Қазақстанның мемлекеттік саясатының басым мақсаттарының бірі ретінде ұсынылып отырған маңызды мәселе өзіндік азық түлікпен қамтамасыз ету, дамыған елдерден азық түліктік тәуелділікті азайту болып табылады

Мал қораларын жобалау және салуда қора жарығын нормалауда және жарықты бағалауда, геометриялық әдіспен анықталатын жарық коэффициентін (ЖҚ) табады. Бұл көрсеткіш таза терезелер шыныларының көлемінің мал қораларының еденіне қатынасы мен 1 м² терезе шыныларына келетін еден көлемін көрсетеді (1 м²). Оны келесі формула арқылы табамыз

онда ЖҚ – жарық коэффициенті;

Σ S_{таза ш.} – таза шыны қосынды көлеміні, 1 м²;

S_n – еден көлемі, 1 м²

Сиыр қорасының жарық коэффициентінің (ЖҚ) нормативі 1:10 – 1:15 болу керек.

Таза шыны көлемінің (Σ S_{таза ш.}) 10-20 % - ын терезенің рамасы мен оның бөліктеріне кетеді.

Жасады жарық күшін есептеу

Мал қораларында малды күтіп-бағу, азықтандыру, пайдалану және басқа да технологиялық үрдістерді дұрыс жүргізу үшін көп жағдайларда қорада қосымша жарық көздері қажет. Көктем мен жазда табиғи жарық қораға қажет жарық мерзімінің тек 70 % қамтамасыз етеді, ал күзде және қыста - 20 %. Сондықтан мал қораларында жарық көздерін орнатады. Олардың бірі технологиялық үрдістерді (жұмыс) атқарғанда қолданылады да, екінші бақылау жарығы – түнде малды қадағалауда қолданылады.

Түнгі бақылау жарығына жұмыс жарығына пайдаланатын жарық көздерінің (лампаларының) 10-15 % алынады.

Жасанды жарық 1 м² көлемге жарық беретін Вт/м² есептелетін жарық көздерінің (лампаларының) қуатымен сипатталады. Жасанды жарық нормативтері қосымшада (8 кесте «Қораның табиғи және жасанды жарығының нормативі») берілген.

Қажетті лампалардың санын білу үшін еден көлемін (м²) лампаның қуатына (Вт/м²) көбейтіп, бір жарық көзінің қуатына бөлеміз (100,200,250 Вт т.б.).

Түнгі бақылау жарығы табылған жұмыс жарығының қуатының 10-15 %.

Қорадан көңді тазалап шығару әдістері мал түрлері, өңдірістің бағыты мен технологиясына байланысты. Қолмен шығарудан бастап әртүрлі конструкциялы қондырғылар қолданылады. Белгілері тырнап шығаратын скребкалы транспортерлар (ТСН-2, ТСН-3Б), штангалы транспортерлар (ТШ-30А, ШТУ, ТШПН). Шошқа қораларында сумен жуып, шайып шығару әдістері қолданылады. Сондықтан қорадан шығарылатын көң сұйық және қатты болуы мүмкін.

Фермаларда санитарлық жағдайдың талаптарға сай болуы үшін көң сақтауға аса зор мән беріледі. Қора маңында қалай болса солай әр жерде шашырап, үйіліп жатқан көң, өзінің тыңайтқыштық қасиетін 50-60 % жоғалтады және айналуы қауыпті ауру қоздырушыларымен ластайды.

Сұйық және қатты көңде туберкулез, паратуберкулез, аусыл ауру қоздырушыларымен, аскарида, параскарида т.б. гельминттердің жұмыртқалары көп уақытқа дейін сақталады.

Аурулардан таза шаруашылықтарда көңді далаға бірден шығарып, нығыздап үйіп, жылы уақытта кеуіп кетпеу үшін жан-жағын топырақпен жауып тастайды. Көң ылғалдығын 70-85 % сақтау үшін, астыңғы жағында ылғалды көң қалдырылады.

Көң сақтау алаңын мал қораларынан 60 м, сүт өндіру цехтарынан 100 м, елді мекенді жерлерден 500-2000 м қашықтықта орналастырады. Көң алаңын қоршап, оның айналасын көкаландырып, жол салады. Көң алаңының қабырғалары мен едені су өткізбеу керек. Көң алаңын биік жерде тұрғызады.

Көң сақтаудың екі әдісі бар: аэробты және анэробты.

Біріншісінде көңді нығыздап салып, ылғалдылығын жоғары ұстайды. Көңде анаэроб микробтарының әсерінен көң 25-30⁰С – дейін қызады.

Екіншісінде – көңді тығыздамай қалыңдығы 70-90 см қылып жаяды; 4-5 күнде аәроб микробтарының әсерінен көңде ашу үрдістері жүріп, температура 60-70⁰С дейін көтеріледі де барлық ауру қоздырушылары жойылады. 5-7 күннен соң көңді тығыздайды.

Ауру қоздырушыларын таратпау үшін көңді биотермиялық залалсыздандыру әдісі қолданылады. Көң алаңын елді мекеннен, су өздерінен 100 м қашықтықта орналасытрады. Ол үшін алаң орнының енін 3 м дейін, тереңдігін 25 см ортасына қарай қазады. Ортасында ұзынынан ені мен тереңдігі 50 см өзек жасайды. Алаңның еденін, өзегін және екі жақ жанын қалыңдығы 15-20 см қаптайды.

Алаңға көң салмас бұрын, өзекті талмен жауып, үстін құрғақ сабамен жауып, қалыңдығы 20-40 см құрғақ көң салады да, оның үстіне сақтайтын көң салынады. Көңді алаң шетіне 40-50 см. жеткізбейді және оны пирамида тәрізді үйеді. Биіктігін 1,5-2 м жеткізеді. Ірі қара көңіне сабан араластырады немесе 6:1 қатынасында жылқы қиын қосады. Құрғақ көңге 1м³ көлеміне 50 л садыра қосады.

Сақтауға салынған көңді тұтасымен сабанмен жауып, үстінен 15-20 см топырақпен жабады, қыста топырақ қалыңдығы 30-40 см болуы керек. Жазда 1 ай, қыста 2 ай сақталады. Көңде 4-5 күннен сөң температурасы 40-45⁰С жетеді.

Тәуліктік қорада жиналатын көңнің мөлшерін анықтау үшін бір тәулікте бір жануардан бөлініп шығатын көң мөлшерін жануарлар санына көбейтеміз. Алынған деректі малды қорада ұстау күн санына көбейтіп, көң алаңында сақталатын барлық көң салмағын (Т) табамыз.

Q_тәу.к.= (m + p) *n;

мұндағы Q_тәу.к. – бір тәулікте қорада тұрған малдан шыққан көң, кг; m- бір бастан тәулігіне шығатын көң, кг; p- тәулігіне қолданылатын төсеніш мөлшері, кг; n-жануарлар саны.

Көң алаңының көлемін табу үшін бір басқа бөлінген алаңды (м²) барлық мал басына көбейтеміз (қосымша В)

Бір жануарға қажет көң алаңның көлемі қысқы уақытта (мал қолда тұрғанда): сиырларға -2,5 м²; ірі қара малының төліне -14-1,25 м²; шошқаларға -0,4-0,5 м²; жылқығы – 1,4-1,75 м²; қойға -0,2-0,3 м².

мұндағы F – көң алаңының көлемі, м²;

m – жануарлар саны, бас;

q – бір жануардан тәулігіне бөлінетін көң мөлшері, кг;

n – көңді сақтау күндері;

h – көңді үю биіктігі, м;

y – көң көлемінің салмағы, кг*м³.

Көң көлемінің салмағын қосымша В-дағы 7 кестеде берілген.

Ферма территориясында бірқатар ветеринариялық-санитариялық нысандар қарастырылады, олар болуы қажет, себебі нақты солар кәсіпорынның қалыпты қызмет атқаруын, өнімділігін, әртүрлі көрсеткіштер бойынша стандартқа сәйкестігін қамтамасыз етеді.

Кешендердегі ветеринариялық нысандар номенклатурасы кәсіпорын мөлшеріне сай анықталады. Санитариялық өткізгіш (санпропускник) санблок және дезблоктан тұрады, 400 бас және одан да көп сиыры бар кешендерде салынады. Санпропускник әкімшілік ғимараты құрамында немесе жеке ғимаратта басты кешеннен сыртқа шығу (ену) қақпасының сызығында орналасады. Санблокта келушілер мен күтім персоналы санитариялық өңдеуден өтеді, сондай ақ дезинфекция, кешен жұмысшыларының арнайы киімі мен аяқкиімін жуу, кептіру жүргізіледі. Санитариялық блокта өткізгіш, үй және жұмыс киімдеріне арналған гардеробтар (кептіру шкафымен), қол жуатын бөлме, душ комнаталары және арнайы киімді жуу, кептіру бөлмелері болады.

Дезинфекциялық блок (дезблок) көлік құралдарын дезинфекциялауға арналған, ол санблокпен қатар, жылу берілетін бөлмеде немесе автокөлік дөңгелектерін дезинфекциялайтын бетон дезванна және дезқондырғысы бар жеке ғимарат тұрғызылады. Айна бойынша ваннаның ұзындығы 9 м кем емес, ал түбі - 6 м, айнаның ені - 3-4 м, дезертінді қабатының тереңдігі 0,25 м кем болмауы тиіс. Дезваннадан шығаберісте (кіреберіс) ғимараттың ішінде қиғаштығы 14 градус болатын пандустар жобаланады. Жылу берілмейтін дезблок бөлмелерінде суық кезде дезинфекциялық ертіндіні қыздыру қарастырылады.

Ветеринариялық пункт (ветпункт) малдарды амбулаторлық және стационарлық емдеуге арналған, оның құрамында: амбулатория және стационар, манеж-қабылдағыш, дәріхана, биопрепараттар сақтауға арналған тоңазытқышы бар қойма, құрал сайман қоятын орын және қамба болады. ауру малдарды ұстауға арналған бөлмелер станоктармен жабдықталады. Стационардағы орындар саны сүт кешеніндегі жалпы сиыр басының 3-5 % мөлшерінде анықталады.

Сою-санитариялық пункті сою бөлімінен тұрады, онда сою қорасы, тоңазыту және ұшаларды уақытша сақтау камерасы, тері шикізатын тұздау және уақытша сақтау орыны, сонымен қатар, тіліп тексеру орыны және утилизациялық орыннан тұратын утилизациялық бөлім қарастырылған. Сою-санитариялық пункті 800 бас және одан да көп сиыр ұстайтын кешендерде салынады. Біздің жағдайда ол міндетті емес.

800 дейін сиыр ұстайтын кешендерде жақын маңда өлекселерді жоятын ет сүйек ұнын өндіретін зауыттар болмаса, кешен қоршауынан тыс өлексе жағатын пеш болады немесе өлексені жоюды жалпы шаруашылықтық сою-санитариялық пунктінде жүзеге асырады.

Ет сүйек ұнын өндіруге арналған шикізат жинау пункті ет сүйек ұнын өндіретін зауыттарға қызмет ету аймағында орналасқан кешендерде тапсырмада қаралады.

Малды ветеринарлық-санитарлық өңдеу қоралары ветеринарлық-санитарлық сақтандыру шараларын жүргізуге арналады. Қора өлшемі бір өндірістік топ сиырларының саны бойынша бір басқа шаққанда 1,8-шаршы м болуы қажет.

Изолятор жұқпалы ауруларға күман туғызған немес ауру малдарды ұстауға арналады. Оның ғимаратында малды байлап ұстау орындары (бокс), фураж, құрал саймандар бөлмесі және емдеу жұмыстарын жүргізуге арналған бөлме болады. Изолятор 2 м кем емес тұтас қақпамен қоршалып, ішкі аулаға өндірістік аймақтан кіретін есікте дезбарьер орнатылып, басқа ветеринариялық объектілермен блок құрауы мүмкін. Изоляторды салу жобалау тапсырмасында қарастырылады.

Мал терісін паразитарлы ауруларға қарсы және дезинфекциялайтын ертінділермен өңдеу құрылысы өндірістік аймақта қабылдау бөлмесіне жақын орналасады, малды тоғыту ваннасынан, ваннаға кіреберістегі расколы бар загоннан (ену алаңы) және ваннадан кейін сорғуға арналған алаңы бар загоннан тұрады. Бұдан басқа, мал терісін өңдеу құрылысының құрамына расколы бар загон мен малды өңдеу алаңы бар жануарларды дезинсекциялау алаңы енеді. Алаңдар бетондалған және қабылдау құдығына қарай сұйық ағу үшін қиғаш орналасады. Малдардың терісі малдар кешенге түскенде, сондай ақ, кенелермен, қансорғыш қосқанаттылармен күрес мақсатында өңделеді.

Карантин бөлімі кешенге түскен малдарды қабылдау, ұстау, диагностикалық тексерулер және ветеринарлық-санитарлық өңдеу жүргізуге арналған. Карантин қорасының өлшемі кешенге түсетін малдардың 30 күн ұсталынатыны ескеріліп, түсу графигіне сай анықталады. Карантинді салу кешенді жобалау тапсырмасында қарастырылуы қажет. Карантин ғимараты жеке орналасады, мал қоралары мен бсақа өндірістік орындардан 100 м кем емес қашықтықта орналасады. Онда көңді тазалау, өңдеу, зарарсыздандыру, сақтау мен жоюжың ОНТП 17—79 сәйкес автономды жүйесі қарастырылады. Карантин қоралары тұтас қақпамен қоршалып, кіретін және шығатын дезбарьерлері болады. Жануарларды карантинде және кешенде ұстау технологиясы ұқсас болуы керек.

Қортынды мен тәжірибелік ұсыныстар курстық жобаның есеп көрсеткіштерін нақты бағалау мен бүкіл жұмыстың тұжырымын шығаратын негізгі қортынды жасалатын негізгі бөлімі болып табылады. Мұнда берілген мал қорасының микроклимат көрсеткіштерінің жағдайы туралы және оның жануарлар организміне болжамды әсері туралы пікір қалыптастырылады. Сондай – ақ, берілген малды ұстау жүйесінің қолданылу қарапайымдылығы мен үнемділігі тұрғысынан микроклимат көрсеткіштерін жақсарту бойынша негізделген шаралар ұсынылады.

Әдебиеттер тізімі тақырыпша түрінде рәсімделіп, бас әріптермен теріледі. Қолданылған әдебиеттер тізімінде курстық жобаны жазу барысында қолданылған әдебиеттер кітапың қайда, қашан, қанша дана, қандай көлемде шыққандығы жөнінде толық мәліметтер келірілген болуы керек: автордың фамилиясы, аты – жөні, мақаланың (кітаптың) атауы, қай басылымда және қашан жарияланған, томы, сериясы,беттері.

Әдебиеттер жөніндегі мәліметтерді курстық жұмыстың мәтінінде әдебиетке сілтеу пайда болуы ретімен орналастыру керек және араб сандарымен нөмірлеу қажет. Әдебиетке сілтеулер квадрат жақшада курстық жоба мәтінінде сілтеме келтіріле салысымен көрсетіледі.

Мысалға, «Жазғы лагерьлерде ірі қара малды қыста ұсталғандағы сияқты жынысы, жасы мен организмнің физиологиялық күйін ескере отырып, ұстау қажет [18]».

«Қолданылған әдебиеттер тізімі» тарауы ӘН ПМУ 4.03.1-06. Библиографиялық сілтемелер құжатының библиографиялық сипаттау ережелері мен жалпы талаптарға сай құрастырылады.

Мәселен

Гершун В.И., Муслимов Б.М. Ветеринарная гигиена : учебное пособие. – Алматы : Кайнар, 1994.

Храбустовский И.Ф., Демчук М.В., Онегов А.П. Практикум по гигиене : учебное пособие. – Москва. : Колос, 1984.

Журналдар, мерзімді басылымдар, мақалалар

Нуркиянов Т.М. Состояние и перспективы развития животноводства в Республике Казахстан // Материалы Междун. научно-практ. конф. – Семипалатинск, 1999. – С. 7–12.

Медеубеков К.У., Бейсембай Г.С. Вестник // Мат. Респуб. науч.-практич. конф. «Ветеринарная наука и практика – производству» / СГУ имени Шакарима, специальный выпуск. – Семипалатинск, 2004. – С. 299–302

3 Курстық жобаны ұсыну және қорғау тәртібі

Курстық жоба рәсімделіп біткеннен кейін соңына студент қолы мен мерзімін қояды.

Курстық жоба күнтізбелік кестемен белгіленген мерзімде өткізілсе және әдістемелік нұсқаудың талаптарына сай болса қорғауға жіберіледі. Мұнда пікірде орындалған курстық жобаның артықшылықтары мен кемшіліктері көрсетіліп, алдын ала баға қойылады. Курстық жобаны белгіленген мерзімнен кеш орындаған студенттер қорғауға кафедра меңгерушісінің рұқсатымен жіберіледі.

Қорғау кафедра меңгерушісі бекіткен кесте бойынша, сессия басталуына бір-екі апта қалғанда өткізіледі.

Қорғау кафедра меңгерушісі бекіткен үш адамнан тұратын комиссия мәжілісінде, курстық жоба жетекшісінің қатысуымен өткізіледі.

3.1 Қорғауды өткізу

5-10 минут ішінде студент жұмыстың негізгі мазмұнын баяндап, алынған нәтижелерге баға беріп, тәжірибелік ұсыныстарға талдау жасап, рецензент ескертулеріне және комиссия сұрақтарына жауап беруі қажет.

Курстық жобаның орындалу деңгейі мен қорғалу сапасы жүз баллдық шкала бойынша сандық, әріптік баламасына және дәстүрлі бағаға ауыстыру арқылы бағаланады. Сынақ кітапшасына баға дәстүрлі бағалау жүйесі бойынша («өте жақсы», «жақсы», «қанағаттанарлық») қойылады.

Баға қойылғанда келесі мәселелерді назарға алады:

- әдістемелік нұсқауға сәйкестігі;

- қорғау кезіндегі баяндама сапасы және қорғауға ұсынылып отырған материалдағы бағытталу дәрежесі;

- тақырыптың толық ашылуы;

- есептердің дұрыстығы және талдау сапасы;

- қортындылар мен ұсыныстардың негізделуі;

- сұрақтарға нақты және дұрыс жауап беру;

- студенттің теориялық, ғылыми және тәжірибелік даярлық деңгейі;

- жетекшісінің пікірі.

Қанағаттанарлықсыз қорғау жағдайында қосымша мерзім беріледі.

Әдістемелік нұсқауға сай орындалмаса және орындалу сапасының төмен болса, есептеуде дөрекі қателер кездессе және тақырып ашылмаса курстық жоба қорғауға жіберілмейді де қайта өңдеу үшін иесіне қайтарылады.

Курстық жобаның қорғалғаннан кейін тізімделіп, кафедраға өткізіледі және оқу мерзімі аяқталғанша үш жылдан кем емес сақталады.

Сақтау мерзімі өткенде, барлық кафедра үшін қызықушылық тудырмайтын курстық жобалар кесім бойынша жойылады.
Әдебиеттер

1. 
   Волков Г.К., Репин В.М. Зоогигиенические нормативы для животных объектов : справочник. – М. : Агропромиздат, 1988. – 198 с.
   
2. 
   Гершун В.И., Муслимов Б.М. Ветеринарная гигиена : учебное пособие. – Алматы : Кайнар, 1994. – 231 с.
   
3. 
   Кузнецов А.Ф., Баланин В.И. Справочник по ветеринарной гигиене. – М. : Колос, 1984. – 212 с.
   
4. 
   Кузнецов А.Ф., Демчук М.Ф. и др. Гигиена сельскохозяйственных животных. Книга 1,2. – М. : Агропромиздат, 1991. – С.1–238, С. 2–152.
   
5. 
   Храбустовский И.Ф., Демчук М.В., Онегов А.П. Практикум по гигиене : учебное пособие. – М. : Колос, 1984. – 184 с.
   

Агротехнология факультеті

Түсіндірме жазба

КЖ. ХХХХХХ. ХХ-ХХ. ХХ. ХХ. ТЖ

Пән бойынша___________________________________________________

______________________________________________________________________

20__

Б қосымшасы

(міндетті)

Ф СО ПГУ 7.06.1/01

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Зоотехнология генетика және селекция кафедрасы

Курстық жұмыс/жоба

ТАПСЫРМАСЫ

________________________________________________пәні бойынша
Студент_____________________________тобы_____________
1 КУРСТЫҚ ЖҰМЫС/ЖОБА МАЗМҰНЫ
1.1_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1.2____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1.3____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Б қосымшасының жалғасы

2 БАСТАПҚЫ ДЕРЕКТЕР
2.1__________________________________________________________2.2__________________________________________________________2.3__________________________________________________________2.4__________________________________________________________

жүктеу 0,5 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: