Бағдарламасы аясында іске асырылды David В. Brinkerhoff, Rose Weitz, Suzanne T. Ortega

318
11-ТАРАУ
әлеуметтану және сіз
Жоғары біліміңіздіңкімге 
үйленетініңізге ықпалы бар. 
Көптеген адамдар болашақ 
жүбайларын оқу орнында немесе 
жұмыс бабында кездестіреді 
(үқсастыққа негізделген). Егер 
оқу орнын діни, нәсілдік немесе 
этникалық тобыңызға қарай 
таңдасаңыз, онда өз тобыңыздағы 
адаммен бас қосуыцыз әбден 
мүмкін (эндогамия). Ал егер оқу 
орны сізді өзгеше адамдармен 
жолықтырса, онда жұбайыңыз 
басқа топтан болуы ықтимал 
(экзогамия).
Жақындық - кеңістіктегі 
жақындық.
Гомогамия - өз мәртебеңе ұқсас 
жүбай таңдауға бейімділік.
Эндогамия - өз нәсілі, этностық 
және діни тобынан жұбай таңдау 
тәжірибесі
Гетерогамия - өзіңнен өзгеше 
жүбай таңдау.
Экзогамия - өз нәсіліңнен, 
этностық және діни тобыңнан 
бөлек жұбай таңдау.
Неке нарығын сурыптау
Әр адам өмір бойында некелесуге болатын мыңдаған адамды кездесті- 
руі мүмкін. Мұнша мүмкіндікті қалай ықшамдауға болады?
Басқа  штатта  немесе басқа  елде тұратын  адаммен кездесіп,  оны- 
мен үйленуіңіз  екіталай  екені  анық.  Бастапқы тартымдылық бейім- 
ділікті  я ж ақы нды қ  қарым-қатынастарды дамытуда  ерекше  маңыз- 
ды  рөл  атқарады.  Көп  адамдардың  әріптесімен  немесе  курстасымен 
отбасын құруы да  содан.  Басқа  адамдармен  байланысыңыз  көбейген 
сайын қарым-қатынастарыңызды  берік ете түсетін  мүмкіндік те мо- 
лая береді. Алайда интернеттің дамуы басқа елде, тіпті жер шарының 
мүлдем  басқа  бөлігінде  тұратын  адамдардың  бір-бірімен табысуына 
мүмкіндік туғызды.
Кеңістіктегі  жақындық  үқсастықтың  да  белгісі  бола  алады.  Қы- 
зығушылықтары мен қүндылықтары ортақ адамдар әдетте бір жерден 
табылады және зерттеулердің нәтижесіне қарағанда, біз өзімізге үқсас 
адамдармен жақын боламыз. Эрине, ерекше жағдайлар да болуы мүм- 
кін. Бірақ көптің арасынан адамдар өзіне ұқсайтын жандарды таңдай- 
ды (Kalmijn, 1998).  Біреулер әлеуметтік тұрғыдан теңін іздейді. Ал енді 
біреулер тек қана өз нәсілі, этникалық және діни тобындағы адамға үй- 
ленеді.  Өзіңізге ұқсас адаммен отбасын құру гомогамия деп аталады. 
Бір топтагы адамға үйлену эндогамия деп аталады. Бұл екі түсінік өза- 
ра ұқсас, өйткені өз тобыңыздан әлдекімнің сізге ұқсауы әбден мүмкін.
Керісінше, сізге ұқсамайтын, өзгеше адаммен отбасын құру гете­
рогамия, ал өз тобынан белек адаммен отбасын құру экзогамия (қара- 
пайым тілде аралас отбасы) деп аталады. Адамдар өзге топтың адамда- 
рымен тең дәрежеде қарым-қатынас құрған кезде гана езара байланыс 
туындауы мүмкін. Мұндай байланыс жоғары білімді адамдардың ара- 
сында пайда болуы ықтимал, өйткені жоғары білімді адамдар үйлену 
жөнінде либералды көзқараста болады (Qian & Lichter, 2007).
Сыртқы келбет оншалықты маңызды емес, ол тек алғашқы назар- 
ды өзіңе аудару үшін ғана керек (Sullivan, 2001). Бірінші кездесуден ке- 
йін сыртқы келбеттің маңызы жойылады.
Ортақ мүдде, ынта, үрей мен құндылықтар анықгалған кезде ал- 
ғашқы  қызығушылық  байыпты  қарым-қатынасқа  ұласады  (Kalmijn 
1998, Seccombe & Warner, 2004).
Қарым-қатынас  бекіген  сайын  қыз  бен  жігіт  перзентке  деген 
көзқарастары  және  үй  шаруасын  тең  жүргізу  жайлы  ойларын  бөлі- 
се  бастайды.  Егер  жігіт  үй  шаруасын  әйел  адам  толықтай  жүргізу 
керек деп санаса, қыз бүл пікірге күле қараса, онда олардың некелесуі 
екіталай.
Шектеулі неке нарығы
Адамның  отбасын  құруы  жергілікті  жердегі  «экономикалық 
тартымды»  серіктестердің  ұсыныстарына  да  байланысты.  1987 
жылы  Уильям  Джилиус/Юлий  Уилсон  этап  көрсеткендей,  афроа- 
мерикалық әйелдердің тұрмыс құруға ұмтылысы ақ нәсілді әйел- 
дерден төмен болуының себебі -  афроамерикалықтардың арасын- 
да  білімді,  тұрақты  жұмысы  бар  ерлердің  жоқтығынан.  Басқа да 
зерттеулер  көрсеткендей,  ер  адам  жақсы  жерде  және  жоғары  та- 
бысты  жұмыс  істемесе,  әйел  адамның  оған  тұрмысқа  шығу неме­
се  некесіз  бірге  тұру  мүмкіндігі  күрт  төмендейді  (Lichter  et  al., 
1992; Raley 1996, Teachman, Tedrow, & Crowder, 2000). Шындығында, 
некеге  тұруға  болатын  еркектердің  арасындағы  айырмашылық 
жалпы  неке  мөлшерлемесіндегі  нәсілдік  айырмашылықтардың 
кем дегенде 40 пайызын құрайды.

ОТБАСЫ
319
Назар
аударыңыз
Қызойнақ кештеріне 
түсінік беру
БАҚЖӘНЕ  МӘДЕНИЕТ
Б
үрынғы   кездері  қалыңды қтардың 
көбі  түрм ы сқа  шығар  алдында 
қүрбыларын  жинап, отырыс жасайтын 
болған.  Мүндай  кештерде  құрбылары 
және  туыстары болашақ келінге  ыдыс- 
-аяқ,  төсек  орын,  іш  киім  сыйлаған. 
Көңілді  ойындар  ойнап,  жеңіл  ас  ішіп, 
әйел  болу,  ана  болу  турасында  кеңес- 
терін  айтқан.  Қазір  де  «ақ»  және  орта 
тапқа  жататын  қалы ңды қтар  (сондай- 
-ақ  жыл  сайын  көбейіп  келе  жатқан 
тағы  басқалары)  той  алдында  арнайы 
қы зо й н а қке ш ін  өткізеді.
Қ ы зойнақ  кешін  үш  нәрсе  сипат- 
тайды:  қүрбы  қыздар,  сп ир ттік  іш імдік 
және  ж ы н ы сты қ  қаты нас  атмосфера- 
сы  (Montemurro,  2006).  Мүндай  кеш- 
терді  қалы ңды қ  қүрбыларымен  бірге 
өткізеді. 
«Жағажайдағы  ж ы н ы сты қ 
қатынас»  деген  сияқты   әтаулары  бар 
кештерде  қыэдар  сп ир ттік  іш імдіктер 
ішіп,  ерлердің  жалаңаштана  билеуін 
тамашалайды.  Тіпті  оларды  тізесі- 
не  оты рғызы п,  қалы ңды қтан  бейта- 
ныс  еркекпен  сүйісу  немесе  олардың 
киім індегі  зат  белгісін  тістеу  тектес 
шарттар  талап  етілетін  түрлі  ойындар 
ойналады.
Ы дыс-аяқ  сыйлайтын  түстен  ке- 
йінгі  шайдың  алдында  жалаңаш  еркек 
билейтін  жағдайға  қалай  ж еттік? Әлеу- 
меттанушы Бет М онтемурроның (2006) 
айтуынша,  мүндай  қы зойнақтар  әйел
өмірічдегі және гендерге деген мәдени 
көзқарастым  өэгергендігін  байқатады. 
Біріншіден,  бүл  кештер  ертеректегі- 
дей  әйел  -   ер  азаматты ң  махаббаты 
жолында  достарынан  бас  гартады  де- 
генді  емес,  әйелдер  арасындағы  дос- 
ты қты ң 
маңыздылығын 
көрсетеді. 
Екіншіден,  қы зойнақтар  қалы ңды қты ң 
ж ы н ы сты қ  түрғыдан  ынтызар  әрі  бел- 
сенді  болуы  керектігінен  белгі  береді. 
Демек,  әйелдің  үстамдылығы  жайлы 
бүрынғы көзқарас кәдімгідей өэгерген. 
Соңғысы, екі ж а қта  гендерлік теңдікке, 
соның  ішінде әйелдер  ерлерінен  тәуел- 
сіз,  еркін  өмір  сүру  ке р е ктігі  туралы 
идеяға  сенім діліктерін  білдіреді.  Бір 
жас келіншектен әйелдердің қы зо йна қ 
үйымдастыруы  неден  басталғанын  сү- 
рағанда  былай дел  жауап беріпті:
«Менің ойымша, ерлерде бойдақтықпен 
қоштасу  кеші  болғандықтан  шығар... 
Бурын  біэде  тек  уйге  қажетті  бүйым- 
дар  сыйланатын  тускі  отырыс  қана 
болатын  еді.  Ал  ерлерде  шаруашылық- 
та  қажет  болатын  балға  немесе  басқа 
қүрал-саймандар  тарту  етілетін  оты­
рыс  болтаны  жайлы  ешқашан  естімей- 
сіз...  Олар  жыныстық  қатынас  жасау, 
ішіыдік  ішу  мен  кеніл  катергеннен  де 
артық  көрінетіндей  еді.  Ал  мундайдан 
әйелдердің  сырт  қалуы  дүрыс  емес» 
(Montemurro 2006,125)
Қыэойнақ  кештері  ішінара  әйел- 
дердің 
ж ы н ы сты қ  тартымдылығын 
айғақтауға  арналғанымен,  қалыңдық- 
тың  ж ы н ы сты қ  еркіндіктен  айырыла-
ты ндығы н  да  меңэейді  Қыздар  ара- 
сындағы  д о сты қ  қанш алықты  мықты 
болғанымен,  некеге  түрған  соң  бүл 
байланыс  әлсірейтіндігін  көрсетеді 
Әйел  еркіндігін  және  гендерлік  тең- 
д ікті  айқындағанымен,  жақын  арада 
қалы ңды қты ң  күйеуіне  бағынышты 
болатынын байқатады.
Жалпы  қы зойнақ кештері әйелдер- 
дің некеге екіүшты көзқараста екендігін 
танытады.  Монтемурра  әңгімелескен 
әйелдер  ж ы ны сты қ  еркіндікті  некеге 
айырбэстау  әрі  қуанышты,  әрі  өкінішті 
екенін  айтқан.  Қызойнақ  кештері  эйел- 
дерге  осы  екіүшты  көзқарасты  мойын- 
дауға  және  жеңуге  көмектесетін  жаңз 
мәдени рәсім болып отыр
Жергілікті неке нарығы да аралас неке мөлшерлемесіне ықпал етеді: 
аз ұлт өкілдері өз тобынан жұбай табу мүмкіндігі мол болса  неке құру- 
ға асықпайды.  Мысалы, Сиэтлде тұратын азиат нәсілді  америкалықтар 
Айова тұрғындарымен салыстырғанда өз гобындағылармен жиірек неке- 
леседі, өйткені онда олар тығыздау орналасқан.
11.2-сызбада  көрсетілгендей,  азиат нәсілді  америкалық  әйелдер- 
дің өз тобынан бөлек адамдарға тұрмысқа шығуы жиі кездеседі (Qian 
&  Lichter,  2007;  Passel,  Wang  &  Taylor,  2010).  Гендерлік  стереотиптерге 
байланысты  азиат  нәсілді  америкалық  әйелдер  (негізінен,  гиперфе- 
мин стереотипті), азиат нәсілді америкалық ерлерге қарағанда, азиат 
емес жұбай табуға тырысады. Дәл осылай афроамерикалық ерлер (не- 
гізінен, гипермаскулин стереотипті) афроамерикалық әйелдерге қара- 
ғанда, жұбайды өзге топтардан іздейді.