Тфп-21-050 Мақым Бейбарыс Мәшхүр Жүсіп Көпейұлы

жүктеу 17,25 Kb.

Дата	12.10.2022
өлшемі	17,25 Kb.
	#39610

Турали Бибіқадиша 049 (копия)

ТФП-21-050

Мақым Бейбарыс
Мәшхүр - Жүсіп Көпейұлы

Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлы (1858—1931), Павлодар облысы
, Баянауыл ауданында туған) — ұлы ойшыл, фольклор танушы,
этнограф, тарихшы, философ, қазақ мәдениеті мен әдебиетінің
белгілі тұлғасы.
Мәшһүр-Жүсіп араб және парсы тілдерін жетік білгенімен
қоймай,көп тілді білген ғұлама.
Ол өлең жазумен қатар, ауыз әдебиеті үлгілерін жинап
бастырумен де айналысты. Шежірелер мен айтыстарды, көптеген
тарихи жырларды хатқа түсіріп, кейінгі ұрпаққа аманаттады.
Сонымен бірге, ол күллі ғұмырын қазақ халқын сауаттандыруға
жұмсады десек те болады. ҚАЗАҚТЫН ЖЕРІ, “Күн батысы –
Сырдария, күншығысы – ұзын аққан Ертіс, оңтүстігі – Жетісу өзені,
солтүстігі – Еділ, Жайық. Бұл қазақ иесіз жатқан жерге келіп ие
болған жоқ, ақ найзаның ұшымен, ақ білектің күшімен кеше
Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай, қаз дауысты Қазыбек,
Шақшақұлы Жәнібек заманында жаннан кешіп, сусын орнына
қызыл қан ішіп, жаудай алысып, жаттай салысып, күні-түні
атысып, қара қанға батысып, шыбын жанын нысанаға байлап, не
маңғаз, сарбаздары жау жолында оққа ұшырап өліп, сөйтіп алған
жері еді...”
Еңбектері Мәшһүр Жүсіптің үш кітабы: “Сарыарқаның кімдікі екендігі”, “Хал-ахуал”,
“Тіршілікте көп жасағандықтан көрген бір тамашамыз” атты туындылары
1907 жылы Қазан қаласындағы Құсайыновтар баспаханасынан жарық
көреді. Кейіннен ол баспаханадан шыққан 14 қалам иесінің шығармаларын
цензура сотқа тартады. Ішінде Мәшһүр Жүсіптің жоғарыда аталған
еңбектері де бар. Қамбар батыр”, “Ер Тарғын”, “Ер Көкше”, “Ер Сайын”,
“Нәрік ұлы. “ Шора батыр”, т.б. тәрізді батырлар жырында, “Қозы КөрпешБаян сұлу”, “Алтынбас-Күмісаяқ” т.т. лиро-эпостық жырларды да, сондайақ “Киік”, “Бозторғай”, “Дін үйренетұғын” тәрізді басқа шығармаларды да
жинаған. “Қозы Көрпеш-Баян сұлу”, “Ер Тарғын” жырларын Мәшһүр
Жүсіп 1866 жылы 8 жасында-ақ Қамар хазіреттің қолжазбасынан көшіріп
алғанын білеміз. Ал “Алтынбас-Күмісаяқ”– 200 жолдан тұрады дей
отырып, бұл жыр үлгілерін жинаған В.Радлов екендігін Мәшһүр Жүсіп
көрсетіп кеткендігінің де куәсі болдық. Бұл үлгілерді Мәшһүр Жүсіп
В.Радлов жинағынан ала отырып, олардың бәрін қолжазбаның әр жеріне
шашыратпай, бір жеріне ғана топтастыра орналастырған. Сондай-ақ,
қолжазбалар ішінде “Сайын батыр” жырының көлемі 2000 жолдан тұрады
деген де дерек бар.
Мәшһүр Жүсіптің фольклорист ғалым ретінде қалыптасуының үш қайнар көзі бар. Мәшһүр Жүсіптің фольклорист
ғалым ретінде қалыптасуының үш
қайнар көзі бар.

Бірі – өз елінің ауыз әдебиеті мен фольклор
үлгілерінен тұратын бай мұрасын қабылдауы;
Екіншісі – шығыс елінің, оның ішінде орта
ғасырлық ғалымдар жетістіктерін игеруі; Үшіншісі – батыс ғалымдары, оның ішінде орыс зиялыларының әсері;

Хал-ахуал
Жігіттер, жақсы қайда өнер
шашқан, Жүдеген
ғаріптердің көңілін ашқан,
Анау озық, мен кейін қалам
ба деп,
Көз салып бірін бірі
шамаласқан?
Сүрініп ат аяғы кетер болса,
Дұшпан түгіл, досың да
табаласқан.
Бұл жұртта сұмырай нәрсе
толып жатыр, Өтірік, ұрлық,
өсек араласқан.
Өңшең сәурік, теке мен
бұқашықтар
Бір-бірін сүзіп, жаншып,
жараласқан. Жақсыны өзі

жүктеу 17,25 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: