ДЕНЕ ҦЗ ЫН ДЫҒЫН ЫҢ БҦЗ ЫЛЫСТ АРЫ

569 
Сонымен бірге жыныстық гормондар қанқа сҥйектерінің даралану процессін жеделдетіп, 
нҽтижесінде эпифизарлық кеңістік қосылып ҿсуі тежеледі. Қандайда бір себептерге 
байланысты бҥйрекҥсті безінен андрогендер ерте жаста бҿлінсе, ҿсу аймағы тез жабылып, 
ҿсу баяулайды. 
Ҽйел жыныс гормондары – эстрогендер остеобласт белсенділігін кҥшейту есебінен 
тіндердің даралануына ықпал етеді. Олар эпифизде сҥйектену орталығынның пайда 
болуына, сҥйектің ақуыздық матриксінің кальцификациялануына, ҿсу аймағының 
жабылуына ҽсер етеді. 
Глюкокортикоидтар глюконеогенез процессін белсендіріп, айқын катаболикалық 
ҽсер етеді, нҽтижесінде соматотропты гормон шығарылуын тежейді де ҿсу процессіне 
теріс ықпал етеді. Глюкокортикоидтардың артық ҿндірілуі жағдайында хондрогенез, 
остеогенез бҧзылады. 
Инсулин ҿсу процессінің реттелуінде маңызды рҿль атқарады, бір жағынан қуаттық 
анаболикалық процесстерді қамтамасыз етсе, екінші жағынан – ақуыз синтезін кҥшейтеді. 
Организмде барлық гормондық факторлардың бірігіп ҽсер етуінен, қалыпты ҿсу жҽне 
даму процестері жҥзеге асырылады. Сонымен бірге нҽресте ҿмірінің ҽрбір сатысында 
қайсыбір анаболикалық гормондар айқын жоғары белсенділік кҿрсетеді. Нҽресте ҿмірінің 
алғашқы жылдарында тиреоидты гормондардың деңгейі жоғары болады. Осы сатыда олар 
ағзалар мен жҥйелердің, соның ішінде ОНЖ-нің толық дамуын қамтамасыз етеді, ҿсу 
гормонының секрециясын белсенді кҥшейтіп, айқын ҿсуге ҽсерін тигізеді. 3-4 жастан 
кейін, пубертатты кезең басталғанша негізінен ҿсу гормонының анаболикалық ҽсеріне 
байланысты бойдың ҿсу процестері басым болады. Осы уақытта баланың бойының ҿсу 
жылдамдығы жылына 5-6 см-ді қҧрайды. Пубертатты кезеңде жыныс гормондарының 
деңгейі жоғарылайды жҽне осыған жауап ретінде – ҿсу гормоны деңгейі жасҿспірімнің 
ҿсуін жылдамдатуға ҽсер етеді (жылына 10-15см). Сонымен қатар жыныс гормондары 
қанқа сҥйектерінің даралану процессін жылдамдатады, нҽтижесінде ҿсу аймағы жабылып, 
адамның ҿсуі тоқтайды. Демек адамның соңғы ҿсуі, пубертатты кезеңнің басталу 
мерізімімен жҽне оның ҧзақтығымен анықталады. Пубертаттық кезеңнің ағымының 
сипаты жҽне басталу уақыты генетикалық ерекшеліктерге тҽуелді. 
Ҿсу процессін реттеу механизіміне эндокринді мҥшелермен бірге басқада факторлар 
қатысады, мысалы, ОНЖ, жҥрек-тамыр, асқорыту жҥйелері. Ең маңыздысы генетикалық 
факторлар болып табылады. Генетикалық бағдарламалардың жеке элементтері ҿсу 
процессін арнайы бақылайды. Хромосомды патологиясы бар балаларда жиі осы 
процесстің бҧзылыстары байқалады. 
Адамның ҿсуі – жҥйелердің бір-бірімен ҥйлесімді (гормониялық) ҿзара 
байланысының жҽне денсаулықтың интегративті кҿрсеткіші болып табылады. Аймақтық 
ерекшеліктерді ескеріп, қалыпты бойдың ҿсуін есептейтін амалдар (формулалар), кестелер 
бар. Бойдың қалыпты ҿсуі ҿмірінің алғашқы 6 айында 16-17 см, кейінгі 6 айда шамамен 8 
сантиметірді қҧрайды. Ҿмірінің екінші жылы бой 10 сантиметрге, 3 жылы – 8 см жҽне 4 
жылы – 7 см ҿседі. Ҿмірінің 5-10 жас аралығында (пубертатты кезеңге дейін) бой ҿсу 
жылына шамамен 5-6 см қҧрайды. 
Балалардың ҿсуінің патологиясы – балалар эндокриндік патология қҧрылымында 
ҥшінші орынды алады. Баланың ҿсуіне кедергі болатын кҿптеген себептер бар. 
Клиникалық практикада қысқабойлылық, ҧзынбойлылыққа қарағанда жиі кездеседі. 
Ҿсудің тежелуі – бҧл кҿптеген эндокринді, соматикалық жҽне генетикалық 
аурулармен жҥретін гетерогенді жағдай. Айқын 

жүктеу 10,77 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: