиімділігін болжау қажеттілігі туындайды.Бұл үшін табыстар мен шығындардың ұзақ мерзімді талдауы қажет,олардың негізінде келесідей көрсеткіштерді есептейді:

― инвестициялық қайтарылу,өзін-өзі ақтау мерзімі.

― инвестиция рентабельдігінің индексі(IR)

― келтірілген таза тиімділік немесе ағымдағы таза құн (NPV)

― табыстылықтың ішкі нормасы (IRR)

― инвестициялық жобаның өміршеңдік циклінің салмақталған орташа

Мерзімі,яғни дюрация (D)

Бұл көрсеткіштерді есептеудің негізінде тартылатын инвестиция көлемі мен болашақ ақшалай түсімдерді салыстыру салынған.

Алғашқы екеуі ақшалай түсімдердің есепті шамасына,сондай-ақ ақшалай ағымдардың уақыт бөліктерін дисконтталған табыстарына сүйенеді.

Инвестициялық жобаның тиімділігін бағалаудың бірінші әдісі инвесторлар өзін-өзі ақтауы үшін қажет мерзімді анықтауға негізделеді.

А және Б жобалары әрқайсысы 1000 мың тг инвестицияны талап етеді.А жобасы алғашқы екі жылда жоғары пайдамен қамтамасыз етеді.Ал, Б жобасы – алты жыл бойына 250 мың тг-ден.Бұдан бірінші жобаға салынған инвестиция үш жылда,ал екіншісі төрт жылда ақталатындығын көреміз.Өзін-өзін ақтау жағынан бірінші жоба екіншіге қарағанда тиімдірек екенін көреміз.

Егер жобадан түскен табыс жылдар бойына біркелкі бөлінген жағдайда,(Б жобасы), инвестицияның өзін-өзі ақтау мерзімі инвестицияның шығындар сомасын жылдық табыс шамасына бөлумен анықталады:

Табыстар біркелкі түспеген жағдайда(А жобасы) өзін-өзі ақтау мерзімі табыстар жобаға кеткен инвестициялық шығындардың орнын толтыратындай жылдар санын тікелей есептеумен анықталады,яғни табыстар шығыстармен салыстырылады.Бұл әдістің кемшілігі,ол жоба бойынша өзін-өзі ақтауын кезеңнен кейін алынатын табыстардағы айырмашылықты ескермейді.Егер инвестициялардың өзін-өзі ақтау мерзіміне қарайтын болсақ,онда А жобасын инвестициялау қажет.Бірақ,бұл жерде Б жобасы үлкен сомадағы пайдамен қамтамасыз ететіндігі ескерілмейді,яғни,инвестициялардың тиімділігін бағалай отырып,олардың өзін-өзі ақтау мерзімін ғана емес,сондай-ақ салынған капиталға түсетін табысты да тауарға алу керек.,бұл үшін рентабельділік индексі (IR) мен инвестиция рентабельдігінің деңгейі есептеледі(R):

IR ═ табыстың күтілетін сомасы ÷ инвестицияның күтілетін сомасы;

R ═ пайданың күтілетін сомасы ÷ инвестицияның күтілетін сомасы..

Мысалдан Б жобасына қаражат салу керек екендігін көріп отырмыз,өйткені

А жобасы үшін IR ═ 1200/1000 * 100% ═ 120%

Б жобасы үшін IR ═ 1500/1000 * 100%═ 150%

Бірақ табыстың есепті шамасы негізінде есептелген бұл көрсеткіштің де өз жетіспеушілігі бар: ол ақша қаражаттарының жылдар бойына келу мен кетуінің бөлінуін ескермейді.Бұл жағдай пайданың төмен нормасына қарамастан А жобасын таңдауға әкеледі.Сондықтан,ақша құнының уақыт бойынша өзгерісін ескеретін ақшалай түсімдерді өсіру (компаундирлеу) немесе дисконттау әдістеріне негізделген инвестиция тиімділігін бағалау қажет.

Компаунд әдісінің мәні операция соңында инвестордың ие болатын сомасын анықтауда жатыр.Бұл әдіс ақша ағымын қазіргі кезден болашаққа қарай зерттеуді білдіреді.

Берілген шамалар инвестицияның бастапқы сомасы,мерзім және табыстылықтың пайыздық қойылымы (ставка),ал ізделінді шама – операция аяқталғаннан кейін алынатын қаражаттар сомасы болып табылады.Мысалы,егер жылдың 20 төленетін банкке,үш жылға 1000 мың тг салу қажет болса,онда табыстылықтың келесідей көрсеткіштерін есептеуге болады:

Бірінші жылға 1000(1+20% ) ═ 1000 * 1,2 ═ 1200 мың тг;

Екінші жылға 1200(1+20% ) ═ 1200 * 1,2 ═ 1440 мың тг;

Үшінші жылға 1440(1+20% ) ═ 1440 * 1,2 ═ 1728 мың тг.

Мұны былайша да жазуға болады: 1000 * 1,2 * 1,2 * 1,2 ═ 1000 * 1,2 ═ 1728 мың тг.

Бұл әдіс күрделі пайыздарды қолдану арқылы инвестицияның құнын анықтаудың әдістемесін көрсетеді.Жылдық пайыздардың сомасы дыл сайын өсіп,біз бастапқы капиталдан да,сондай-ақ өткен жылдарға алынған пайыздар үшін де табыс аламыз.Сондықтан инвестицияның бірнеше жылдан кейін болатын құнын анықтау үшін күрделі пайыздарды қолдану арқылы келесі формуланы алуға болады:

FV ═ PV( 1 + r )ⁿ,

Мұнда FV – n жылдан кейін инвестицияның болашақтағы құны,

PV – инвестицияның бастапқы құны,

r – ондық бөлшек түріндегі пайыздық қойылым,

n –есептеу кезеңіндегі жылдар саны.

Жай қойылым бойынша пайыз есептеген кезде келесідей формула қолданады:

FV ═ PV ( 1 + r * n ) ═ 1000 * ( 1 + 0,2 * 3 ) ═ 1600 мың тг.

Егер инвестициялар бойынша пайыздар жыл бойына бірнеше рет күрделі пайыздар қойылымы бойынша есептелсе,онда салымның болашақтағы құнын анықтау үшін формула келесідей түрде болады:

FV ═ PV ( 1 + r / m )^nm

Мұнда m – жыл ішінде пайыз есептеу кезеңдерінің саны.

Мысалы, келтірілген мысалда пайыздар тоқсан сайын есептелінсін (m═ 46 n ═ 3 )онда салымның болашақтағы құны үш жылдан кейін келесідей болады: FV ═ 1000 * ( 1 + 062 / 4 )¹² ═ 1000 * 1,79585 ═ 1795,85 мың тг.

Көбіне пайыздарды есептеудің әртүрлі кезеңдерін қарастыратын қаржылық операциялардың шарттарын салыстыру қажеттілігі туындайды.Мұндай жағдайда сәйкес пайыздық қойылымдар олардың жылдық эквиваленттеріне келесі формула бойынша келтіріледі:

EFR ═ ( 1+ r / m )^m - 1,

Мұнда EFR –пайызжың тиімді қойылымы ( салыстыру қойылымы )

M – есептеу кезеңдерінің саны

R – пайыздық қойылым.

Біздің мысалда EFR ═ ( 1+ 0,2 / 4 )⁴ - 1 ═ 0,2155 немесе 21,55

Ақшалай түсімдерді дисконттау әдісі – ақша ағымын керісінше зерттеу,яғни болашақтан осы ағымдағы мезетке дейін,бұл болашақ ақша түсімдерін қазіргі жағдайларға келтіруге мүмкіндік береді.Ол үшін келесі формула қолданылады:

PV ═ FV / ( 1 + r )ⁿ * FV / ( 1 + r )ⁿ ═ FV*k_α,

Мұнда k. – дисконттау коэффициенті.

Егер пайздарды есептеу жылына m рет жүзеге асса,онда болашақ табыстардың ағымдағы құнын есептеу үшін келесі формула қолданылады:

PV ═ FV / ( 1 + r / m )^mn ═ FV / ( 1 + r / m)^mn;

Басқаша айтқанда,ақшалай түсімдерді дисконттау әдісі қазіргі кезде салуға тиіс инвестиция сомасын анықтау үшін қолданылады,яғни оның берілген пайыздық қойылым бойынша қажетті шамаға жеткізу үшін үш жылдан кейін инвестиция құны 20,, қойылыммен 1728 мың тг. Құрауы үшін келесідей соманы салу қажет:

PV ═ 1728 * 1 / 1,2³ ═ 1728 * 0,5787 ═ 1000 мың тг.

2 мысал

1. 
   Шығындардың ағымдағы құны анықталады (I..),яғни жоба үшін қанша инвестиция қажеттілігі мәселесі шешіледі.
   
2. 
   Жобадан түскен болашақ ақшалай түсімдердің ағымдағы құны есептеледі,бұл үшін әрбір жылдағы табыстар CF (кеш-флоу) ағымдағы күнге келтіріледі:
   

3. 
   Шығындардың ағымдағы құны (I..) табыстардың ағымдағы құнымен салыстырылады(PV).Олардың арасындағы айырмашылық жобаның таза ағымдағы құнын құрайды(NPV):
   

NPV инвестордың жобаға салынған қаражатын банктің сақталуындағы қаражатпен салыстырғандағы таза табыстары немесе таза шығындарын көрсетеді.

Егер NPV › 0,яғни,жоба капиталды альтернативті орналастыруға қарағанда жоғарырақ табыс әкеледі.Егер де NPV ‹ 0,онда жобаның табыстылығы нарықтағыға қарағанда төмен,сондықтан қаражатты банкте қалдырған дұрыс.Егер де NPV ═ 0,онда жоба пайдалы да,шығынды да емес.
6. Практикалық сабақтардың жоспары

7.Пәнді зерттеу бойынша әдістемелік нұсқаулар

Бұл пәнді оқығанға дейін студент математиканы, экономикалық теорияны, кәсіпкерлік негіздерін, информатиканы, қаржылық есепті терең білуі қажет.

«Шаруашылық қызметті талдау» курсы болашақ жас мамандарға талдау жұмысын біліктілікпен жүргізуге, кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері мен нарықтық тұрақтылығы туралы дұрыс, ғылыми негізделген баға мен қорытынды беруге, өндірістің өсуі мен оның тиімділігін арттыруды қамтамасыз ететін, үйлесімді басқару шешімдерін дайындауға мүмкіндік береді.

Оқыту негізгі оқу материалдары қамтылған дәрістер мен практикалық сабақтар негізінде жүргізіледі. Алынған практикалық дағдылар, түсініктер әрбір тақырып бойынша есептер шешу мен есептеу әдісін қолдану арқылы бекітіліп отырылады. Студенттердің білімін бақылау үй тапсырмаларын тексеру, электрондық оқулық т. б. оқу құралдарында берілген тестілерді орындау, ауызша сұрау, жеке семестрлік тапсырмалар арқылы жүзеге асады.

Өнім өндіру көлемі мен динамикасын, өндіріске әсер ететін факторларды талдау.

Кестенің мәліметтеріне қарап, ассортимент бойынша жоспардың қалай орындалғанын анықтаймыз. Ассортимент бойынша жоспардың орындалу коэффицентін есептеп, қорытынды жазыңыз.

Жоспардың орындалуы ℅

А (2500/2100)*100℅ = 119

Б (1270/1120)* 100℅ = 113

В (1420/1700)*100℅ =84

Г (1300/1500)*100℅ =87

Барлығы: (6490/6420)*100℅ =101
Есеп№2

Кәсіпорынның 2000-2001 жылдар аралығындағы көлемнің динамикасына талдау жасаңыз, қорытынды жазыңыз

2001ж (23800/19300)*100℅=123℅

2002ж (22500/19300)*100℅=116℅

2003ж (20300/19300)*100℅=105℅

2004ж (18300/19300)*100℅=95.8℅
Тізбектік

2001ж (23800/19300)*100℅=123℅

2002ж (22500/23800)*100℅=94.5℅

2003ж (20300/22500)*100℅=90.2℅

2004ж (18300/20300)*100℅=90.14℅
Материалдық ресурстарды пайдалану тиімділігін талдау.

Есеп №1.

Төмендегі кестенің мәліметтері бойынша кәсіпорындағы материалдық ресурстардың пайдалану тиімділігіне талдау жасап, қорытынды жасаңыз.

№	Көрсеткіштер	Өткен жылы	Есепті жылы	Ауытқуы (+, -)
1.	Өнім шығару көлемі, мың теңге.	66940	69268	2328
2.	Материалдық шығындар, мың теңге.	26290	26320	30
3.	Өнімнің өзіндік құны, мың теңге.	40440	39995	- 445
4.	Өнімнің материал сыйымдылығы, мың теңге.	0,39 тг	0,37 тг	-0,02
5.	Өнімнің материал қайтарымдылығы, мың теңге.	2,54 тг.	2.63 тг.	0,09
6.	Материалдық шығындардың үлес салмағы %.	65%	65,8 %	0,8 %

Есепті жылы МС = 26320/ 69268 = 0,37 тг.

Өткен жылы МС = 26290/ 66940 = 0,39 тг.

Өнімнің МҚ:

Есепті жылы МҚ = 69268/ 26320= 2,63 тг.

Өткен жылы МҚ = 66940/ 26290 = 2,54 тг.

Өнімнің өзіндік құнының құрамындағы материалдық шығындардың үлесі:

Есепті жылы Ү _мш = 26320/39995 * 100% = 65,8%.

Өткен жылы Ү _мш = 26920/40440 * 100% = 65%.

Жұмыс уақытын пайдалануды талдау. Еңбек өнімділігін және оның өзгерісіне әсер ететін факторларды талдау.
Тапсырма № 1.

Өндірістік кәсіпорынның 200б жылғы жалпы өніміне талдау жасау. Тізбекті тәсілдерді пайдаланып, жалпы өнімге әсер еткен факторлардың әсерлерін есептеу. Қорытынды жасаңыз.

1.ЖӨК 1) жоспарлы 18*425* 248 = 1897200 тг.

2) фактілі 21* 424* 253 = 2252712 тг.

1) фактор ЖӨК жұмысшылар саны өзгерісінің әсері (21-18)* 425 = 1275 тг.

2) фактор ЖӨК жұмыс күндері санының өзгерісінің әсері (253-248)* 424 = 2120 тг.

3) фактор ЖӨК бір күндік өнімділіктің өзгеруінің әсері (424-425)*21 = - 21 тг.

Еңбекақы төлеу қорына жұмысшылар санының өзгерісі мен бір жұмысшының орташа еңбекақының мөлшері өзгерісінің әсерін есептеңіз. Еңбекақы төлеу қоры туралы мынадай мәліметтер белгілі:

Бір жұмысшының орташа еңбекақы (жоспарлы): 4150/ 17 = 244,12 мың тг.

Фактілі: 4890/ 18 = 271,67 мың тг.

1. 
   Еңбекақы төлеу қорына жұмысшылар саны өзгерісінің әсері
   

2. Еңбекақы төлеу қорына орташа еңбекақы өзгерісінің әсері

( 271,67 - 244,12) = 495,9 мың тг.

Қорытынды: Кәсіпорындағы еңбекақы төлеу қоры 4150 мың теңгеге көбейген. Бұған екі факторлар тікелей әсер етті. Яғни, жұмысшылар саны жоспармен салыстырғанда бір адамға артқандықтан, еңбекақы төлеу қоры да 244,12 мың теңгеге көбейді. Орташа еңбекақы мөлшері 27,55 мың теңгеге көбейгендіктен, еңбекақы төлеу қоры 495,9 мың тг көбейіпті.

Жұмысшылар санының көбеюімен орташа еңбекақы өсуі еңбекақы төлеу қорының көбеюіне әкелді.
Тапсырма № 3.

Кәсіпорын персоналының жастық құрамына талдау жасаңыз.

Үлесі: 115/ 379 * 100% = 30,3%.

Тапсырма № 1.

1500 ц қарабидай наны мен 11350 ц бидай нанын пісіруге қажетті ұнның және қосымша шикізаттардың мөлшерін анықтаңыз. Нанның шығу нормалары: 150% және 143%.

100 кг ұнға есептелген қосымша материалдардың шығындалу нормасы:

1. 
   Ұнның мөлшері (1500 * 150%) / 100% = 2250ц.
   
   1. 
      ашытқы 2250 * 0,85 = 1912,5 кг.
      
   2. 
      тұз, кг 2250* 1,52 = 3420 кг.
      
   3. 
      өсімдік майы, л 2250 * 0,8 = 1800 л.
      

1. 16231 * 0,47 = 7629 кг.

2. 16231 * 1,52 = 24671 кг.

3. 16231 * 0,75 = 12173 л.

Өндіріс шығындарына талдау жасап, олардың өзгерісіне өнімнің өзіндік құнына өндірілген өнім көлемі өзгерістерінің әсерінанықтап, қорытынды жасаңыз.