Қазақстанның мемлекеттік саясатының басым мақсаттарының бірі ретінде ұсынылып отырған маңызды мәселе өзіндік азық түлікпен қамтамасыз ету, дамыған елдерден азық түліктік тәуелділікті азайту болып табылады

Жақын болашақта Республика бойынша орта шамамен бір сиырдың тәуліктік сүт өнімін 3000 кг дейін, бордақыланатын малдың тәуліктік салмақ қосуын 450-500г, биязы жүнді қойдың жүн өнімділігін 3,5 кг арттыруға мүмкіндік беретін өнім өндірудің аса бір тиімді қор сақтаушы технологияларына көшу жоспарланып отыр.

Мал шаруашылығы өнімдерін өндіруді арттырудың және сапасын жақсартудың маңызды қоры мал ауруларының жүйелі алдын алу болып табылады. Мал ауруларының алдын алу шараларының негізін организмнің табиғи жоғары төзімділігін сақтау арқылы барынша көп өнім алуға мүмкіндік беретін ауыл шаруашылығы жануарларын ұстау, азықтандыру және пайдаланудың қолайлы шарттарын жасау қажет.

Осындай маңызды міндеттерді орындау үшін студент «Зоогигиена мал шаруашылығы нысандарын жобалау негіздері» курсын оқу барысында топырақты, суды, ауаны зерттеу әдістерін, олардың мал өсіру үшін қауіпсіздігі мен жарамдылығын, онда мал шаруашылығы нысандарын салу мүмкіндігін санитариялық-гигиеналық тұрғыдан бағалауды, мал шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясының ерекшеліктерін ескере отырып, әртүрлі типті мал қораларын жобалау үшін түсіндірме жазбаларын құрастыру, қажетті есеп қисап жұмыстарын жүргізе алуды меңгеруі қажет.

Алға қойылған әртүрлі мал қораларын талапқа сай жобалау үшін студенттер, теориялық және практикалық дайындықтан өтіп, қажетті әдістемелік нұсқауларды толық игеруі қажет.

Бұл мәселелердің табысты шешілуі даярлықтан өткен маманның сапасының көрсеткіші бола алады.

1. 
   Курстық жобаның жалпы ұстанымдары мен талаптары
   

«Зоогигиена және мал шаруашылығы нысаналарын жобалау негіздері» пәнінен курстық жобаны орындау студенттерде зоогигиеналық машықтар мен кәсіби ойлау қабілетін қалыптастыруда маңызы зор, оларды зоотехник мамандануын алуға табысты даярлауға мүмкіндік береді.

Курстық жобаны орындаудың келесі мақсаттары бар:

- студенттерде арнайы әдебиетке шолу жасау және ғылыми ізденіс әдістеріне, өз бетімен шығармашылық жұмыс жасауға тәжірибелік дағдылануды қалыптастыру;

- жайылым, су көздері, қоршаған ауа мен мал қораларының жағдайын зоогигиеналық тексеру әдістерін меңгеру және мал қоралары, фермалар мен кешендер микроклиматын жақсарту бойынша өндірістік міндеттерді шешу;

- оқылатын пәннің негізгі сұрақтарын, тақырыптары мен тарауларын тереңдетіп меңгеру, пән бойынша студенттердің білімдерін бекіту және жүйелеу;

Курстық жобаны орындау:

- пән бойынша студенттер алған білімді бекітуге, тереңдетуге және жалпылауға;

- таңдалған мамандық бойынша алған білімді нақты өндірістік мәселелерді шешуге қолдануға;

- анықтамалық – нормативтік әдебиетпен және нормативтік құжаттармен жұмыс істеу дағдыларын меңгеруге;

- мал қораларының микроклиматы көрсеткіштерін анықтау үшін қажетті есеп қисап жұмыстарын жүргізуді және оны жақсартудың экономикалық негізделген шараларын құрастыруды меңгеруді дамытуға;

- таңдалған мамандық бағыты бойынша ғылыми – зерттеу жұмысын жүргізу машықтарын меңгеруді дамытуға жағдай жасауы қажет.

050208 Зоотехния мамандығы бойынша курстық жоба келесі бағыттар бойынша орындалады:

1) қолданыстағы жоба деректері бойынша тапсырма (күндізгі оқу түрі);

2) нақты шаруашылықтың нақты жағдайымен байланысты тапсырма (сырттай оқу түрі);

3) студенттің ғылыми – зерттеу жұмысы материалдары бойынша орындау.

Курстық жобаның тақырыптары кафедраның жетекші мамандарымен жасалады және «Зоогигиена және мал шаруашылығы нысаналарын жобалау негіздері» пәні бойынша типтік және жұмыс бағдарламаларына сәйкес келеді.

Курстық жобаның тақырыптары:

- маманның кейінгі кәсіби әрекетінің түрлерін ескере отырып, оның негізін қалайтын іргелі тарауларға: технологиялық, санитариялық-гигиеналық, санитариялық-статистикалық, ғылыми – зерттеу;

- әртүрлі жануарлармен, құстармен берілген ауыл шаруашылығы малдарын ұстау жүйелерінің өндірістік өзектілігіне;

- отандық және шет елдік ғылым мен тәжірибенің ең жаңа жетістіктерін жариялайтын сәйкес ақпарат көздерін тереңдетіп оқумен ғылыми жұмыстарға негізделеді.

Курстық жобаны ұйымдастыру:

- курстық жобаға тапсырма даярлау және беруден;

- курстық жобаны орындау кестелерін жасаудан;

- курстық жобаны орындау бойынша кеңес беруді ұйымдастырудан;

- курстық жобаны рәсімдеу және қорғаудан тұрады.

Курстық жобаға тапсырма беру орындалатын семестрдің алғашқы аптасында жүргізіледі. Тапсырма арнайы бланкта рәсімделеді, курстық жобаның жетекшісі, студенттің қолы қойылады, кафедра меңгерушісімен бекітіледі.

Курстық жобаны орындау кестесі тапсырма бланкында көрсетіледі және толығымен берілген күнін, тараулар тізімін, және кейбір түйінді сұрақтарды ашуы қажет.

Курстық жобаға жетекшілік пәнді жүргізуші оқытушыға жүктеледі. Курстық жобаны орындау барысында бекітілген кестеге сай уақытта сабақтан тыс топтық және жеке кеңес беріледі.

Ағымдағы бақылауды сапа менеджменті жүйесіне сай С. Торайғыров атындағы ПМУ жүзеге асырады. Кеңес беру барысында жетекші алдын ала есептеулерді қарайды, жұмыстың әрбір кезеңі тексеріледі, орындалу кафедра мәжілісінде талқыланады.

Курстық жобаны тапсырма тақырыбы бойынша ғылыми әдебиетке шолу жасағаннан кейін және оқу бағдарламасының негізгі тарауларын тыңғылықты пысықтаудан кейін орындалады.

Курстық жоба екі бөлімнен тұрады: теориялық және есептеу.

Курстық жобаның жалпы көлемі 25-30 бетті құрауы қажет. Жұмыс А4 форматындағы беттің бір жағында негізгі талаптарға сай орындалады (төменде қараңыз).

Алғы бет курстық жобаның құжатты іздеу және өңдеу үшін қажетті бірінші беті болып табылады (қосымша А).

Алғы бетте келесі ақпарат болуы қажет:

- министірлік атауы;

- университеттің толық атауы;

- курстық жоба орындалған кафедраның атауы;

- жұмыс түрінің атауы;

- идентификациялық нөмірі (мамандық шифры, кафедраның шифры, сынақ кітапшасының екі соңғы саны, курстық жобаны жазу жылының екі соңғы саны);

- пәннің атауы;

- курстық жобаның тақырыбы;

- ғылыми жетекшінің лауазымы, ғылыми дәрежесі, тегі мен аты –жөні;

- курстық жобаның авторының тегі мен аты – жөні;

- комиссия мүшелерінің лауазымы, ғылыми дәрежесі, тегі мен аты – жөні;

- нормоконтролердің лауазымы, ғылыми дәрежесі, тегі мен аты –жөні;

- КЖ жасалған жылы.

Алғы бетте бет нөмірі қойылмайды. Алғы бетті беттердің жалпы нөмірленуіне қосу қажет. Алғы бет ӘН ПМУ 4.01.2-06 сай рәсімделуі қажет.

Курстық жобада келесі бөлімдер болуы қажет:

- мазмұны;

- тақырыптың өзектілігі негізделген кіріспе;

- курстық жобаның тақырыбынан шығатын сұрақтар мен ұстанымдардың ғылыми негізделуі берілген әдебиетке шолу;

- есептеу бөлімі;

- қорытынды

- қолданылған әдебиеттер тізімі.

Мазмұны курстық жобаның беттерінің жалпы санына қосылады.

Кіріспеде қазіргі ауыл шаруашылығының және нақты курстық жобаның тапсырмасында көрсетілген саланың алдында тұрған жалпы міндеттер баяндалады. Мал шаруашылығы өнімдерін өндірудің экономикалық тиімді технологияларын қолдануға, жоғары сапалы өнім алуға мүмкіндік беретін малдарды ұстау және пайдаланудың қолайлы жолдарына назар аудару қажет. Курстық жобада қойылған міндеттің өзектілігін атап өткен жөн. Кіріспенің мазмұны курстық жобаның тақырыбына сай болуы керек.

Әдебиетке шолуда курстық жобаның тақырыбынан шығатын сұрақтар мен ұстанымдардың ғылыми негізделуі беріледі. Бұл үшін оқулықтар, оқу құралдары, монографиялар, мерзімді басылым мақалалары, нормативтік құжаттар, өндірістік тәжірибе деректері қолданылады. Берілген бөлімнің мтериалдары бірізді және логикалық байланыста, бастапқы деректе талданған мәселенің мәнін ашатын қолданылған материалды артық пысықтаусыз болуы қажет. Қолданылған матриалды сызба, график, сурет, фотография түрінде мәтінге орналастырып немесе қосымшаға шығарып әрлеуге болады. Барлық көрнекі құралдар нөмірленіп, мәтінде атауы мен сілтемесі болуы қажет. Әдебиетке шолуда курстық жобада деректері қолданылған авторлардың фамилиясына жұмыстың жариялану жылын көрсетіп сілтеме жасау міндетті.

Мысалға:

… Жыл бойы табында ұстау шарттарына жақсы бейімделген қазақ жылқыларының тұқымдары мен жергілікті тұқымдардың генофондын сақтау жөнінен жұмыстар барлық жерде жүргізілуде. Бұған мысал Павлодар облысының «Ақшиман» шаруашылығында асыл тұқымды жылқы фермасын құру болып табылады (А. Б. Қалиев, 1999) [2].

… Далалы, жартылай шөлейт және шөлді аймақтарда және отгонды жайылымдарда етті майлы (қылшық жүнді және жартылай қылшық жүнді) қой шаруашылығын дамыту қажет (К. У. Медеубеков, Г. С. Бейсембай, 2004) [1].

2.3.4 Есептеу бөлімі

Біздің аймақтың климаттық шарттары жануарларды жылдың суық кезеңінде қораларда ұстау қажеттілігін туындатады. Қоралардың микроклиматы ауылшаруашылығы жануарлары үшін үнемі әсер ететін сыртқы орта ролін атқарады және олардың өнімділігіне елеулі әсер етеді. Мал қораларында микроклиматтың қолайлы шарттарын жасау тек зоогигиеналық нормативтерді орындағанда ғана мүмкін болады.

Есептеу бөлімінде тапсырмаға сәйкес берілген мал қорасының микроклиматының көрсеткіштері есептеледі, бұл үшін оқу материалының кейбір тақырыптары бойынша әдістемелік нұсқаулар мен анықтамалық және нормативтік материал қолданылады.

Есептеу бөлімін орындағанда желдету жүйесі мен оның кейбір түйіндерінің сызбасын, оны қолданғандағы қораны жылыту сызбасын келтірген жөн.

Барлық есептеу мәліметтері алынған нәтижелерді қысқаша талдау және оларды берілген мал түріне арналған нормативтік көрсеткіштермен салыстыру арқылы жүреді.

Курстық жобада есептеу қажет:

- көмірқышқыл газының мөлшері бойынша желдетілу көлемі;

- ылғал мөлшері бойынша желдетілу көлемі;

- қораның жылу тепе - теңдігі;

- нөлдік жылу тепе - теңдігінің Δt;

- табиғи және жасанды жарықтандыру коэффициентін анықтау;

- көң шығару әдістері, көңді залалсыздандыру және көң алаңының көлемін есептеп табу.

Көмірқышқыл газының көп бөлігі мал қорасына жануарлар тыныс алуы кезінде, ал аз мөлшерде - нәжіс, зәр, және жем қалдықтары ыдырағанда пайда болады. Көмірқышқыл газының концентрациясы зоогигиеналық нормадан артқанда (1% жоғары) ацидоз, ұлпалық аноксия дамуына, метаболизм процесстері бұзылуына, шеткі қантамырлары кеңеюіне, тыныс алуы жиілеуі мен тахикардияға әкеліп соғады. Желдету жүйесі дұрыс жұмыс істегенде, ауаның салыстырмалы ылғалдылығы шекті қалыптан аспағанда, көмірқышқыл газының концентрациясы артпайды.

Осыған байланысты, берілген бөлімде келесі мәселелерді қарастыру қажет:

- берілген мал қорасындағы желдетудің сағаттық көлемін есептеу;

- алынған нәтижелерге келесі сұрақтарды ашып, санитариялық-гигиеналық баға беру:

а) мал қорадағы ауа алмасу көлемінің бір жануарға арналған нормативтерге сәйкестігі;

б) мал қорадағы көмірқышқыл газы есептік мөлшерінің нормативтерге сәйкестігі;

в) микроклимат көрсеткіштерінің нормативтік деректерге сәйкессіздігінің себептерін анықтап, негіздеу.

Анықтау:

- көмірқышқыл газының шекті концентрациясын ұстап тұру үшін қораға сағат сайын берілуі қажет таза ауа мөлшерін (желдетудің сағаттық көлемін), L;

- қорадағы сағаттық ауа алмасу жиілігін (ауа алмасу жиілігін), К_р;

- бір жануарға желдету көлемін, V₁, ;

мұндағы L – желдетудің сағаттық көлемі, м³/сағ;

K – барлық жануарлар 1 сағатта бөлетін көмірқышқыл газының мөлшері, л/сағ - № 1 кесте бойынша анықталады (Қосымша В);

C₁ – 1м³ қора ауасындағы көмірқышқыл газының шекті мөлшері - 2,5 л/м³;

мұндағы К_р – табылған желдетудің сағаттық көлеміндегі қорада ауа алмасының сағаттық көлемінің жиілігі, рет сағатта;

L – желдетудің сағаттық көлемі, м³/сағ;

V – қораның ішкі кубатурасы, м³.