318
11-ТАРАУ
әлеуметтану және сіз
Жоғары біліміңіздіңкімге
үйленетініңізге ықпалы бар.
Көптеген адамдар болашақ
жүбайларын оқу орнында немесе
жұмыс бабында кездестіреді
(үқсастыққа негізделген). Егер
оқу орнын діни, нәсілдік немесе
этникалық тобыңызға қарай
таңдасаңыз, онда өз тобыңыздағы
адаммен бас қосуыцыз әбден
мүмкін (эндогамия). Ал егер оқу
орны сізді өзгеше адамдармен
жолықтырса,
онда жұбайыңыз
басқа топтан болуы ықтимал
(экзогамия).
Жақындық - кеңістіктегі
жақындық.
Гомогамия - өз мәртебеңе ұқсас
жүбай таңдауға бейімділік.
Эндогамия - өз нәсілі,
этностық
және діни тобынан жұбай таңдау
тәжірибесі
Гетерогамия - өзіңнен өзгеше
жүбай таңдау.
Экзогамия - өз нәсіліңнен,
этностық және діни тобыңнан
бөлек жұбай таңдау.
Неке нарығын сурыптау
Әр адам өмір бойында некелесуге болатын мыңдаған адамды кездесті-
руі мүмкін. Мұнша мүмкіндікті қалай ықшамдауға болады?
Басқа штатта немесе басқа елде тұратын адаммен кездесіп, оны-
мен үйленуіңіз екіталай екені анық. Бастапқы тартымдылық бейім-
ділікті я ж ақы нды қ қарым-қатынастарды дамытуда ерекше маңыз-
ды рөл атқарады. Көп адамдардың әріптесімен немесе курстасымен
отбасын құруы да содан. Басқа адамдармен байланысыңыз көбейген
сайын қарым-қатынастарыңызды берік ете түсетін мүмкіндік те мо-
лая береді. Алайда интернеттің дамуы басқа елде,
тіпті жер шарының
мүлдем басқа бөлігінде тұратын адамдардың бір-бірімен табысуына
мүмкіндік туғызды.
Кеңістіктегі жақындық үқсастықтың да белгісі бола алады. Қы-
зығушылықтары мен қүндылықтары ортақ адамдар әдетте бір жерден
табылады және зерттеулердің нәтижесіне қарағанда, біз өзімізге үқсас
адамдармен жақын боламыз. Эрине, ерекше жағдайлар да болуы мүм-
кін. Бірақ көптің арасынан адамдар өзіне
ұқсайтын жандарды таңдай-
ды (Kalmijn, 1998). Біреулер әлеуметтік тұрғыдан теңін іздейді. Ал енді
біреулер тек қана өз нәсілі, этникалық және діни тобындағы адамға үй-
ленеді. Өзіңізге ұқсас адаммен отбасын құру
гомогамия деп аталады.
Бір топтагы адамға үйлену
эндогамия деп аталады. Бұл екі түсінік өза-
ра ұқсас, өйткені өз тобыңыздан әлдекімнің сізге ұқсауы әбден мүмкін.
Керісінше, сізге ұқсамайтын, өзгеше адаммен отбасын құру гете
рогамия, ал өз тобынан белек адаммен отбасын құру
экзогамия (қара-
пайым тілде аралас отбасы) деп аталады. Адамдар өзге топтың адамда-
рымен тең дәрежеде қарым-қатынас құрған кезде гана езара байланыс
туындауы мүмкін. Мұндай байланыс жоғары білімді адамдардың ара-
сында пайда болуы ықтимал, өйткені жоғары білімді адамдар үйлену
жөнінде либералды көзқараста болады (Qian & Lichter, 2007).
Сыртқы келбет оншалықты маңызды емес,
ол тек алғашқы назар-
ды өзіңе аудару үшін ғана керек (Sullivan, 2001). Бірінші кездесуден ке-
йін сыртқы келбеттің маңызы жойылады.
Ортақ мүдде, ынта, үрей мен құндылықтар анықгалған кезде ал-
ғашқы қызығушылық байыпты қарым-қатынасқа ұласады (Kalmijn
1998, Seccombe & Warner, 2004).
Қарым-қатынас бекіген сайын қыз бен жігіт перзентке деген
көзқарастары және үй шаруасын тең жүргізу жайлы ойларын бөлі-
се бастайды. Егер жігіт үй шаруасын әйел адам толықтай жүргізу
керек деп санаса, қыз бүл пікірге күле қараса, онда олардың некелесуі
екіталай.
Шектеулі неке нарығы
Адамның отбасын құруы жергілікті жердегі «экономикалық
тартымды» серіктестердің ұсыныстарына да байланысты. 1987
жылы Уильям Джилиус/Юлий Уилсон этап көрсеткендей, афроа-
мерикалық әйелдердің тұрмыс құруға ұмтылысы ақ нәсілді әйел-
дерден төмен болуының себебі - афроамерикалықтардың арасын-
да білімді, тұрақты жұмысы бар ерлердің жоқтығынан. Басқа да
зерттеулер көрсеткендей, ер адам жақсы жерде және жоғары та-
бысты жұмыс істемесе, әйел адамның оған тұрмысқа шығу неме
се некесіз бірге тұру мүмкіндігі күрт төмендейді (Lichter et al.,
1992; Raley 1996, Teachman, Tedrow, & Crowder, 2000). Шындығында,
некеге тұруға болатын еркектердің арасындағы айырмашылық
жалпы неке мөлшерлемесіндегі нәсілдік айырмашылықтардың
кем дегенде 40 пайызын құрайды.