32
формироваться образное мышление, развивается воображение, познавательная
активность.
Литература.
1. Дик Н.Ф. Развивающие занятия по экологии для дошкольников.
2. Коробова М.В., Белоусова Р.Ю. Малыш в мире природы.
3. Методика экологического воспитания дошкольников /под ред. Л.М. Маневцевой,
4. П.Г. Саморуковой.
5. 4 Программа воспитания и обучения в детском саду / под ред. М. А. Васильевой,
6. В.В. Гербовой, Т.С. Комаровой.
7. Программа специальных (коррекционных) образовательных учреждений ῙV вида
8. (для детей с нарушением зрения) / под ред. Л.И. Плаксиной.
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ІС-ӘРЕКЕТІН
ҚАЛЫПТАСТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Абеуп.К.А., Батенова.Ж.Р.
КМҚК №42 «Тілек» балалабақшасы
Адамдар өмірінің барлық салаларында- материалдық өндірісте, қоғамдық
қатынастарда болып жатқан терең өзгерістер қазіргі білім беру жүйесінен ақыл-ой мен
дененің жоғары дамуын, өндірістің ғылыми-техникалық және экономикалық негізін
терең білуді талап етеді.нарықтық экономика жағдайында адамның кәдеге асуының
шешуші факторы оның белсенділігі, жаңа әлеуметтік-экономикалық қарым-
қатынастарда өз позициясын табу қабілеті болып табылады. Сондақтан қазіргі
балалардың белсенділігін қалыптастыруға бағытталуы тиіс. Мұнда жетекші бағыт
балабақшаның оқу іс-эрекеттің негізгісі-танымдық іс-әрекетті қалыптастыру болып
табылады.
Ерте заманнан-ақ адам өзін қоршаған дүниенің заңдылықтарын және өзін-өзі,
өзінің табиғатқа және басқа адамдарға қатынасын танып-білуге тырысты. Адамнан тыс
таным процесінің болуы мүмкін емес. Сондықтан адам танымы белгілі бір қоғамда
қоғамның практикалық қажеттілігіне сәйкес жүріп жатады. Ендеше адамзат дамуында
адам танымының қоғамдық, тарихи сипаты болады. Таным-адам санасын дамытудың
негізі. Танымды адамның жаңа, әрі тың білімді игеріп, рухани баюы деп есептеуге
болады.
Г.Гегель «Таным дегеніміз-сыртқы заттар мен құбылыстар қасиеттерін,мәнді
қатынастарын адам санасында идеалды образдар жүйесі ретінде бейнелеудің
қайшылыққа толы күрделі процесі»-деді.
Табиғатты және қоғамды танудағы ең басты принцип- адамдардың әлеуметтік
қызметінің
мәнін
ашып,
оның
сан
қилы
қасиеттерін,
түрлері
мен
формаларын,қоғамдық қатынастар мен сананың арақатынасын анықтау қажет.
Адамның әлеуметтік мәні қанша бай, терең болса, адам қызметі сонша көп түрлі болып
келеді. Таным прцесінің диалектикасы белгілі бір тарихи дәуірде өндірістің,
33
ғылымның даму дәрежесінен, білімдеріміздің шағындағы мен мәңгі дами беретін
обьективтік шындықтың шексіз күрделілігінің, ұшан-теңіз көптігінің арасындағы
қайшылықтан көрінеді. Бұл қайшылық біздің білімдерімізді кеңейтетін,тереңдететін
және анықтап отыратын ғылымның үсті-үстіне жаңа табыстарға жетуі формасында
унемі шешіліп, жеңіп алынып отырады, бірақ ешқашан да толық жоғалып
кетпейді.мұны танымның субьектісі мен обьектісі арасындағы шешуші қайшылық
дейді. Ол унемі практика негізінде шешіліп, онан басқа формада қайта пайда болып
отырады.
Балалардың танымдық белсенділігі туралы мәселе тамырын тереңге жіберіп, көне
заманнан бастау алады. Көрнекті философ Сократтың өзі оқыту барысында
шәкірттердің танымдық белсенділігі мен ізденімпаздығын арнайы басқарудың
маңыздылығын атап көрсеткен болатын.
Ежелгі Рим философтарының түсіндірулерінде білімді игеруде шәкірттердің
белсенді танымдық іс-әрекеті айтарлықтай роль атқарады деген пікір айтылады.
Оқытуды кушейту құралы-оқушылардың танымдық белседілігі туралы пікір
Я.А.Коменскийдің еңбектерінде,сонан соң И.Г.Песталоцци мен А.Дистервегтің
еңбектерінде терендетіледі. Мәселен, А.Дистервег оқыту барысында баланың
белсенділігі-оның ақыл-ой қабілетін дамытудың аса маңызды құралдарының бірі деп
есептейді. К.Д.Ушинский еңбектеріңде балалардың белсенділігін арттыру мәселесі
айтарлықтай ілгерілетілді.50-ші жылдардан бастап ғалымдар танымдық белсенділік
проблемасына ерекше ден қойды [1].
Ғылыми әдебиеттерде осы прблема бойынша білімнің белгілі бір қоры
жинақталған:
-кеңес мектебі тарихында саралап оқыту арқылы белсендіру тәжірибесі жинақталған
(М.А.Мельников,Н.Г.Морозов және т.б.);
-шетел мектептерінің жұмыс тәжірибесі айқындаған (Б.Л.Вульфсон, М.В.Кларин,
З.А.Малькова және т.б.);
-оқушыларға саралық қатынас олардың танымдық іс-әрекетін белсендіру құралы
ретінде ашып көрсетілді (А.А.Вербицкая, Т.И.Шамова және т.б.).
Ғалымдар балалардың оқу барысындағы танымдық белсенділігін қалыптастыру
прблемаларын практикада шешудің түрлі жолдарын бөліп көрсетеді:
1)Танымдық іс-әрекеттің дербестігін қалыптастыратын өзіндік жұмысты
ұйымдастыру
мен
оқу
міндеттерін
шешу
арқылы
(М.Г.Голант,
Б.П.Есипов,М.Н.Скатин,т.б.);
2)танымдық іс-әрекеттің тәсілдерін қалыптастыру арқылы (Д.Н.Богоявленский,
Е.Н.Кабанова-Меллер, Н.А.Менчинская, В.В.Эльконин);
3) іс-әрекеттің бағдарланушылық негізін құрайтын жалпылама білімдерді енгізу
арқылы (П.Я.Гальперин, Н.Ф.Талызина);
4)оқытуға
әдістемелік
білімдер
әлементтерін
енгізу
арқылы
(И.Я.Лернер,П.И.Пидкасистый);
5) оқу іс-әрекетін өздігінше бақылауды дамыту арқылы (Л.И.Рувинский).
Жоғарыда аталған ғалымдардың еңбектеріне сүйене отырып, біз «іс-әрекет»,
«танымдық іс-әрекет», «оқушылардың танымдық іс-әрекетін белсендіру»
ұғымдарының психологиялық-педагогикалық мәнін нақтылауға талпыныс жасадық.
