т и і і і н і ң
өрмекші тзрізділер тобыпа жатады. Денесі
бас, кеуде жоне күрсактан тұрады, осы екі бөлімі сабақшамен
байлапыскан. Хелицераларыньщ улы козталмалы тырнақ тәрізді
74
бунағымен аякталады. Оныи түбінде улы бездерініц тесігі
орналасқан, сол бездердіц шығаратын сөлімен корегім өлтіреді.
ІІедипалыіалары
қармалағыш
торізді,
аталыктарында
олар
шағылысу мүшесінің қызметіи
атқарады.
Қүрсакгың соңғы
сегментінің аяктары 2-4 өрмек сүйелдеріне айналған. Олардыц
тармактары өрмек сүйелдерінде кейбір өрмекшілерде олардыц
алдында жататын пластиикада ашылады. Үя-індерді жасайтыи
өрмекшілер індерініц кабыргаларыи өрмекііем астарлап, өрмек
жіптеріиіц
көмегімен
арнаулы
какпакша
жасайды.
Кейбір
ағаштардағы өрмекшілер өрмектен токылған түтіктер мен үялар
токиды, ал кейбіреулері жапырактарды ораи өрмекпен бекітеді.
Өрмекшілер зиянды жәидіктерді жояды. Өрмекшілердіц негізгі
түқымдастары: секірііш, бүйірлі, айкыш суретті, тор күрушы
өрмекшілер. Кеп таралған тұкымдаска дөңгелек, тор күрушы
өрмекшілер түкымдасы -
Araneidae
жатады. Бүлардыц горлары
өсімдік арасыида керілген болады, көбіиесе тік орналаскан.
Олардыц торыиа коцыздар, шыбындар, бітелер, кейде көбелектер
түседі. Дөңгелек гор күрушы өрмекшілердіц аяқтары 3 тырнакты
болуымеи катар өрмек жіптерін реттеуші жуап тікеиектері болады.
Осы белгілері бойыиша оңай ажыратуга болады.
Секіргіш - өрмекшілер тұкымдасы -
Salticidae.
Алдыңғы
катарыидағы төрт көзі ірі, ал одан кейінгі катарлардаты үсак.
Аяқтары
секіруге
бейімделген.
Аталған
түкымдас
өкілдері
кұрбаидарып аңдып, жақындаған кезде секіріп үстайды, тор
кұрмайды. Аяқтарының тыриактары бір жүп. Бүлар егістікте,
габиғи биоцеиозда, эсіресе күи піуақ кездерде жиі кездеседі.
Бүлардыц
күрбандары
қатарыида
бүрге-шіркейлер,
кенелер,
шыбындар, коцыздар кездеседі.
Бүйірлеи жүретін өрмекшілер иемесе томизидтер -
Tomisidae
түкымдасы, кец таралған. Көздері екі катар болыи ориаласкаи.
Алдыңғы екі жұц аяктары жаксы дамыған, арткылары кыска
сондыктаи
бүйірлеп
жүруге
бейімделгеи.
Томизидтер
тор
күрмайды, яғни кезбе өрмекшілер. Олар күрбандарыи ацдып жүріи
үстайды. Егістікте кездесетін Xysticus striatipes өрмекшісі көи
коректі нэрмеиді жырткыш. Олар макта т.б. егістерде бігелерді
корек етеді.
Қаскыр - өрмекшілер тұкымдасы -
Lycosidae
оргаша, ірі
өрмекшілер. Адамға қауінті, кец таралган түрі бүйі. Оиыц
75
үзьшдығы 2,5-3,5 см, реці құбылмалы коцыр, кара, кызыл-сары,
кейде тарғыл түсті болады. Ылғалды тоныракта тіршілік етіп,
тереңдігі 50-70 см дейін ін казады. Күндіз інде жасырыпып, түнде
бөжектерді аулайды. Қыска карай, інін терендетіп, сонда кысгап
шығады. Көп коректі жыртқыш, күрбандары эртүрлі зиянкесгер.
Егістіктерде бітелерді, бүргелерді, үсак жұлдызкүр гарды корек
етеді.
Top күрушы -
Theridiidae тұқымдасы.
Аргкы аяктарыныц
төменгі бөлігінде иілген 6-9 ірі қылтанактары болады. Олар өрмек
жібін регтеуге катысады. Осы түқымдас өкілдері аулағыш тор
күрайды, бірак олар дөңгелек емес. Осы ерекшелігімен дөңгелек гор
күрушылардан ажыратылады. Осы гүкымдаска адам балдасына аса
кауіпті түріне каракүрг өрмекшісі жатады. Қаракүрггыц жерлерде,
бос алаикайларда, арык жағалауын мекендейді. Ол үясын жер бетіне
шөп арасындағы шұңқырларға жасайды. Қорегіи аулайтын тор
күрып, эртүрлі бөжектермен коректенеді. Үясындагы торга ійлләсін
жабыстырып, оларды коргап түрады. Қаракүрт улы, жылашіың
уынан 15 есе күшті. Оныц уы жылкы, сиыр, гүйеге аса кауіпті,
койга оиша кауііггі емес.
Қаракұрпыц аналығы 10-20 мм-ге дейін, ал аталыгы 4-7мм-ге
дейіи жетеді. Түсі кара түсті, кұрсағының үстіңгі жагында кызыл
түсті 13 нүктелері болады.
Аталыктарының кызыл нүктелері ак шеңбермен жиектелген
жоие күрсагы жіңішке болады. Top кұрушы теридиидтер гүкымдасы
өкілдеріпеп ауылшаруашылык дакылдарында кец таралған гүрі
Lithyphantes albomaculatus
белгілі. Ол жер бетіне аулагыш тор
күрайды.
Оган
бүргелер,
коцыздардыц
сымкұрпары,
үсак
жүлдызкүртар түседі.
Клубионидтер тұкымдасы -
Clubionidae.
Көздері біркелкі үсак.
Алдыцгы екі катары күидізгі, баскасы түнгі көздер деп аталады.
Деиесі үзыи, үстагыш гор кұрмайды. Қүрбандарыи ацдыи үстайды.
Біз егістікте
Chirocantium реппуі
өрмекшісі бітелерді жоне кейбір
зиянкестер жұмыртқаларын корск егеді.
Бақылау сұрақтары:
1. Секіргіш - өрмекшілер түкымдасы күрбандары не?.
2. Жырткыш өрмекшілердің канша түрін білесің?
3. Эуколиидтер түкымдасы негізгі пайдалы түрі?
76
4. Кіриі шыбындарын өте мацызды қанша түрлерін білесш?
6. Эулофидтердің аналыктары жұмыртканы кайда салады?
7. Афидиидтер тұкымдасыиыц негізгі иайдалы түрі?.
77
|
