Б. К. Копжасаров «Өсімдік коргау жоне карантин» кафедрасынын

Ғалымдарымыздың 
бақылау 
нәтижелері 
бойынша 
теленоминдердің ересектері өсімдік бітелерінің денесінен бөлініп 
шығатын «бал шығы» деп аталатын желім тәрізді сұйық затпен 
қоректенетін көрінеді. Сондықтан өсімдік бітелері, сымырлар, 
жапырақ бүргелері, ягни «бал шыгын» бөліп шыгаратын жәндіктер 
мекендейтін 
жеміс 
агаштарында 
маусым, 
шілде 
айларында 
сцелионидтерді көп кездестіруге болады.
Теленоминдердің өсіп-өнуін тежеп тұратын факторлардың ең 
бастысы - олардың даму кезеңінің негізгі иесінің даму кезеңіне 
үйлесімді 
болып 
келмеуі. 
Көктемде 
теленоминдерді 
егістік 
жерлерден 
тәулік бойынша орташа температура 
12-ІЗ°С-қа 
жеткеннен бастап ақ кездестіруге болады. Ал бақашық қандала 
егіске тәулік бойынша орташа температура 20°С шамасына 
жеткенде ғана ұшып келеді. Бақашық қандаланың жүмыртқа салуы 
1,5-2 айга созылады, ал теленоминдер жарты жыл бойына 
жұмыртқалап, өне беруге қабілетті жэне күздің соңына дейін 
белсенді болады. Сондықтан олар вегетациялық маусымның екінші 
жартысында табигатта сирек кездесетін 
доликорис, карпокорис,
графосома
және 
элия
туыстарына жататын өсімдік қоректі 
қандалалардыц жүмыртқаларында паразиттік тіршілік етіп, өсіп- 
өнеді. Солардың есебінде теленоминдер қосымша тагы 2-3 үриақ 
береді.
Теленоминдердің түр құрамын жэне олардың жеке түрлерінің 
тиімділігін анықтау үшін тәжірибелік жерде зиянды бақашықтың 
қанша жүмыртқа салганын, ол жұмыртқалардың паразиттермен 
залалдану дәрежесін бақылап, есегіке алып отыру керек. Ол үшін 
күздік және жаздық бидай егістерінде 200 гектарга жететін әрбір 
мөлтекшеде шахмат ретімен ауданы 0,25 шаршы метрлік 20 үлгі 
алынады. Есептер бақашық кандала егісте пайда болтан күннен 
бастап жетісіне 1 рет жүмыртқа салу аяқталганга дейін жүртізіледі. 
Есептеу кезінде қандалалар жүмыртқалайтын барлық мәдени және 
жабайы өсімдіктер. олардың қураган ескі сабақтары, топырақ 
кесектері үқыпты түрде тексеріледі. Сонда үлгіде кездескен 
жұмыртқалары, ягни залалдангандары да, саулары да түгел 
жиналады. Бақашық қандаланың сан мөлшері аз болтан жатдайда 
жүмыртқаларды қосымша жинайды. Ол үшін егістік даласын өзара 
белгілі бір қашықтықта орналасқан қосымша сызықтар бойымен 
көлденеңінен 
бірнеше 
рет 
кесіп 
өтіп, 
сонда 
кездескен
112

жұмыртқаларды 
түгел 
жинайды. 
Зиянды 
бақашықтың
жұмыртқаларының 
теленоминдермен 
залалдануын 
білерде
залалданған жұмыртқалардың %, әрбір күнтізбелік аптада жиналган 
жұмыртқалардың жалпы санынан есептеп шыгарады. Бүл санға 
дамып келе жатқан жүмыртқалар, сонымен қатар қандаланың 
дернәсілдері және паразиттер шыққан жүмыртқа қабықтары да 
кіреді.
Жүмыртқа жегілердің тиімділігін анықтау үшін залалданған 
жұмыртқалардың 
% 
есептеп 
шыгады, 
сонымен 
қатар 
сау 
жұмыртқалардан шыққан зиянды бақашық үрпақтарының саны 
ескеріледі. Ол үшін әрбір мөлтектер бойынша барлық күнтізбелік 
апталарда жиналған жүмыртқалардың бәрін қосады жэне олардың 
ішінде залалдангандарының жалпы санын біледі. Одан соң 
тексерілген жүмыртқалардың жалпы санын анықтайды. Тексерілген 
жүмыртқалардың жалпы санынан залалданған жүмыртқалардың % 
шығарады. Дернәсілдер мен қандалалардың бір шаршы метр жерге 
келетін санын сол үлгілерде кездескендерін есептеу арқылы 
анықтайды.
Габиғатта 
кездесетін 
теленоминдер 
зиянды 
бақашықтың 
жаппай өсіп-өнуін тежей алмайтындай болса, онда «маусымдық 
шоғырландыру» тәсілін қолдануға тура келеді. Қазіргі кезде 
теленоминдерді жаппай өсіріп көбейту жұмысында өсімдік қоректі 
қандалалардың 4 түрі пайдаланылады: зиянды бакашық қандала, 

жүктеу 16,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: