ДЕНЕ БӚЛІКТЕРІНІҢ БЕТІНІҢ КӚЛЕМІН АНЫҚТАУ
Бас пен мойын
— 9 %
Қолдар:
ҽр қайсысы
екеуі
— 9 %
— 18 %
Аяқтар:
ҽр қайсысы
екеуі
— 18 %
— 36 %
Тҧлға:
алдыңғы беті
артқы беті
барлық беті
— 18 %
— 18 %
— 36 %
1.2.5. ДАМУ БАРЫСЫНДА ДЕНЕ Б ІТІМІНІҢ Ӛ ЗГЕ РУІ
Дене бітімінің ҿзгеруі ҽртҥрлі ҽсерлерге байланысты. Ең бірінші бҧндай фактор
ретінде баланың жасы ҽсер етсе, осы келе ҿзіндік жыныстық ерекшеліктер пайда болады.
Бҧл жағдайда баланың конституциясының тҥрінің (типінің) белгілері маңызды орын алады.
Дене бітімінде кейбір науқастар нҽтижесінде байқалатын қаңқа, тері асты шел
майындағы, бҧл-шық еттегі ҿзгерістер із қалдырады. Мектеп жасындағы балалардың дене
бітіміне, мҥсініне (келбетіне) қимылдық белсенділік тҽртібі, спортпен шҧғылданудың
деңгейі ҽсерін тигізеді.
Дене бітімінің баланың жасына сәйкес ӛзгеруі
Емшектегі бала тҥрі (типі). Басы мен тҧлгасы ҥлкен, аяқ-қолдары қысқа болып келеді.
Денесінің орталық нҥктесі кіндік аймағында немесе кішкене жоғары орналасады. Қолы,
денесінің қапталында созылып жатады. Бірақ, тек, шап қыртысының ортасына ғана жетеді.
Мойыны қысқа жҽне беттің тҿменгі бҿлігінің артында жатады. Иықтың, білектің, санның,
сирақтың шеңберлері ҿзара ҿте жақын, яғни қилымдар тҽріздес, болып келеді. Санында 2–
3 кҿлденең қыртыс байқалады. Аяқ жҽне қол бастары томпиған жҽне созылған болып
келеді. Іші ҥлкен, ілгері шығып тҧрады.
Кішкене бала тҥрі (типі). Бірінші дҿңгелектену немесе бірінші толықсу кезеңіне (1 – 3
жас) тҽн. Бет биіктігімен тҧлға ҧзындығының аяқ-қолдарға қарағанда шартты
басымдылығы сақталады. Бірақ индекстер аяқ ҧзындығының созылуының басталғанын
кҿрсетеді. Аяқ-қолдар ҿзінің цилиндр тҽріздес тҥрін сақтап қалады. Бірақ дистальды бҿлігі
проксимальды бҿлігіне қарағанда айқын кішірейеді. Қолдары санның жоғарғы 1/3 бҿлігінің
шетіне немесе санның ортасына жетеді. Тҧлғаның формасы цилиндр тҽрізді болып, кеуде
мен іштің айырмашылығы ҽлі айқындалмайды. Бірақ іштің шығып тҧруы кҿп білінбейді.
Іш кҿлденең сызығы айқын білінеді. Бет рельефі терең емес, бет пішіні дҿңгелек, мҧрын
бет томпағынан шамалы шығып тҧрады.
Бірінші ҿсу ҿзгерісі кезеңіндегі бала (орта есеппен 4–7 жас). Шел майы қабатының
азаюы, бҧлшық ет массасы арытуы айқындалады. Сондықтан, аяқ-қолының дҿңгелектенуі
азайып, сан мен сирақтың, иық пен білектің диаметріндегі айырмашылығы жақсы білінеді.
Бҧлшық ет рельефі біліне бастайды. Тҧлға цилиндрлік тҥрін жоя бастап, кеуде мен іш
айқындалады. Іш кҿлденең қыртысы жойылады. Бет рельефі айтарлықтай тереңдеп,
тҿменгі жақ мҿлшері арытып, ҿзіндік бет пішіні пайда болады.
Екінші толықсу кезеңіндегі бала тҥрі (типі). Дене ҧзындығының бірінші созылуының
арыту кезеңінің кейбір тоқырауымен сҽйкес келеді. Бҧл кезеңде денесі қайтадан
толықсиды, бірақ бірінші толықсу кезеңінен айырмашылығы сыртқы пішіні мен дене
бітімінің жыныстық ҿзіндік ерекшеліктері айқын білінеді. Қыз балалардың жанбасы
кеңейіп, май жинауы арытып, айқындалады. Ер балаларда бҧлшық ет массасы арытып,
иықта, балтырда, олардың рельефі айқындалады. Қыз балаларда қолын тҧлға бойымен
жіберіп тҧрғанда арасында бос аймақ (мықын пайда болады) анықталады.
Екінші ҿсу ҿзгерісі кезеңіндегі бала тҥрі (типі). Қолымен аяғының қарқынды ҿсуіне
байланысты дене пропорциясында айтарлықтай ҿзгерістер анықталады. Біраз уақытта
жасҿспірім қолы ҧзарып, ҧзынтҧраға ҧқсайды. Біраз уақытқа салмақ қосуы қалыс қалып,
тері асты шел майы азаяды. Дененің орталық нҥктесі, денесінің созылу фазасы
басталғанша, симфиздан айтарлықтай тҿмендейді. Бҧл созылу кезеңінде жыныстық
айырмашылық элементтері тереңдей тҥседі. Қыз балаларда жанбас мҿлшері қарқынды
ҿседі. Ер балаларда иық ені одан ҽрі ҥлкейіп, бҧлшық ет рельефі одан ҽрі арытады. Бҧл
ҿзгерістермен қатар, жыныстық жетілудің басталуы, сыртқы пішініне екінші реттік
жыныстық даму белгілері қосылады.
Мектеп жасындағы балалардың дене бітімінің белгілерін талдау баланың конституция
тҥрін шамамен анықтаудың негізі болуы мҥмкін. Ол ҥшін соматоскопиялық тҽсілмен
қаңқасының, бҧлшық ет, май тканьдарының, кеуде қуысының, жонының (арқасының),
ішінің формасын, эпигастральдық бҧрыштың мҿлшерін анықтау қажет.
Кеуде қуысының тҥрін (формасын) конус, цилиндр тҽрізді немесе басылған деп
бағалайды. Арқаны басылған, тіке, бҥкірейген деп сипаттайды. Ішті ішіне тартылған, тіке
немесе томпайған (дҿңес) деп бағалайды. Эпигастральды бҧрыш – ҥшкір, тіке, доғал
болады. Аяқтың тҥрі – қалыпты, О-тҽріздес, Х-тҽріздес болады. Қаңқаның, бҧлшық ет
жҽне шел майының орналасуы мҥмкін болатын ҥш сипатпен шектеледі: азайған (1
ҧпай), қалыпты (2 ҧпай), артық (3 ҧпай).
Конституция тҥрі (типі). В. Г. Штефко жҽне А. Д. Островский бойынша астеноидты,
торакальды, бҧлшық етті, дигастивті болып бҿлінеді. Кейбір балалар еш-қайсысына
жатпауы мҥмкін, онда конституцияның айқын емес тҥрі туралы сҿз болады.
Астеноидты тҥрі жіңішке, нҽзік қаңқамен, бҧлшық еттің жҽне шел майының тҿмен
дамуымен, эпигастральды бҧрышты ҥшкір болып, ішіне тартылған немесе тіке тҧрған
ішпен, жалпиған, кеуде қуысымен жҽне бҥкірейген арқамен сипатталады.
Торакальды тҥрі шел майы қалыпты болса да, қаңқаның шамалы дамуы тҽн. Арқасы
тіке, кеуде қуысы цилиндр тҽрізді, іші жҽне эпигастральды бҧрышы тіке, яғни тҥрі
қалыпты, болып келеді.
Бҧлшық етті тҥрі бҧлшық еті мен тҧлғасының дамуының қалыптылығымен, шел
майының орналасуы қалыпты немесе орташа жоғарлығымен, кеуде қуысы цилиндр тҽрізді,
арқасы мен эпигастральды бҧрыш тіке болуымен ерекшелінеді.
Дигастивті тҥрі – арқасы жалпайған, кеуде қуысы цилиндр тҽрізді, эпигастральды
бҧрыш доғал, іші дҿңес, аяғы Х-тҽріздес, қаңқа, бҧлшық ет, шел майы жоғары деңгейде
дамыған.
Достарыңызбен бөлісу: |
