БІ Р Ж АСТ АН АСҚАН БАЛ АЛ АРД Ы Т АМАҚТАНДЫРУ

163 
Баланың ас мҽзірін қҧрағанда, тҿмендегі негізгі элементтерге кҿңіл аудару керек: 
баланың негізгі тағамдық заттарға мҧқтаждығы, ҽртҥрлі тағамдардың қҧрамы жҽне 
ҽртҥрлі тағамдық заттардың маңызы, тамақтың кҥн бойына бҿлінуі, дайындау тҽсілі жҽне 
тамақтың дҽмдік қасиеті. Жаңа клеткалар мен тканьдар ҥшін жҧмсалған белоктардың 
орнын толтыру, баланың ҿсіп жетілуі ҥшін белоктардың ҿте қажет екені белгілі. Оның 
азоттық балансы бір қалыпта тҧруы ҥшін де маңызы зор екені белгілі. 
Организмнің дҧрыс жетілуі ҥшін белоктың саны, мҿлшері ғана маңызды емес, оның 
биологиялық сапасы да ҥлкен орын алады. Белоктың биологиялық сапасы оның 
қҧрамындағы амин қышқылдарымен анықталады. Баланың тҽуліктік тағамындағы 
белоктың қҧрамында тҿменгі амин қышқылдары болуы керек (мг/кг): гистидин 32, 
изолейцин 90, лейцин 150, лизин 150, метионин 65-85, фенилаланин 90, треонин 60, валин 
93, триптофан 22. Жекелеген амин қышқылдарының мҿлшерімен қатар, кейбір амин 
қышқылдарының қарым-қатынасы да маңызды болып келеді. Амин қышқылдарға 
мҧқтаждыктың 40% жуығы ауыспайтын амин қышқылдарымен қанағаттандырылуы керек. 
Кейбір ҿмірге қажетті амин қышқылдарының (триптофан, лизин) жҽне қҧрамында бар 
амин қышқылдарына (метеонин, цистин) қатынасы 1:3:3 болуы керек. 
Организмге қажетті белоктың 1-3 жаста – 75%, 4-6 жаста – 65%, 7 жастан бастап
50% жануарлар белогімен қамтамасыз етілуі керек. 
Майлардың қҧрамында кҿптеген биологиялық қҧнды заттар бар: қаныққан жҽне 
қанықпаған май қышқылдары, фосфатидтер, стеариндер жҽне т.б. Организмде май 
энергия ғана болып қоймай, ол иммунитетті қамтамасыз етуші, А, Д, Е,U витаминдері 
сияқты майда еритін заттарды тасымалдаушы ретінде маңызды болып келеді. Кҿмірсулар 
мен белоктардан калорияны 2 есе артық беретін майлар тамақтың кҿлемін азайтып,
дҽмділігінің арттыруға мҥмкіндік береді. Сонымен қатар, майдың шамадан тыс болуы 
ҧйқы безінің инсулярлы аппаратының зорлануынан, аммиактың, кетондық денелердің, 
фосфаттардың жҽне т. б. мҿлшері кҿбейіп, ацидоздың пайда болуына ҽкеліп соқтырады. 
Баланың қалыпты тамақтануы ҥшін майдың сапасының маңызы ҥлкен. Соңғы 
мҽліметтер бойынша ҿсімдік майлар жалпы май мҿлшерінің 5-10%-ын қҧрауы керек. 
Белок пен майдын қатынасы 1:1 болуы керек. 
Кҿмірсулар организмде негізінен энергияның кҿзі ретінде қызмет атқарса, аздау 
мҿлшерде қҧрылыстық материал болып келеді. Кҿмірсулар белок алмасуына қатысады, 
майдың тотығуына ықпал етеді. Тамақ қҧрамында кҿмірсулар жеткілікті мҿлшерде 
болғанда белоктың ыдырауы азаяды. 
Кҿмірсулар жеткіліксіз болғанда, ҽсіресе, денеге салмақ тҥскенде, организмде 
жойылған ҽнергия алғашқыда жедел ыдырай бастайтын қордағы маймен қамтамасыз 
етіледі. Содан кейін ғана белок ыдырай бастайды. Сонымен қатар, кҿмірсулар жетіспей 
май жҽне белоктардың кҿп болуы ацидоздың пайда болуына ықпал етеді. 
Кҿмірсулар 98% жуығы сіңіріледі де, организмге қажетті энергияның 50% 
қамтамасыз етеді. Белок, май жҽне кҿмірсудың қатынасы 1:1:4 болу керек. 
1,5 жасқа дейін балалар кҥніне 5 рет (бірінші ертеңгі ас, екінші ертеңгі ас, тҥскі ас, 
бесін ас, кешкі ас), 1,5 жастан бастап кҥніне 4 рет тамақтану керек (ертеңгі ас, тҥскі ас, 
бесін ас, кешкі ас). 
11-КЕСТЕ 

жүктеу 10,77 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: