14
Оқушылар
тақтаға шығып, кестені толтырады.
Оқушылардың біреуі білімпаздарға арналған «Авеста – ең көне кітаптар
жинағы» деп басталатын мәтінді дауыстап оқып шығады. Оқушылар
оқулықта берілген сұрақ-тапсырмаларға ойланып жауап береді.
Оқушылар сабақ соңында төмендегідей қорытындыға келеді. Тарихты
оқып-үйрену үшін заттай, жазбаша және тарихи деректер аса маңызды. Онда-
ғы материалдар өте ертедегі біздің ата-бабаларымыздың өмір-тіршілігінен
құнды мәліметтер береді. Өткен замандағы адамдардың тіршілігі жайында
біз деректерден, әңгімелерден, көне кітаптардан, халықтың ертегілері мен
аңыздарынан білеміз.
Үйге тапсырма: §2. «Тарихи деректер» тақырыбын оқып, сұрақтар мен
тапсырмаларға жауап дайындап келу тапсырылады.
§ 3. археология
сабақтың мақсаты: археология ғылымы, археологтар қазба жұмыс-
тарын қалай жүргізеді, археологиялық білімнің маңызы, еліміздегі қазба
жұмыстарының нәтижесі туралы мәселелерді ашып көрсету. Археолог
ғалымдар жұмысының маңызды әрі жауапты екенін ашып көрсету арқылы
ғалым адамдарға деген құрметтеушілік сезім қалыптастыру. Оқушылардың
әр түрлі тарихи деректермен өздігінше жұмыс істеу біліктерін дамыту.
пайдаланылатын көрнекі құралдар: карта, сұрақ-тапсырмалар жа-
зылған
карточкалар, оқулықтағы суреттер.
оқып-үйренген материалды қайталау.
Қазба жұмыстары не үшін жүргізіледі? Еліміздің қай өңірлерінде қазба
жұмыстары жүргізілуде, атап, картадан көрсетіңдер. Жазбаша және заттай
деректерге не жатады? Қазақ шежіресі бізге қалай жетті? Деректерді оқып-
үйренудің қандай маңызы бар?
Жаңа материалды оқып-үйрену жоспары:
1. Археология.
2. Археологиялық ескерткішке саяхат.
3. Қазақстанда жүргізілген археологиялық зерттеулер.
Жаңа материалдарды оқып-үйренер алдында тақтада ілінген түрлі
түсті иллюстрациялық материалдарға оқушылар назары аударылады.
Археологиялық жұмыс нәтижесінде табылған түрлі жазба және заттай
ескерткіштер бейнеленген иллюстрациялар: ежелгі қоныстар, тас мүсіндер,
жартастағы бейнелер, молалар, керамикалық заттарды суреттейді. Ескі
қолжазбалар жайлы оқушылар сұрақтар бойынша ауызша баяндап, талдау
жасалады.
15
«Археология ғылымы туралы не білдіңдер? Археолог ғалымдардың
жұмысын суреттеңдер. Археологтар немен шұғылданады? Өздерің тұратын
жерде қандай археологиялық ескерткіштер бар? Олардың тарихы туралы не
білесіңдер?» деген сауалдар бойынша әңгіме өткізіледі.
Оқушылар жауаптары тыңдалып, қажетті түзетулер мен толықтырулар
енгізіледі. Археология ғылымы, археолог-ғалымдар, археологиялық ес-
керткіштер туралы түсіндірмелі оқуға негіздеп әңгіме құруға болады.
Археология, археолог, археологиялық ескерткіш сияқты жаңа терминдердің
мәні ашып көрсетіледі. Оқушылар жаңа сөздерді, олардың анықтамаларын
дәптерлеріне жазып алады.
«Археологиялық ескерткішке саяхат» тақырыпшасын мұғалім археолог
ағай болып және бірнеше оқушылар дауыстап оқиды. Басқа оқушылар
мәтінді іштей оқып, мазмұнын талдайды. Содан кейін оқулықтың соңында
берілген 1–3 сұрақтарға жауап береді.
«Елімізде жүргізілген археологиялық зерттеулер» туралы тақырыпты
картамен жасалатын жұмыспен ұштастыруға болады. Бұл тақырыпшаны
мұғалім түсіндіреді, оқушылар картадан ескерткіштер табылған жерлерді
көрсетеді. Елімізге белгілі археолог ғалымдармен таныстырылады.
4–5-сұрақтар бойынша талдау жасалады.
Оқушылар назары тақтаға не кадаскоп арқылы ватманға жазылған
«Алтын ережелер» деп аталатын жаднамаға аударылады.
алтын ережелер
Қымбатты оқушылар!
1. Сабақта басқа оқушы сөйлеп жатқанда, сөзін мұқият тыңда, ойын
бөлме. Өзіңнің кезегіңді күтуге үйрен.
2. Егер осы мәселе туралы толықтырғың келсе, не қосымша
айтатындарың болса, не түзейтін ойың болса, қолыңды көтер. Мұнда кімнің,
қашан сөйлейтінін мұғалім анықтайды.
3. Әркімнің өз ойын айтуға, пікірін білдіруге құқығы бар. Сондықтан
өз ойын айтушы оқушыны емес, оның пікірін, көзқарасын, ойын, идеясын
сына.
Оқушының жеке басын сыйла, тіл тигізбе.
4. Сөзің нақты, қысқа, түсінікті, дәлелді болсын, өте ұзақ сөйлеп,
берілген уақыттан шықпа.
5. Оқушының пікірі не ойы сенің пікіріңмен сәйкес келмеуі мүмкін,
сондықтан кез келген ой-пікірді (не көзқарастарды, идеяларды) дұрыс қарап
қабылдауға үйрен.
16
6. Кей жағдайларда ең жақсы ойлар, тамаша пікірлер, не тың пікірлер
талқылау барысында пайда болуы мүмкін. Оны қабылдауға дайын бол.
7. Біздің ұстазымыз бізге көмектеседі, біздің жауабымызды түзейді,
біздің құқығымызды қорғайды және біздің жұмысымызда бағыт беріп,
бағалайды.
«Қазақстан тарихы» пәнін жақсы меңгеруде сәттілік тілейміз.
Оқушылар үш топқа бөлініп, төмендегідей кесте-сызбалар толтырады.
Бірінші топтың оқушылары «Археологиялық ескерткішке не жатады?» деген
кестені
толтырып, тақтаға жазып талдайды.
Екінші топтың оқушылары «Еліміздің қандай жерлерінде археология-
лық зерттеулер жүргізілді?»
деген кестені толтырып, талдайды.
Үшінші топтың оқушылары «Елімізге белгілі қандай тарихшы, археолог
ғалымдар туралы білесіңдер?» деген кестені толтырады.
Үйге тапсырма: §3. «Археология» тақырыбын оқып-үйрену, сұрақ-
тапсырмаларға дайындалу. «Білімпаздар үшін» материалы бойынша 2 оқу-
шыға хабарлама дайындап келу тапсырылады.
елімізге белгілі қандай
тарихшы, археолог
ғалымдарды
білесіңдер?
еліміздің қандай
жерлерінде
археологиялық
зерттеулер
жүргізілді?
