ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚ ТАҚЫРЫБЫ:
ҚЫЗЫЛША ШЫБЫНЫНЫҢ ЭНТОМОФАГТАРЫ.
Сабақтыц
максаты:
Қызылша
шыбынының
энтомофагтарымен танысу.
Сабақта карастырылатын сүрақгар:
1. Қызылша шыбынының энтомофагтары.
1.
Қызылша
шыбынының
энтомофагтары.
Қант
қызылшасына көпқоректілер және маманданган зиянкестердің 300-
дей түрлері зиян келтіреді. Солардың ішінде 130-дан астамы қатты
қанаттыларға, 60 түрі қабыршақ қанаттыларга, 50 түрі тең
қанаттылар мен жартылай қатты канаттылар топтарына жатады.
Солардың
ішінде
қызылша
шыбынының
энтомофагтарына
тоқталамыз.
Стафилиндер түцымдасы (Staphylinidae).
Қоңыздардың денесі
үзын, жіңішке болып келеді, ал кысқа қатты қанаттары қүрсагының
алдыңғы екі сақинасын гана жауып түрады (1-сурет). Дернәсілдері
камподео тәрізді, бастары өте үлкен. Ересек қоңыздар да, оның
дернәсілдері де жапырақтардың, тастардың, агаштар қабыгының
астында, сүтқоректілер мен құстардың үяларында, қүмырсқалардың
илеуінде т.б. жерлерде өмір сүреді. Көпшілік түрлері жыртқышгар.
кейбіреулері паразиттік тіршілік етеді. Жыртқыш түрлерінің
ішіндегі
алеохара-АІеосһага billineata
Gy 11. Ересек қоңыздар
қырыққабат шыбындарының дернәсілдері мен жүмыртқаларын жеп
қоректенеді, ал олардың дернәсілдері
шыбындардың жалған
пілләларының ішкі паразиті. Дернәсілдері өте жылдам қимылдайды
да, шыбынның жалған пілләларын оңай тауып алып, оларга
қүрсагының ішімен жабысып, денесін тесіп. ішіне енеді де
қоректенуге кіріседі.
Алеохара қырыққабат шыбындарының тиімді энтомофагы
болғанымен оның бір кемшілігі көктемде қоңыздар қыстаган
жерлерінен кырыққабат шыбындарынан әлдеқайда ерте үшыи
шыгады. Сондықтан зиянкестердің бірінші ұрпагы өсімдікке едәуір
зиянын келтіреді. Осыган байланысты бүл энтомофагты маусым
айында пайдалануга тура келеді.
Алсохараны зертхана жагдайыида осіріп-өндіру үшін оның
негізгі
қүрбаны
ретінде
көктемгі
қырыққабат
шыбынын
пайдаланады.
397
1-сурет. С таф и л и н д ер н ем есе кысқа қанатты коңы здар тү қы м д асы -
Slaphylinidae.
Бұл қырыққабат шыбыны өзгермелі температурада (түнде 15-
16°С, күндіз 23"С, ауаның ылгалдылыгы 60-75), ал жарықтың
үзақтыгы 16-18 сагат жағдайында бейімделіп өсіріледі. Шамамен
25-26 күннен кейін шыбынның жалган пілләлары пайда болады.
Пілләларды қүмды елеу арқылы бөліп алады да, алеохара
қоңыздарының дернәсілдерімен залалдайды. Ол үшін қырыққабат
шыбынының 300-400 жалған пілләлары бар садоктарга 100-200
алеохара дернәсілін орналастырады. 6-7 күннен кейін залалданған
піллэларды белек садоктарга қойып, ересек қоңыздар үшқанша
үстайды.
Ұшып шыққан қоңыздарды қырыққабат егістігіиде зиянкеске
карсы 3 мезгілде: қырыққабат шыбындарының жүмыртқалау
кезеңінің басында, жаппай жұмыртқалай бастаганда және одан
кейін 7 күн өткен соң жібереді. Қоңыздың жіберу мөлшері бір
гектарга 10-30 данадан. Табиғатта
Қызылша тамыр бітесінің-
Pemphigus Косһ.-Ъцп
түрдің сан мөлшерін реттеуші факторлардың
ішінде энтомофагтардың, әсіресе
Chloropisca glabra
Mg,
Syrphus
corallae
F.
baltealus
Deg,
S. ribessii
L. деп аталатын шыбындардың
дернәсілдерінің
маңызы
зор.
Жауын-шашын
мол
жылдары
бітелердің біразы энтомофторлы саңырауқүлақтардың (Entomoptora
thaxteriana Petch.) әссрінсн ауруларга шалдыгып қырылып та
қалады.
398
Қызылта шыбындары-Pegomyia hyosciami Panz.
сан мөлшерін
динамикасына ауа райы жағдайлары мен
о і і ы ц
табиғи жаулары
едэуір эсер егеді. Көктем жэне жаз айлары ыстык немесе күртак
болса, зиянкестің өсіп-өніп көбеюіне колайсыз жагдайлар туады.
Ал табши жауларынын ішіне
о і і ы ц
дернэсілдерінде паразиттік
тіршілік ететін жарғак канатты бөжектердің (Phyodeuon pegomyiae
I lab., Opius sp. жопе т. б) маңызы зор.
Жалаңаіи
тауматомия-Thaumatomyia
glabra
Mg.
Екі
канаттылар
(Diptera
) тобының (
Chloropidae
) астык шыбындары
тұқымдасына жатады. Ересек дернэсіл күйінде топырак ішінде (1-10
см тереңцікте) жалған піллэ жасап қысгайды. Көктемде ересек
шыбындар жұмыртқаларын астык дакылдарына, жоңышқаға жэпе
арамшөптерге салады. Көктемгі ұрпак дернэсілдері бидай, арпа,
алабұта
жоне
күрделігүлділер
түқымдасына
жататын
арамшөгітердің тамырларында дамитын бітелермен коректенеді.
Астык
дакылдары
масақтанғаннан
кейін
шыбындар
кант
кызылшасы танабына ауысады.
Өсімталдығы 50-80 жүмыртка.
Дерносілдері 30 см тереңдікке дейін енеді, шыбыннын бір дернэсілі
өзіиің даму кезецінде кызылша тамыр битінің 100-ден аса жоюы
мүмкін. Дерносілдер коректенуін аяқтаған сон, топырактын
жоғарғы бетіне куыршактану үшін көтеріледі. Өзбекстанда 3,
Украина мен Қырғызстанда 2 үрнак берігі дамиды.
Кесте. Қ ы з ы л ш а з н т о м о ф а г т а р ы н а к е с т е т о л т ы р у .
№
Қ ы зы л ш а зн то м о ф агтар ы н ы ң
казакш а-латы н ш а атауы
Э нтом оф агтарды ң
сипаттам асы
Е рекш е
белгілсрі
1
Қ ы з ы л и ш
ш ы б ы н ы - P e g o m y ia
h y o s c ia m i P a n z.
Тапсырма:
Қызылша
шыбынынын
энтомофагтарымен
танысу жэне кесте толтыру.
399
|
