Б. К. Копжасаров «Өсімдік коргау жоне карантин» кафедрасынын

Галлицалар түңымдасы-Cecidomy iidae.
Денелерінің ұзындыгы 
1-5 миллиметрдей болатын. жіңішке келген өте нәзік бөжектер. 
Мұртшалары өте үзын, 8-36 буынды. Аталықтарынің мұртшалары 
аналықтарынан әлдеқайда ұзын болады 7-сурет.
/
7-сурет. Ж ы рткы ш
г а п т ш а л а р - A p h id o le te s
aphidimyza
Rond., 
А р һ , u r tic a r ia e
K ieff.
Дернәсілдері ұршық тәрізді, аяқтары жоқ, бастары денелерімен 
бірігіп кеткен. Жас дернәсілдері ақшыл, есейгеннен кейін саргыш- 
қызыл түске айналады. Ересек галлицалар негізінен қоректенбейді, 
тек кейбіреулері гана гүлді өсімдіктердің шырынын соруы мүмкін.
Ересектерінің өмірлері өте қысқа, бірнеше сағаттан 10-12 күнге 
дейін гана созылады. Дернәсілдерінің көпшілігі 
мицетофагтар,
фиофагтар
, 
зоофагтар.
Мицетофагтар
топырақ арасында шіріген агаштар мен 
жапырақтардың 
арасында 
сацырауқұлақтардың 
спораларын, 
мицелияларын жегі қоректенеді.
Фитофагтары
өсімдіктердіц тірі ұлпасымен қоректеніп, оларда 
түрлі төмпешіктер жасап, өсімдіктердің түрін кетіреді. Бұл түрге 
жататындары 
ауыл 
шаруашылыгының 
зиянкестері 
болып 
есептеледі.
Ал 
зоофагтары
бөжектердің 
зиянды 
түрлерін 
жеп, 
шаруашылыққа едэуір пайдаларын тигізеді. Оларга жататындар- 
жырпщыиі галлицалар.
Ресейдің европалық бөлігінде жыртқыш 
галлицалардың 4 түрі кездеседі.
Қазақстанның оңтүстік-шыгысында жыргқыш галлицалардың 2 
түрі кездеседі: 
Aphidoletes aphidimyza
Rond., 
Арһ, urticariae
Kieff.
374

Галлицалардың ересек дернәсілдері жалған піллә тоқып, өсімдік 
қалдықтары мен топырақтың үстіңгі бетінде қыстап шыгады. 
Ересек галлицалар мамыр айының екінші жартысынан бастап ұша 
бастайды. Аналықтары жыныс мүшелері жетілген күйде үшып 
шыгып, ұрықтанысымен жұмыртқалауға кіріседі. Жүмыртқаларын 
2-16 дейін топтап 
немесе шашыратып, өсімдік бітелерінің 
араларына орналастырады. Жүмыртқаларының түсі қызғылт-қоңыр 
дақ тэрізді. Кейде әсіресе зертхана жағдайында өсіріп-өндіргенде, 
аналықтары жұмыртқаларын үрықтанбай-ақ сала беруі мүмкін. 
Бірак 
келешекте 
ондай 
жұмыртқалардан дернәсілдер 
гіайда 
болмайды. Жүмыртқаларының дамуы ауаның температурасына 
байламысты 2-3 күннен 10 күнге дейін созылады (28°С-2 күн, 18-20 
(ІС-10 күн). Галлицалар жалпы ылғал сүйгіш бөжектер. Әсіресе 
ауаның ылғалдылыгына олардың жүмыртқалары өте сезімтал 
келеді. 
Оптимальды 
ылғалдылық 
90-100%. 
Егер 
ауаның 
ылғалдылыгы 
50-60%-га 
дейін 
төмендейтін 
болса 
(әсіресе 
жылыжай жагдайында) олардың үрықтары бір тәулікке жетпей 
қурап қалады. Өсімталдықтары онша жогары емес, орта есеппен бір 
аналық галлица 50-60 жұмыртка салып 5-7 күн гана өмір сүреді.
Дернэсілдері 
өсімдік бітелерінің көптеген түрлерін 
жеп 
жыртқыштык тіршілік етеді. Олар өсімдік бітелерінің 60 астам 
түрімен қоректенеді. Олардың ішінде алманың 
жасыл бітесі.
бүриіаң, бақша
, 
қырықңабат, картоптың
кәдімгі және үлкен бітесі 
бар. Жыртқыштардың жаппай өніп-өскен кездерінде (шілде-тамыз) 
қырыққабаттың бір жапырагында шыбынныц 300-600 жүмыртқасы 
мен дернәсілін кездестіруге болады. Дернәсілдердің қимылдап, 
қүрбандарын іздеп табу қабілеті, басқа жыргқыш бөжектермен 
салыстырганда 
(мысалы 
алтынкөздердің 
дернәсілдерімен 
салыстырганда) нашар дамыған.
Галлицалардың 
дернәсілдері 
қүрбандарын 
алдымен 
жансыздандырып, сосын сорып қоректенуге кіріседі. Дернәсілдер 
өздерінің өсіп-даму кезінде (8-10 күннің ішінде) 30-50 дана өсімдік 
бітесін жейді. Дернәсілдердің дамуы 25°С 8 күнге созылады да, 
одан соң жалган піллэнің ішінде қуыршаққа айналып, 5-6 күннен 
кейін ересек галлицалар үшып шығады. Зертхана жагдайында 
ересек галлицалар 10-13% қант, 40% бал ерітінділерімен қоректеніп. 
7-8 күнге дейін өмір сүре алады. Зертханада қолайлы жағдайда 
(температура 25°С, ауаның ылгалдылыгы 80-100%) шыбынның бір
375

ұрпагының дамуы 18-20 күнге созылады. Ал табиги жагдайда 
Алматы төңірегінде жыртқыш галлица 
афидолетес уртикария
жылыиа 7-8 ұрпақ беріп өніп-өседі. Галлицаларды жылыжайларга 
жалған піллә күйінде шығарган жөн. Шығару мөлшері 1 бақша 
бітесіне 3 пілләдан, ягни 1:3.
Ызылдақ 
шыбыпдар 
немесе 
сирфидтер 
туцымдасы
(Syrphidae).
Денесінің ұзындыгы 4-23 мм дейін барады 7-сурет.
7-сурет. Ь һ ы л д а к ш ы бы ндар нем есе си рф и дтер тұ к ы м д асы
-S y rp h id a e .
Денесінің үстіндегі бірінен соң бірі кезектесіп келетін таспа 
тәрізді қара, ак жэне сары жолақтар оларга бал араларына ұқсастық 
қасиет береді. Мүртшалары 3 буынды. Ересек шыбындар гүлді 
өсімдіктерде, әсіресе шатыршагүлділерде, 
пиязда шогырланып, 
олардың гүл шырынын сорып қоректенеді де, өсімдіктерді айқас 
тозаңдатады.
Қоректік заттарды пайдалануы мен тіршілік ету орталықтары 
жагынан дернәсілдері алуан түрлі болып келеді.
Күміс тәрізді шыбындар түқымдасы-Chamaemyiidae.
Күміс 
тәрізді жылтырап түратын, денесінің ұзындыгы 2-5 мм аспайтын 
ұсақ шыбындар.
Ересектері өсімдік бітелерімен, сымырлары «бал шыгымен» 
қоректенеді. Дернәсілдері 
жыртқыштарга
жатады. Негізгі түрі 
леукопс-Leucopis gliphinivora
Tanas, шыбыны. Бүл шыбынның 
дернәсілі өсімдік бітелерінің 30 астам түрімен қоректенеді. Оның 
ішінде алманың жасыл және қан бітелері, алхорының, шиенің 
бітелері де бар 8-сурет.
376

8-сурет. К үм іс тәрізді ш ы бы ндар тұ к ы м д асы
-С һ а т а е т у iidae.
Саркофагидер 
немесе 
еттің 
сүргылт 
шыбындары-
Sarcophagidae.
Денесінің ұзындыгы 10-14 мм, көлемі орташа, 
сүрғылт қара түсті. Дернәсілдері қоректік заттарга бейімделуі 
жагынан алуан түрлі: кейбір түрлерінің дернәсілдері бөжектерде 
(шегірткелерде, 
қандалаларда, 
коңыздарда, 
көбелектер 
де) 
паразиттік тіршілік етеді 9-сурет.
9 -су р ет . С а р к о ф а г и д е р н е м е с е е т т ің с у р г ы л т ш ы б ы н д а р ы (S a r c o p h a g id a e ).
Тапсырма
: 
Екі 
қанаттылардың 
негізгі 
топтарын
анықтамасын дәптерге толтыру және суретін салу.
Бақылау сүрацтары :
1. Қазақстанның оңтүстік-шығысында жырткыш галлицалар- 
дың қанша түрі бар?
377

w 
^Үм'с 
тәрізді 
шыбындар 
тұқымдасы 
шаруашылыққа 
пайдасын тигізетін қандай түрлерін білесіңдер?
3. Саркофагидер, немесе еттің сұргылт шыбындардың негізгі 
айырмашылыгы неде?
378

жүктеу 16,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: