87
[Жетекшілікпен білім алу: мұғалімдер мен оқушылар арасындағы әңгімелер]. Clevedon:
Multilingual Matters.
Mercer, N., & Hodgkinson, S. (2008). Exploring talk in school: inspired by the work of Douglas
Barnes [Мектептегі зерттеушілік әңгіме: Дуглас Барнастың жұмысымен рухтану]. London:
Sage
Mercer, N., & Littleton, K. (2007). Dialogue and the development of thinking. A sociocultural
approach [Диалог және ойлауды дамыту. Әлеуметтік мәдени тәсіл]. NY: Routledge.
Stubbs, M. (1983). Language, school and classrooms (2
nd
ed.) [Тіл, мектеп пен сыныптар]. London:
Methuen.
Wragg, E., & Brown, G. (2001).
Questioning in the Primary School [Бастауыш мектептің
мәселелері]. Routledge Falmer.
88
ОҚУ ҮШІН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ ОҚУДЫ БАҒАЛАУ
Кіріспе
Сыныптағы бағалау тек қана техникалық тәсіл емес. Мұғалімдер жазбаша немесе ау-
ызша түрде баға қою арқылы бағалайды. Олар қолданатын кез келген нысанның артында
тек қана объективті немесе жеткілікті дәрежеде объективті емес нормалар мен стандарттар
ғана емес, сондай-ақ баланың дамуы, оқуы және ынтасы туралы түсінік, сонымен қатар
өзін-өзі бағалау, қабілеттілік және күш-жігер сияқты ұғымдарға қатысты құндылықтар жа-
тады.
Александер, 2001
Бағалау – оқу дәлелдері жоспарлы және жүйелі жинақталатын және де оқу сапасы ту-
ралы қорытынды қабылдау үшін қолданылатын кез келген қызметті сипаттайтын ұғым. Бұл
ұғым бағалаудың екі аспектісін көздейді: оқуды бағалау (жиынтық бағалау) және оқу үшін
бағалау (қалыптастырушы бағалау). Бағалаудың түрлі нысандары олардың оқуды жақсарту
әлеуеті тұрғысынан сипатталған және бағаланған. Сондықтан да осы модуль оқу үшін бағалау,
сондай-ақ оқуды критериалды бағалауды зерделеуге бағытталған.
Модуль мұғалімдерге:
• бағалаудың түрлі нысандарын түсінуге;
• бағалау түрлерінің барабар мақсаттарын анықтауға және негіздеуге;
• бағалаудың формалды және формалды емес жүйелерін анықтауға/бағалауға;
• әркімнің оқу сапасын жақсарта алатынын/ алмайтынын түсіндіруге көмектеседі.
Тарихи шолу
Балалар білім беру ұйымдарында оқып жатқан барлық қоғамда оқушылардың мектепте
оқытылатын идеяларды игеру деңгейін анықтау үшін және/немесе оқушылар тобы үшін ба-
рынша оңтайлы болып табылатын оқудың немесе жұмыстың кезеңдерін анықтау үшін белгілі
бір бағалау нысандары қолданылады. Осындай бағалау адамдардың тиісті кезеңдегі білімі
мен түсінігін бағалау үшін оқу бағдарламасының белгілі бір кезеңдерінде жүзеге асырыла-
ды. Бұндай бағалауды «жиынтық» бағалау деп атауға болады, өйткені ол оқушының алдын
ала әзірленген критерийлерге (критериалды бағалау) сәйкес анықталған, болмаса қалған
оқушылардың білімімен салыстыру нәтижесінде анықталған (нормативке негізделген бағалау)
білімін жиынтықтайды. 1990 жылдан бастап Ұлыбритания мектептерінде бағалаудың екінші
түрі кеңінен таныла бастады, бұл «қалыптастырушы бағалау» немесе «оқу үшін бағалау»
(бұдан әрі - ОүБ) ретінде белгілі болды. Бұл бағалау оқуды жақсарту үшін мұғалімдерді,
оқушыларды және басқаларды қажетті ақпаратпен қамтамасыз ететін оқуды ағымдық бағалау
дегенді білдіреді.
Білім беру саласындағы мұғалімдер мен саясаткерлер ортасында зерттеу нәтижелерін та-
ныту мақсатында 1989 жылдан бері жұмыс істеп келе жатқан Ұлыбритания ғалымдарынан
тұратын Бағалауды Реформалау Тобы (Assessment Reform Group) 1999 жылы «Оқу үшін
бағалау» деген кітапша жариялады. Осы уақыттан бастап ОүБ тұжырымдамасы кеңінен та-
ныла бастады. Осы кітапшаның негізгі мәтіні Бағалауды Реформалау Тобы ұйымдастырған
Пол Блэк пен Дилан Уильямның (1998a, 1998b) зерттеулеріне шолу ретінде ұсынылған. Шолу
1987-1997 жж. аралығында білім берудің көптеген аспектілері бойынша және пәндік салалар
бойынша өткізілген әлемдік зерттеулерді қарастырды. Блэк пен Уильям 250 зерттеуге талдау
жасап, оның 50 зерттеуіне айрықша назар аударған, себебі бұл зерттеулерден ОүБ тәжірибесін
пайдалануға негізделген «араласудан» кейін үлгерімнің жақсарғандығының дәлелдерін
89
көруге болады. Бұл жетістіктер жаңағы айтылған «араласуға» дейін және одан кейін жиынтық
тестілермен өлшеніп, әсер коэффиценті 0,4-тен 0,7-ге дейін жеткен. Бұл орайда 0,4-ке тең
әсер мөлшері орташа оқушының 2-ші кезеңнің белгіленген деңгейінің ортасына дейін жыл-
жуына ықпал еткен; ал 0,7 әсер мөлшері оқушылардың белгіленген деңгейдің төрттен үшіне
жылжуын қамтамасыз еткен. Сонымен қатар, зерттеулерде оқу үлгерімі төмен оқушылардың
көрсеткіші айтылғаннан да жоғары болған, бұл көптеген мұғалімдер мен саясаткерлердің ОүБ
тәсілінің өзектілігі мен маңыздылығы туралы пікірлерін өзгертіп, бұл әдіске қызығушылық
білдіруіне түрткі болды.
Заманауи түсінік
Қалыптастырушы және жиынтық бағалау арасындағы айырмашылық 1960 жылдар-
дан бастап белгіленген, бірақ, берілген екі терминнің мәні нақты анықталмаған. Қазіргі білім
беру жүйесіне бағалаудың екі нысаны да қажет. Айталық, оқуды бағалау жіктеу және есеп
беру үшін өткізілетін болса, оқу үшін бағалау оқушылардың білім алуына көмектесетін оқыту
үдерісінің ажырамас бөлігі болып табылады. Егер бағалау мақсаты баға қою, сертификаттау
немесе оқытудың алға жылжуын тіркеу үшін оқыту қорытындысын шығару болса, онда өзінің
функциясы бойынша бұл бағалау жиынтық бағалау болып табылады және кейде оны оқуды
бағалау деп атайды. Жиынтық бағалау оқушының, мұғалімнің немесе мектептің мәртебесіне
немесе болашағына ықпал етуі мүмкін болатын (яғни, анықтайтын мәнге ие) шешім қабылдау
үшін қолданылған жағдайда өлшемдердің сенімділігін қамтамасыз ету керек, бұл ақпараттың
мазмұны мен оны қалыптастыру шартын бақылауды белгілейтін арнайы тестілерді қолдану
кезінде мүмкін болады. Оқуды жақсарту мүмкіндіктерін, сондай-ақ осы мүмкіндіктерді іске
асыру әдістері мен түрлерін анықтауға бағытталған бағалау қалыптастырушы немесе оқу
үшін бағалау болып табылады.
Бағалаудың мәні
«Бағалау» термині «жақын отыру» дегенді білдіретін латын сөзінен шыққандығы
кездейсоқ емес, себебі бағалаудың негізгі сипаты бір адам басқа адамның не айтып, не істегенін
немесе өзін-өзі бақылау жағдайында өзінің дербес ойлауын, түсінігін немесе тәртібін мұқият
бақылауы болып табылады. Бұл ресми тестілер мен емтихандардан бастап, мұғалімдер сы-
ныптарда күніне жүз рет өткізетін бейресми бағалауға дейінгі бүкіл бағалау түрлерін қамтиды.
Бұған қарамастан, бағалау түрлі нысанда болуы мүмкін: бір тестілер қолдағы қарындаш пен
қағаздың көмегімен жүргізілсе, басқалары сыныптағы әдеттегі сөйлесу кезінде сұрақ қоюға
негізделеді. Бағалаудың барлық түрлеріне жалпы сипаттамалар тән және олар төмендегілерді
қамтиды:
• қадағалау;
• алынған мәліметтердің интерпретациясы;
• бұдан арғы іс-әрекетті анықтауға бағытталған қорытынды.
Қадағалау
Қадағалауды өткізу үшін оқушылардың нені білетіндігін және не істей алатындығын,
сонымен қатар, олар қандай қиындықтармен кездесуі мүмкін екендігін анықтау қажет.
Сыныптағы әдеттегі іс-әрекетті, яғни, балалардың өзара әңгімесін тыңдап, тапсырманы орын-
дап отырған оқушыларды қадағалау немесе олардың орындаған сынып және үй жұмыстарын
тексеру бірталай ақпарат беруі мүмкін, бірақ кей жағдайларда қажетті ақпаратты алудың
ерекше ойластырылған тәсілін қолдану керек болуы мүмкін. Жазбаша тапсырма немесе тест
Достарыңызбен бөлісу: |
