Индустрияға кіру кедергілері
Экономиканың әрбір саласы бірегей және оған ғана тән құрылымы бар.
Фармацевтика өнеркәсібі есірткі және қару-жарақ саудасынан кейінгі ең
104
тиімді салалардың бірі болып табылады, бірақ жаңа бәсекелестердің қол
жеткізуі қиын. Сала патенттермен қорғалған, дәрігерлерге өнімді өткізу
кезінде ҒЗТКЖ үлкен шығындар және ауқымды экономика талап етіледі.
Тиімді дәрі-дәрмектің алмастырғышын әзірлеу үшін көп уақыт кетеді, ал
сатып алушылар кез келген уақытта жоғары бағаны Қорқытпайды.
Фармацевтикалық сала оны талдау және бағалау әдістерін анықтайтын
бірқатар ерекшеліктерге ие. Шартты түрде, ең ірі фармацевтикалық
компаниялар орындайтын екі "функцияны" атап өтуге болады:
1. R&D (Research and Development). Жаңа өнімдерді әзірлеу және
оларды өндіру мен сатуға рұқсат алу болып табылады;
2. Кейінгі өндіріс және сату.
Фармацияда салаға кіруге өте жоғары кедергілер бар. Ірі компаниялар
(Pfizer, Novartis) үнемі жаңа препараттар жасау және олардың сатылымдарын
қолдау үшін R&D елеулі соманы инвестициялайды. Әзірлеу процесі жылдар
бойы созылуы мүмкін және тек бірнеше жобалар ғана коммерциялық іске
асыруға шығуға мүмкіндік алады, бұл процестің құрылымымен түсіндіріледі.
Клиникалық сынақтардың көптеген серияларынан кейін препарат
мемлекеттік реттеуші органдарда бекітудің ұзақ процесінен өтуі тиіс. Бұл
ретте жоба қауіпсіздік пен тиімділік тұрғысынан немесе компания үшін
экономикалық пайда тұрғысынан сынаулардың сәтсіз болуы салдарынан
әзірлеу процесінде салыстырылуы мүмкін (сатудан күтілетін ақша ағындары
өндіріс құнынан және нарыққа шығарудан аз болған кезде). Белгілі бір
уақытта зерттеу/әзірлеу сатысында тұрған компания препараттарының
жиынтығы "drug pipeline" деп аталады (мысалы, компанияның пайплайны
белгілі бір уақытта клиникаға дейінгі зерттеулер мен клиникалық сынақтар
сатысында вирусқа қарсы препараттан тұруы мүмкін).
Іс жүзінде, фармацевтикалық компаниялар препараттың химиялық
формуласын әзірлеудің басында патентке құжаттар береді (және бұл формула
тиімділіктің кейбір дәрежесін көрсеткен кезде). Бұл ұзақ қарау мерзімімен
түсіндіріледі (4-5 жыл) – сондықтан клиникалық сынақтардың басталуына
дейін компанияның патенті бар, ол берілген сәттен бастап (яғни өндіріс
басталғанға дейін одан да көп) 20 жыл (әлемдік тәжірибеде, сондай-ақ
Иберияда) жұмыс істейді. Патент компанияға препаратты өндіру мен сатуға
эксклюзивті құқық береді – және бұл құқық реттеуші органда клиникалық
сынақтар мен бекіту неғұрлым ұзағырақ созылады.
Осылайша, А) R&D-ге үлкен инвестициялар қажеттілігі, Б) жаңа
препараттарды бекітудің күрделі процесі және В) патенттік қорғау салаға
кіруде жоғары кедергілерді қамтамасыз етеді және фармацевтикалық
компанияларға өзінің патенттелген препараттары бойынша айтарлықтай
үлкен маржаны (margin profit) алуға мүмкіндік береді. Дегенмен, патенттің
әрекеті уақыт бойынша шектеулі және оның мерзімі өткеннен кейін (ал
патентті ұзарту іс жүзінде мүмкін емес) ұқсас препараттардың пайда болуы
мүмкін – "generic drugs". Олар бастапқы "брендті" препараттарға толық ұқсас
және жиі бәсекелестіктің артуына байланысты бағаның төмендеуіне әкеледі.
105
"Generic drugs" өндірушілеріне препаратты әзірлеуге және клиникалық
сынауға арналған шығындарды жүзеге асырудың қажеті жоқ, ал олармен
салыстырғанда өндіріс шығындары шамалы. Бұрын белгілі бір препаратқа
патенті болған компаниялар дженерик пайда болған жағдайда сатудың
айтарлықтай құлдырауын бастан кешіруде. Бұдан басқа, олар өсіп келе
жатқан бәсекелестік салдарынан бағаны айтарлықтай төмендетуге мәжбүр.
Бұл процесс" genericisation " деп аталды – патент аяқталған (немесе
аяқталатын) фармацевтикалық өнімдерге қатысты және арзан дженериктер
тарапынан бәсекелеседі. Дженерикаландыру сценарийі басқа кедергілердің
(патенттің өзінен басқа) болуына байланысты әртүрлі болуы мүмкін, олар
дженериктерді іске қосуды мүмкін емес немесе уақыт бойынша белгісіз
етеді.
Препараттардың келесі түрлері бар (брендті және дженериктер):
1. Over - дәрігердің рецептісіз сатылатын counter drugs
2. Prescription drugs, яғни дәрігердің рецепті бойынша ғана сатылуы
мүмкін препараттар.
Фармацевтикалық компаниялар жүзеге асыратын R&D үлкен шығындар
кіріс statement (патент алғанға дейін) шығындары ретінде көрсетіледі.
Мысалы:" Фарма "компаниясы" а " препаратын зерттеуге 100 млн.және оны
әзірлеуге 150 млн. жұмсады. Компанияда Патент алу мүмкіндігі (осылайша
препаратты сату) 95% - ға бағаланады. Бір уақытта компания ұқсас
шығындармен "Б" препаратын дамытады, бірақ Патент алу мүмкіндігі
қазірдің өзінде 20% - ға бағаланады.
Осылайша, "б" препаратының болашақта пайда әкелуі мүмкін мүмкіндігі
(баланста көрсетілген активке шығындарды айналдыру) өте аз, ал "А"
препаратының мүмкіндігі керісінше, өте жоғары. Дегенмен, осы екі
препараттың шығындары бірінші препараттың мүмкіндігі екінші
препараттың мүмкіндігіне қарағанда әлдеқайда жоғары болса да бірдей
көрінеді. Белгісіздік-бұл барлық R&D шығындарға жатқызудың себебі.
Патент алған жағдайда, компания зерттеулер мен әзірлеуге жұмсалған
шығындарды капиталдандырады және белгілі бір кезең ішінде жаңа активті
амортизациялайды.
Отандық кәсіпорындарды мемлекеттік қолдау шетелдік өндірушілер
үшін Қазақстанның фармацевтикалық өнімі нарығына кірудің негізгі
кедергілері болып табылады. Мемлекет отандық өндірушіні медициналық
мекемелерге дәрі-дәрмектерді жеткізу құқықтарын, дәріханаларға арналған
отандық дәрі-дәрмектерді сату бойынша нормативтерді енгізу арқылы
қолдайды. Алайда, отандық фармацевтикалық өндірісті дамытудың осы
кезеңінде отандық препараттар, мемлекеттің барлық күш-жігеріне
қарамастан, шетелдік аналогтармен бәсекелесе алмайды, демек, шетелдік
өндірушілердің дәрілік заттары әлі де қазақстандық нарықта басым болады.
2020 жылға қарай ҚР-да отандық фармацевтикалық өнімдер өндірісінің
көлемін 50% - ға дейін жеткізу бірқатар міндеттерді кешенді шешусіз мүмкін
емес:
106
- жұмыс істеп тұрған өндірістерді технологиялық жаңғырту және оларды
халықаралық стандарттарға сәйкес дамыту;
- ҒЗЖ мен ҒЗТКЖ импортты алмастыруға бағытталған мемлекеттік
және жеке инвестициялардың өсуі;
- инновациялық жобалар нарығын құру;
- білікті кадрларды даярлау бойынша мәселелерді шешу;
-дәрілік заттарды өндіру және әзірлеу кезінде ынтымақтастықтың түрлі
нысандары арқылы шетелдік ғылыми-техникалық және өндірістік-
технологиялық әлеуетті пайдалану.
Достарыңызбен бөлісу: |
