Б. Қ. Әбдіғұлова ҚазаҚстан тарихынан Әңгімелер

56
тәрбиелеуге көмектесуі қажет. Тарихи-мәдени ескерткіштердің құндылығын 
бағалай білу біліктерін дамыту.
пайдаланылатын  көрнекі  құралдар:  карта,  электронды  оқулықтан, 
бейнефильмнен үзінді, иллюстрациялық материалдар. 
оқып-үйренген  материалды  қайталау  оқулықтағы  сұрақтар  мен 
тапсырмалар көлемінде жүргізіледі.
Жаңа материалды оқып-үйрену жоспары:
1. Ортағасырлық қалалар.
2. Қалалар қолөнер мен сауда және мәдени орталығы.
Жаңа  материалды  оқып-үйрену  мұғалімнің  әңгімесінен  басталады. 
Әңгіменің мазмұнында ортағасырлық қалалар Қазақстан аумағында қалай 
пайда болғаны, Жетісу мен Оңтүстік Қазақстандағы қалалардың ерекшелігі 
туралы мәтінді оқушыларға көкейге қонымды түрде ашып көрсету керек.
Электронды  оқулықтан  не  бейнефильмнен  ортағасырлық  қалалар 
бейнеленген және сипатталған үзінділер көрсетіледі.
Тақтаға  қалалар  салынған  иллюстрациялық  материал  ілінеді.  Бейне-
фильмдегі және иллюстрациялық материалдағы суреттер қаралып, салыс-
тырылады. Әңгімелесуге арналған сұрақтар:
VІ  және  ІХ–ХІІ  ғасырлардағы  қалалардың  қазіргі  қалалардан  қандай 
ерекшеліктері болды?
Жетісу мен Оңтүстік Қазақстанда қалалар қалай дамыды?
Қала құрылысында ІХ–ХІІІ ғасырларда қандай жаңалықтар болды? 
«Қала – қолөнер, сауда және мәдени орталығы болды» деген сөйлемді 
қалай түсінесіңдер?
Ортағасырлық  қалалардан  біздің  заманымызға  дейін  сақталған 
ғимараттарды,  тарихи-мәдени  ескерткіштерді  атаңдар.  Олар  туралы  не 
білесіңдер?
Содан кейін он шақты оқушы (кезектесіп, әр абзац бойынша) оқулық 
мәтінін дауыстап оқиды, ондағы негізгі ойды өздігінше айтып береді.
Сабақты пысықтау барысында жұмыс дәптерімен жұмыс жүргізіледі. 
Үйге  тапсырма:  §25.  «Қазақстанның  ортағасырлық  қалалары»  деген 
әңгімені оқуға және оған берілген сұрақтар мен тапсырмаларға дайындалып 
келу.
 «ортағасырлық қалалар»  
сабағын өткізудің  екінші нұсқасы
сабақтың  мақсаты:  Қазақстандағы  ортағасырлық  қалаларға  жал-
пы  сипаттама  беру  арқылы  Отырар,  Сауран,  Йасы,  Сығанақ  сияқты 
қалалардың  пайда  болуын,  өркендеп  дамуын  және  құлдырауын  ашып 

57
көрсету.  Оқушыларда  қолөнершілер,  іскерлер,  құрылысшылар  және  еңбек 
адамдарына  деген  құрмет  сезімін  тәрбиелеуге  көмектесу.  Тарихи-мәдени 
ескерткіштерді білу және бағалау біліктерін дамыту жұмысын жалғастыру. 
пайдаланылатын  көрнекі  құралдар:  карта,  иллюстрациялық  мате-
риалдар, бейнефильмнен үзінді. 
оқып-үйренген  материалды  қайталау  оқулықтағы  сұрақтар  мен 
тапсырмалар негізінде жүргізіледі.
Жаңа материалды оқып-үйрену жоспары:
1. Отырар. 
2. Сауран. 
3. Йасы.
4. Сығанақ.
Жаңа  материалды  оқып-үйренуді  бірнеше  нұсқада  жүргізуге  болады. 
Бірінші нұсқа бейнефильмнен Қазақстандағы ортағасырлық қалалар, тарихи-
мәдени  ескерткіштерді  көру,  оны  талдау  және  карта  бойынша  жұмыспен 
ұштастырылады.  Екінші  нұсқа  –  аталған  қалаларға  «ойша  саяхат»  өткізу, 
оқушылармен жұп болып жұмыс жасауға негізделуі мүмкін.
Бірінші нұсқаны қарастырайық.
Бейнефильм немесе иллюстрациялық материалда бейнеленген қалалар 
және бүгінгі күнге дейін сақталған тарихи-мәдени ескерткіштерден үзінді 
келтіріледі. 
Сынып  оқушылары  бес  топқа  бөлінеді.  Бірінші  топтың  оқушылары 
төмендегідей  тапсырманы  орындайды:  бейнефильмнен  немесе  иллюстра-
циялық материалдан қалалар туралы көрген-білгендерін естеріне түсіреді. 
Оқулық мәтінінен «Отырар» тақырыпшасын оқып танысады. Өздері Х–ХІІ 
ғасырлар аралығында Отырар қаласында саяхат жасап жүрмін деп көздеріне 
елестетеді. Өздерінің осы саяхаттан алған әсерлері туралы қысқаша әңгіме 
жаздыру. Мына жоспар бойынша әңгіме дайындатуға болады: 
1. Отырар – көне тарихы бар қала. 
2. Отырар қаласының басқа қалалардан ерекшелігі қандай?
3. Шахристан, цитадель, рабат дегеніміз не?
4. Отырар атауының шығу тарихы.
5. Отырар – ғылыми-мәдени орталық.
6. Отырарда жүргізілген қазба жұмыстары.
Екінші топтағы оқушылар «Сауран» тақырыпшасын оқулықтан оқып 
танысады.  Содан  кейін  «Сауран  қаласы  тұрғыны  өмірінің  бір  күні»  деген 
тақырыпта қысқаша эссе дайындайды. 
Жоспары: 
1. Сауран – қандай қала?

58
2. Сауран қай жерде орналасқан?
3. Сауран қаласы қалай салынған?
4. Сауранда жер асты каналдары қалай және не үшін пайдаланылған?
5.  Сауран  қаласы  тұрғындарының  кәсібі,  тұрмысы,  еңбегін  сурет тең-
дер.
6. «Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша Сауранда қандай зерттеулер 
жүргізіліп жатыр?
Үшінші топ оқушылары Йасы қаласы туралы оқулық мәтінімен таны-
сып, бейнефильмнен және иллюстрациялық материалдан алған білімдерді 
пайдалана отырып, «Йасы саудагері» атты тақырыпта саудагердің тіршілі-  
гі туралы ойын дайындайды.
Жоспар: 
1. Саудагер қалада қандай ғимаратты көреді?
2. Саудагер кімдермен не туралы сөйлесті?
3. Саудагер шет елден келген саяхатшыға «Қожа Ахмет Йасауи» кесенесі 
туралы не айтуы мүмкін?
4. Кесене қайда орналасқан?
5.  Кесенені  суреттеңдер.  Ғимаратта  сендерге  әсіресе  не  жақсы  әсер 
қалдырды?
6.  Кесенені  қайта  қалпына  келтіру  жұмыстарын  жүргізу  не  үшін 
қажет?
7. Саудагер қандай заттар сатып алып, қандай бұйымдар сатып жатыр 
деп ойлайсыңдар?
Төртінші  топ  оқушылары  «Сығанақ»  тақырыпшасымен  танысып, 
иллюстрациялық материалды талдайды. Сығанақ қаласында тұратын бала-
дан интервью алуға дайындалады. Интервью жоспары:
1. Сығанақ қаласы туралы алғашқы деректер.
2. Сығанақ қаласы тұрғындарының өмірі.
3. Қала тұрғындарының киімі, ішетін тамағы.
4. Сол замандағы адамдармен сендер не туралы сөйлесер едіңдер?
5.  Қандай  тарихи  оқиғаның  куәгері  болдыңдар?  Ол  қандай  оқиға? 
Қандай әсер алдыңдар?
Оқушылардың жауаптарын бағалағанда оның логикалық жағы, әңгіме-
нің әсерлілігі, айқындылығы, тарихи қайраткерлерді, құбылыстарды және 
оқиғаларды дұрыс талдай білуі ескерілуі қажет. Осы жұмыстың негізінде 
оқушылар  өздігінше  кесте  толтырады.  «Қазақстандағы  ортағасырлық 
қалалар» атты кестені толтырыңдар.