Б. К. Копжасаров «Өсімдік коргау жоне карантин» кафедрасынын

кенелерді тарату жүмыстары жоспарлы түрде жүргізіліп, сыпактап 
ойдағыдай өтуде. Таралган жерлерде олардыц тұракты табиғи коры 
жасалып, миялардыц кец көлемде каркыидай дамуына айтарлыктай 
кедергі келтіріи отыр. Зияикестерді жерсіндіретін жерге экелген соц 
алдын ала 20-30см терепдікте дайындалған шұқырларға ыдысымен 
кояды. Ыдыстың түбі алдын ала ойылыи, кағазбеи ауыстырылады. 
Осыдап соц етті қайтадан алады, ішінде зиянкесі бар топырақ жерге 
сол калпында бүзылмай түсіп калуы тиіс. Төгілген топырак тез 
кеуіп кетпеуі үшіи үстіне өсімдік жапырактары жүкалаи жабылады. 
Осыдан соц дериосілдер колайлы жагдай туған кезде тоиыракка 
еркіи бойлаи өседі. Кейіннен мияның курап калган сабақтарын 
терец көмін немесе жинап өртеп жіберу керек.
5. 
Гербифагтарды іпиімді пайдалану.
Жусан жапыракты 
амброзия казіргі кезде еліміздің 
Украина жеріиен сонау Қиыр 
Шыгыска дейіпгі аймакка кеңіиен таралып, ауыл шаруашылығыида 
орасан зор кауіп төидіруде. Республикамыздыц 
соныц ішінде 
Алматы облысыныц торг 
ауданын камтып, олардыц күпарлы 
жерінің 2 мың гектарын алып жатыр. Бүл аса кауіпты арамшөп 
біздін елімізге кездейсок жолдармеи бүдап 60 жыл бұрып енген 
болатын. Агротехиикалық, механикалык 
жоне 
химиялык 
шаралардыц жаппай колдаиылуыпа карамай амброзия арамшобі 
пәрменді түрде өзіиің таралу аймағын кеніте түсуде. Арамшөптіц 
осындай каркыпына карсы, еліміздіц галымдары өздерініц көп 
жылғы 
тәжірибелеріие 
сүйене 
отырып, оиыц табиғи жауы 
амброзия жемір коцызып найдалапуды үсыпды. Осы максатпен 
1978 жылдыц жазында Америка Қүрама Штаттары жерінен жсмір 
коцыздардыц 1500 дапасы экелінді. Қоңыздың өз мекеиіндегі 
биоэкологиялык ерекшеліктері 
ескеріле 
отырып, 
еліміздің 
Солтүстік 
Кавказ 
аймактары жерсіндірілуге колайлы деп 
танылды. Алгашкы тәжірибе өте ойдагыдай өтті. 1978 жылы 
Ставрополь 
аймагынын Шпаков ауданы 
тәжірибе егістігіне 
жіберілгеи коцыздар ойдагыдай жерсінді, олар жаца жерге тез 
арада бейімделін, өсіп дами бастады. 1980 жылы осы аудапиыц 
амброзия арамшөбі қалыц өскеи жерлерге таралып, опыц аумагы 3 
гектарга, ал 
1981 жылы 
200 гектар жерге біркелкі таралганы 
аиыкталды.
Қоңыздардыц жаца жер жагдайында шамадан тыс ерекше 
көбеюі 1980 жылы шілде айында байкалды (Ковалев, 1981). Кейбір
219

мөлтектерде олардыц саны бір шаршы метр жерге орта есеппен 
24 ересек қоңыздан, ал 
бір гектарда 2500-ге жегті. Мұндай 
жерлерде амброзия арамшөбініц жанырактары оиырыла желініп, 
тек капа сойдиған сабактары ғана калып отырады. Қоцыздар 
мамыр айынан бастан кыркүйек-казан айларына дейін белсенді 
тіршілік ете отырып, арамшөнтерді біраз жерде куратыи жібереді. 
Осылайша 
амброзия коңызы 
бірнеше жыл 
сынақтан 
өтіп, 
ойдатыдай жерсіндірілген соц, оларды енді кец көлемде еліміздіц 
амброзия 
арамшөбі 
таралған аудапдарда тарату, биологиялық 
күресте кеңінен найдалану жұмыстары колға алынды. Ол үшін 
амброзия 
коцызының 
биологиялык 
жоне 
эколоі иялык 
ерекшеліктері 
жүйелі 
түрде 
зерггеледі. Олардыц жаца жер 
жағдайына ауа-райына бейімделушілік 
ерекшеліктері терец 
зертеліп, оларды 
жерсіндірудіц теориялык 
жоне 
тожірибелік 
негіздері 
жасалынды. 
Осытан 
орай 
біз 
төменде 
халык 
шаруашылығында оразан 
зор 
маңызы 
бар 
амброзия 
жемір 
қоцызыныц биоэкологиялық ерекшеліктеріне токталуды жөн 
көрдік. О
ііыц
бірдеп 
-бір себебі Қазакстан жерінде аталған 
арамшөптіц таралуы, екіншіден амброзия жемір қоңызының біздіц 
республикамызға әкелініп жерсіндіру жүмыстарыпыц басталуы. 
О
ііыц
үстіне кандай да бір организмді жерсіндіру 
үшіп, оныц 
биологиялык ерекшеліктерін алдын ала білу өте тиімді, орі бұл- 
биологиялык күрес негіздерінің айнымас бір бөлігі.
Амброзия жемір қоңызының морфологиялық сипаттамасы.
Қоцыз ересектерініц дене тұркы жалнак орі дөцестеу, коцыр, 
аздан кола гүстес көкшіл, қанаттарының үсті жолак болып келеді. 
Бас жэне кеуде бөліктерінде ұсак, кейде ірілеу 
нүкте тэрізді 
дактары болады. Қанаттарының астыцгы жагы 3 катар дүрыс 
нүктелерден, ал үстіш і жагы күбылын түратын көптеген ірілі 
үсакты 
нүктелерден 
түрады. Ересек аталық қоңыз денесінің 
ұзындыгы 5-5,6 мм, ал аналығынікі 5,7-6,8 мм. 
Жүмырткалары 
үзынша сонактау келген саріыш түсті, дерпосілдері 4 даму 
сатысынан өтеді. Бірінші даму сагысында олардыц түсі саргыш, ал 
склериттері коцыр түсті. Екінші сатыдағы дернәсілдерінің түсі 
саргыш, бірак склеригтерініц түсі кара-коцыр, ал үшінші сатыдағы 
дерносілдер мен IV сатыдагы дерносілдері өте үксас. Түстері ашык - 
сары түсті, ауыз бөлімдері кара-коцыр, көз, мұрт жэне бас бөлімдері 
біліне бастайды. Қоцыздар қуыршақтык кезецінде ашак-сары түсгі,
220

алдыңғы жауырын бөлімдері жиі түкшелермен көмкерілген.
Амброзия жемір коңызы елімізде жерсініп, таралып отыған 
аудандарда екі, кейде үш ұрпак беріи көбейеді. Еи кыска деп 
есеителгеи екінші ұрпактың даму кезеці 37-39 күнге созылады. 
Кобіне ұрықтанған апалык коцыздар қыстап шығады. Сондықтан да 
көкгемде коцыздар топырак бетіне шығысымен жүмыртка салуға 
бейім келеді. Олар сәуір-мамыр айларыпда шыға бастайды. 
Жүмыртка салу мсрзімі біркелкі емес. Жұмыртқа салушы коцызды 
коктем айыпыц алғашкы күнінен бастап, жаз айларына дейіп 
кездестіруге болады. Қоңыздар жұмыртқаларын көбінесе амброзия 
өсімдігіиіц жапырактары астыңғы жагына, ал кейде баска да жакын 
орналасқан өсімдіктерге де сала береді. Бір жүмыртка ұясыпда 1-2- 
ден 3-5, кейде 10-га дейіи жұмыртка болады. Жүмыртка салу 
тығыздыгы Ставрополь аймағында орташа есеііпен алғанда 1 м2 
жерге 250-500, кейде 1000 жүмыртқадан келеді. Ал бір апалык 
копыз 

жүктеу 16,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: