ЧЕХ ӘЛЕУМЕТТАНУЫНДАҒЫ ХАЛ-АХУАЛ
33
GD
5/ 3 / 2015 ҚЫРКҮЙЕК
> Чехия Респу-
бликасындағы
>>
2
013
жылдың
15
мамыры,
Сыған
жұмысшыларын еске алу жобасын жетілдіру
үшін Брно мен Острава қалаларының
арасындағы Оломоуцтың шуақты алаңында
тұрмыз. Академик, қауымдастық қызметкерлері
және мұғалімдерден тұратын бас-аяғы оннан артық
адам келер күннің өзекті мәселелерін шүйіркелесіп,
талқылап тұр. Өзара сенімділік пен әріптестікті
бастап, ортақ мақсатта жұмыс істеуден артық
жаңа таныстарды табудың жолы жоқ десем артық
айтпаспын. Мақсатымыз - 1945 жылдан кейін чех
жеріне жұмысқа келген сыған жұмысшылары туралы
көрме дайындап, сығандардың чех қоғамындағы
беделін арттыру.
«Біз тұратын қаланың орталық алаңында жүргенімде
өзім танымайтын жас қыздардан әрдайым «Kha-
tar sal?» (Қайдан боласың?) деп сұраймын. Өйткені
олардың көбі және отбасылары мен сияқты әр
жақтан не Словакиядан келген» - дейді, 1952 жылы
қазіргі Чехияға словак-украин шекарасынан өткен,
қауымдастық қызметкері, словак жазушысының
қызы әрі белсенді Бозена Дуди Котова. Топ мүшелері
жоспардағы көрменің жобасын және атауын өзара
ақылдасып отырған мезетін жобаның кинорежиссері
камераға түсіріп алғанына іштей қуандым.
Румыншам өте таяз болғандықтан «Khatar sal?»
қалай жазылады?»- деп сұрадым. Мен тек кейбір
амандасу, құрмет білдіру және қажет болған жағдайда
қорғану сияқты негізгі сөздерді ғана игергенмін. Мен
үшін румын тілі өте күрделі. Мен оны үйрену үшін
сабақ алған жоқпын. Бозена тіркесті жазып тұрып,
«Көрмені Khatar san?деп атасақ қайтеді, себебі оны
сыған жұмысшыларын еске алу
Праганың Пиазетта театрындағы Рим көрмесі.
Суретті түсірген Майкл Хесовский
Катерина Сидиропулу Джанку,
Чехия Республикасы,
Брно қаласы, Масарик университеті
ЧЕХ ӘЛЕУМЕТТАНУЫНДАҒЫ ХАЛ-АХУАЛ
34
GD
5/ 3 / 2015 ҚЫРКҮЙЕК
қарттар да, жастар да түсінеді» - деді.
2004 жылдың 8 қыркүйегі, іші-сырты адамға
толы, үстінде Румын және Чех жалауы желбіреген
және түрлі-түсті бояумен сырланған ағаш үйдің
алдында салтанатты сөз айтып тұрмын. Салтанатты
жиынға елу адамдай жиналыпты. Болып жатқан
дүниені көріп тамашаласын деген үмітпен жергілікті
полицияға Острава-Виктовиц алаңында көрме
жоспарлағанымызды алдын-ала хабарлаған едік
және сол тараптан қарапайым киінген экстремизммен
айналысатын полиция қызметкері де келген. Не
боларын біз білген жоқпыз. Мүмкін бірнәрсеге
ұрынып қалармыз. Көрмемізге не бізге бірнәрсе
болып қалар. Острава алаңының әкімшілігі көрме
ұйымдастыруымызға рұқсат бермеді және шешімдерін
талқылауға шақырғанымызды да елемеді. «Таң
қалатын нәрсе емес», - деді Острава-Виктовицке
келушілердің бірі: «Олар орталық Острава үшін
жауапкершілікті сезінеді және оның сығандардың жері
ретінде қабылданғанын қаламайды».
Виктовицтің шежірешісі мұны басқаша түсінеді. «Мен
осы мәдени форумның дәл осында өтіп жатқанына
дән ризамын, себебі мұндай Острава ешкімде жоқ».
Ең таңқаларлық дүние не болды? Көрме өткен
бес аптада ешқандай вандализм болған жоқ.
Дәстүрлі киінген сыған отбасылары өз туыстары
мен көршілерін көріп, бір-бірінің әңгімелерін тыңдап
қайтты. Көрмеге келген бір үйсіз кісі бізге қызықты
шараны ұйымдастығанымыз үшін өз рахметін айтты.
Күнделікті өмірде жаңа технологияны пайдаланып,
жаңаша киінетін жастар да дәстүрлі киім киіп келіп
жатты, алайда бізбен әңгімелесуден қашқақтап жүрді.
Егде чехтар 1960 жылдардағы сыған әріптестерін,
көршілерін, тіпті, махаббаттарын еске алып жатты.
Сыған оқушылары көп баратын мектеп директоры
сығандардың арнайы жалауы бар екенін білмеген
екен және өз білместігіне ұялған сыңай танытты.
2015 жылдың 9 ақпаны, Чехияның Мәдениет
министрлігінен Сыған жұмысшыларын еске алу
жобасын қолдайтындығы туралы электрондық хат
алдым. Біз уәде бойынша үш көрме ұйымдастырдық,
бірақ оның барлығы грант шарттарына сай екі айға
созылған жоқ. 2014 жылдың көктемінде екі ай мерзімге
толтыру туралы шартты орындауға ниетті болатынмын,
бірақ кедергілер, жартылай ашық саяси және әкімшілік
қысымдар кездескенде мен бұл грантты орындау
үшін маңызды шарттардан қалай ауытқып кеткенімді
байқамай қалыппын. Әкімшілік кедергілер (бір орынға
15 келісім, әрдайым жазып жүру қажеттігі сияқты) мен
кейбір азаматтардың қырын қабақ әңгімелесу стилі
мені қатты шаршатты. Келесі көрмелерді өткізуге
мүдделі екі топ бар. Шетелден келетін тәуелсіз куратор
біздің көрмені көріп, керекті нөмірді тергеннен кейін
сыған куәгерлерінің әңгімелерін тыңдауға мүмкіндік
беретін ретро телефонды жұмысының түсіндірмесімен
бірге өз ризашылығын жолдады.
Болашақ көрмеге деген қызығушылықпен қатар, этнос
аралық байланыстар, білім, әлеуметтік теңсіздікті жою
туралы жаңа теориялық ойлар немесе азаматтық
диалогты жетілдіру мүмкіндіктері қалыптасты. Біздің
есебімізше, көрмені тікелей 2500 адам көрді, жүздеген
адамдар сыртқы терезеден қарап кетті. Біз, әрине,
мұның барлығы бекер жасалды деген ойдан аулақпыз.
Дегенмен, қолданбалы ғылым қағидаларына сай біз
қателестік және біз бастаған жерімізге қайта оралдық.
Жаңа көрмеге дайындық жұмыстарын бастадық.
Бақытымызға орай жабылуға шақ қалған көрмені
қолдаушы табылып, жабылудан құтқарды. Ол
көрмені өз қаласының автобус аялдамаларында
өткізбек, себебі соғыстан кейін жұмысшы сығандар
Словакиядан келген. 1989 жылдан кейін қала
орталықтарын жалдау ақысы көтеріліп кеткендіктен
көптеген сығандар шеткі аудандарда қалды. Мұндай
жағдай Чехияның постсоциалистік қалаларына тән.
Инновациялық қолданбалы ғылым өмірімде
кездестірген бірден бір қиын сала, ол көп күш пен қуатты
сіңіреді, адамды қажытады, кәсіби тәуекелшілдікті
талап етеді.
Хаттарды
katerinasj@fss.muni.cz
жолдаңыз
