Балашт ҥ с І п қ алие в б а л а л а р а у р у л а р ы о қ у л ы қ Ақтӛбе 1 4


 ДЕНЕ ҦЗ ЫН ДЫҒЫН ЫҢ БҦЗ ЫЛЫСТ АРЫ



жүктеу 10,77 Mb.
Pdf просмотр
бет596/772
Дата19.01.2023
өлшемі10,77 Mb.
#40966
1   ...   592   593   594   595   596   597   598   599   ...   772
tusipkaliev pediatria

15.6. ДЕНЕ ҦЗ ЫН ДЫҒЫН ЫҢ БҦЗ ЫЛЫСТ АРЫ
Ӛсу дегеніміз
– 
бұл тұқымқуалаушылық, климаттық, алиментарлық жағдайға 
және эндокриндік бездердің функцияларына тәуелді, организмнің гормональдық және 
психомоторлық дамуы. 
Барлық орталық жҽне шеткі эндокриндік ағзалар ҿсуді бақылау процессіне қатысады. 
Ең айқын ҿсіру ҽсеріне соматотропты гормон ие болған. Ҿсу гормонының синтезі жҽне 
секрециясы гипофиз жасушалары – соматотрофтармен, ал реттелуі ризилинг-гормондары 
арқылы гипоталамикалық қҧрылымдармен жҥреді. Соматолиберин ынталандырушы, ал 
соматостатин тежеуші ҽсер етеді. Соматотропты гормонның тіндері деңгейінде ҿсірушы 
ҽсері бауырда тҥзілетін соматомедин арқылы жҥзеге асырылады, олар ҿсу бағытын 
анықтайтын хондрогенезді ынталандырады. 
Баланың ҿмірінің алғашқы жылдарында соматотропты гормонның рҿлі маңызды 
емес, оның оптималды ҽсері 2-3 жаста басталады. Соматотропты гормонның шығарылуы 
тҽуліктік терібеліске бейім, пульс тҽрізді сипатты болады. Ең жоғарғы шегі тек тҥнгі 
уақытта байқалады. Аминді қышқылдар, глюкогон, вазопрессин, тиреоидты жҽне жыныс 
гормондары соматотропты гормонның бҿлінуіне жҽне тҥзілуіне белсенді ҽсер етеді де, 
оның қандағы деңгейін айқындайды. Осы гормонның жоғарлауы физикалық жҥктеме 
кезінде байқалады. Соматотропты гормондардың негізгі ҽсері – организмдегі ҿсіруші 
ҽсерге ықпал ететін анаболикалық процестерді белсендіріп, бҧлшық ет массасының 
ҧлғаюына жҽне физикалық белсенділіктің жоғарлауына ҽкеледі. Сондай-ақ, ол басқа да 
процестерге белсенді ықпал етеді, кальцийдің сіңірілуін жоғарлатады, гликогенолиз, 
липолиз процестерін, жҽне глюкозаның тіндерге тасымалдануын белсендіреді. 
Соматотроптық гормон адамдардың интеллектуальды мҥмкіндігіне жҽне психикалық 
жағдайына ҽсер етеді. Соматотропты гормон адамның интеллектуальды белсенділігін 
кҥшейтеді, жадысын жҽне кҿңіл-кҥйді жақсартады. 
Ҿсуге ҽсер ететін негізгі фактордың бірі болып қалқанша безі есептеледі. Қалқанша 
без гормондары бойдың ҿсуіне ҽсері аз болғанымен сҥйек тінінің дамуын жҽне 
даралануын белгілі деңгейде ынталандырады. Осы негізде тиреоидты гормондардың 
жеткіліксіздігінде ҿсу тежеліп, баланың диспропорциональды дамуымен сипатталады. 
Бҥйрекҥсті безінің қыртысты қабатымен бҿлінетін андрогендер ҿсуге біршама ықпал 
етеді, олар қанқа сҥйектерінің сҧрыпталуын жҽне ҧзына бойы ҿсуді жылдамдатады, 
анаболикалық ҽсері ҿте кҥшті. Андрогендердің арқасында екінші пубертатты ҿсу секірісі 
анықталады. Осы процесс соматотропты гормондардың қатысуымен жҥреді де, 
пубертатты кезінде жыныс гормондарының ҽсерінен оның деңгейі айқын жоғарылайды. 


569 
Сонымен бірге жыныстық гормондар қанқа сҥйектерінің даралану процессін жеделдетіп, 
нҽтижесінде эпифизарлық кеңістік қосылып ҿсуі тежеледі. Қандайда бір себептерге 
байланысты бҥйрекҥсті безінен андрогендер ерте жаста бҿлінсе, ҿсу аймағы тез жабылып, 
ҿсу баяулайды. 
Ҽйел жыныс гормондары – эстрогендер остеобласт белсенділігін кҥшейту есебінен 
тіндердің даралануына ықпал етеді. Олар эпифизде сҥйектену орталығынның пайда 
болуына, сҥйектің ақуыздық матриксінің кальцификациялануына, ҿсу аймағының 
жабылуына ҽсер етеді. 
Глюкокортикоидтар глюконеогенез процессін белсендіріп, айқын катаболикалық 
ҽсер етеді, нҽтижесінде соматотропты гормон шығарылуын тежейді де ҿсу процессіне 
теріс ықпал етеді. Глюкокортикоидтардың артық ҿндірілуі жағдайында хондрогенез, 
остеогенез бҧзылады. 
Инсулин ҿсу процессінің реттелуінде маңызды рҿль атқарады, бір жағынан қуаттық 
анаболикалық процесстерді қамтамасыз етсе, екінші жағынан – ақуыз синтезін кҥшейтеді. 
Организмде барлық гормондық факторлардың бірігіп ҽсер етуінен, қалыпты ҿсу жҽне 
даму процестері жҥзеге асырылады. Сонымен бірге нҽресте ҿмірінің ҽрбір сатысында 
қайсыбір анаболикалық гормондар айқын жоғары белсенділік кҿрсетеді. Нҽресте ҿмірінің 
алғашқы жылдарында тиреоидты гормондардың деңгейі жоғары болады. Осы сатыда олар 
ағзалар мен жҥйелердің, соның ішінде ОНЖ-нің толық дамуын қамтамасыз етеді, ҿсу 
гормонының секрециясын белсенді кҥшейтіп, айқын ҿсуге ҽсерін тигізеді. 3-4 жастан 
кейін, пубертатты кезең басталғанша негізінен ҿсу гормонының анаболикалық ҽсеріне 
байланысты бойдың ҿсу процестері басым болады. Осы уақытта баланың бойының ҿсу 
жылдамдығы жылына 5-6 см-ді қҧрайды. Пубертатты кезеңде жыныс гормондарының 
деңгейі жоғарылайды жҽне осыған жауап ретінде – ҿсу гормоны деңгейі жасҿспірімнің 
ҿсуін жылдамдатуға ҽсер етеді (жылына 10-15см). Сонымен қатар жыныс гормондары 
қанқа сҥйектерінің даралану процессін жылдамдатады, нҽтижесінде ҿсу аймағы жабылып, 
адамның ҿсуі тоқтайды. Демек адамның соңғы ҿсуі, пубертатты кезеңнің басталу 
мерізімімен жҽне оның ҧзақтығымен анықталады. Пубертаттық кезеңнің ағымының 
сипаты жҽне басталу уақыты генетикалық ерекшеліктерге тҽуелді. 
Ҿсу процессін реттеу механизіміне эндокринді мҥшелермен бірге басқада факторлар 
қатысады, мысалы, ОНЖ, жҥрек-тамыр, асқорыту жҥйелері. Ең маңыздысы генетикалық 
факторлар болып табылады. Генетикалық бағдарламалардың жеке элементтері ҿсу 
процессін арнайы бақылайды. Хромосомды патологиясы бар балаларда жиі осы 
процесстің бҧзылыстары байқалады. 
Адамның ҿсуі – жҥйелердің бір-бірімен ҥйлесімді (гормониялық) ҿзара 
байланысының жҽне денсаулықтың интегративті кҿрсеткіші болып табылады. Аймақтық 
ерекшеліктерді ескеріп, қалыпты бойдың ҿсуін есептейтін амалдар (формулалар), кестелер 
бар. Бойдың қалыпты ҿсуі ҿмірінің алғашқы 6 айында 16-17 см, кейінгі 6 айда шамамен 8 
сантиметірді қҧрайды. Ҿмірінің екінші жылы бой 10 сантиметрге, 3 жылы – 8 см жҽне 4 
жылы – 7 см ҿседі. Ҿмірінің 5-10 жас аралығында (пубертатты кезеңге дейін) бой ҿсу 
жылына шамамен 5-6 см қҧрайды. 
Балалардың ҿсуінің патологиясы – балалар эндокриндік патология қҧрылымында 
ҥшінші орынды алады. Баланың ҿсуіне кедергі болатын кҿптеген себептер бар. 
Клиникалық практикада қысқабойлылық, ҧзынбойлылыққа қарағанда жиі кездеседі. 
Ҿсудің тежелуі – бҧл кҿптеген эндокринді, соматикалық жҽне генетикалық 
аурулармен жҥретін гетерогенді жағдай. Айқын 

жүктеу 10,77 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   592   593   594   595   596   597   598   599   ...   772




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау