112
ҚАЗАҚСТАННЫҢ АЙМАҚТЫҚ-
ƏКІМШІЛІК ҚҰРЫЛЫМЫ
ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ
Қостанай облысы 1936 жылы 29 шілдеде бұрынғы Қостанай мен Торғай
губернияларының негізінде құрылған. Құрамында 5 қала, 13 кент, 16 аудан бар.
Қостанай облысы өзендер мен көлдерге бай. Өзендер Тобыл мен Торғай жəне
Ұлыжыланшық өзендерінің алабына жатады. Қостанай облысында 7 мыңнан астам
көл бар. Олар көбіне тұщы келеді. Тұзды көлдердің ішінде кейбіреулерінің (Əулиесор,
Сабынды, Қарабасты, Қарақалпақ, Жылысор, Балықты, Ақсуатсор, т.б.) емдік жəне
курорттық маңызы бар.
Облыс өндірісінің басты саласы – темір, боксит жəне асбест өндіріп, байытатын ірі
кəсіпорындары бар тау-кен өнеркəсібі болып саналады. Оған көмекші салалар есебінде
энергетика, машина жасау, металл өңдеу өнеркəсіптері дамуда.
Тау-кен өнеркəсібінің ірі кəсіпорындары – Соколов-Сарыбай (Рудный қаласында),
Қашар (Қашар кентінде), Лисаков (Лисаковск қаласында) кен байыту комбинаттары.
жердегі Жауыр шоқысының атауымен Жауырөткел деп атап кеткен. 1909 жылы оның
аты Самарқан деп өзгертілген. 1945 жылы қазан айында Теміртау атауы берілген.
Теміртаудың негізгі өнеркəсібі – болат балқыту комбинаты. Қазіргі таңда болат
балқыту жөнінен дүние жүзінде жетекші орында. Сонымен бірге Теміртау – қара
металлургияның, химия, энергетика өндірісінің жəне құрылыс индустриясының ірі
орталықтарының бірі.
▲ Теміртау қаласы
113
ҚАЗАҚСТАННЫҢ АЙМАҚТЫҚ-
ƏКІМШІЛІК ҚҰРЫЛЫМЫ
ҚОСТАНАЙ
Қостанай – Қостанай облысының орталығы. Ол Тобыл өзенінің жағасында
орналасқан. Қаланың іргесін 1897 жылы Ресей патшасының жарлығына байланыс ты
қазақтың жергілікті руларынан тартып алынған «Қостанай» атты қоныста Еділ бойы
мен Орынбор губерниясынан көшіп келген орыс шаруалары қалаған. Алғашқыда ол
«Николаевка» деп аталды. 1893 жылы бұрынғы Торғай облысында жаңадан енді ріл-
ген уездік аумақтық-əкімшілік бөлініске сəйкес оған «Қостанай» атауы берілді де,
Қостанай уезінің орталығына айналды. 1917 – 19 жылдары Қостанайда Кеңес үкім-
еті орнап, 1920 жылы сол кездегі Ақтөбе облысындағы өзімен аттас округтің, 1925
жылы губернияның, 1936 жылы жаңадан құрылған Қостанай облысының орталы ғы-
на айналды.
Бүгінгі таңда облыста тамақ, құрылыс материалдары, машина жасау мен металл
өңдеу, химия өнеркəсіптері жұмыс істейді.
Бұларда Қазақстандағы темір кенінің 85%-ы өндіріледі. Жеңіл өнеркəсіп құрамында
мата тоқу, киім мен аяқ киім тігу кəсіпорындары бар.
Қостанай облысы – Қазақстандағы ең ірі егін жəне мал шаруашылығымен
айналысатын аймақ.
▲ Қостанай қаласындағы “Медеу” қонақ үйі
114
ҚАЗАҚСТАННЫҢ АЙМАҚТЫҚ-
ƏКІМШІЛІК ҚҰРЫЛЫМЫ
РУДНЫЙ
Рудный – Қостанай облысындағы қала (1957 жылдан). Ол Қостанай қаласынан
оңтүстік-батысқа қарай 45 км жерде, Тобыл өзенінің сол жағасында орналасқан. Іргесі
1954 жылы Соколов жəне Сарыбай ірі темір кендерін игеруге жəне Соколов-Сарыбай
кен байыту комбинатының салынуына байланысты қаланған.
Қала экономикасы мен өнеркəсібінің негізін Соколов-Сарыбай кен байыту
комбинаты құрайды. Оның құрамында Соколов жəне Сарыбай ашық кеніштері, 2
байыту жəне кен жентектеу фабрикалары бар. Комбинат үлесіне өнеркəсіп өнімінің
80%-ы, ал Қазақстанда өндірілетін темір кенінің 85%-ы тиесілі.
Рудныйда қара жəне түсті металлургия салаларында жұмыс істейтін кадрларды
даярлайтын политехникалық институт, индустриялық колледж, 6 кəсіптік-техникалық
жəне музыка, спорт мектептері бар.
Тобыл өзенінің жағасында демалыс саябағы, Сергеев пен Қаратомар бөгендері
салынған.
ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ
Қызылорда облысы – Қазақстанның оңтүстігіндегі əкімшілік-аумақтық бөлік. Ол
1938 жылы 15 каңтарда құрылған. Облыс орталығы – Қызылорда қаласы. Облыс
құрамында 7 əкімшілік аудан (Арал, Қазалы, Қармақшы, Жалағаш, Сырдария,
Шиелі, Жаңақорған), 3 қала (Арал, Қазалы жəне республикалық мəндегі Байқоңыр
қаласы) бар.
Облыстың жер бедері, негізінен, жазық, құмды белестер, төбешік, шоқылар болып
келеді.
Аймақтың жер асты байлықтары толық зерттелмеген. Кен байлықтарынан ас
тұзы, сульфат, мирабилит, тенардит тұздарының өнеркəсіптік маңызы зор. Сондай-
ақ құрылысқа қажетті ұсақ қиыршық тастар, əйнек жəне шыны бұйымдар жасайтын
кварц құмы, қыш, гипс, алебастр, цемент балшығы, əктас, тақтатас, қоңыр көмір
кездеседі.
Қызылорда облысы түсті металл кені бойынша Қазақстанда 3-і орын алады. Сапалы
ас тұзының 60%-ы, мұнай мен газ конденсатының 21,4 %-ы, мырыштың 15,1 %-ы, уран
қорының 14 %-ы осы облыстың еншісінде.
Қызылорда облысында республикада жиналатын күріштің 70%-ы, бақша өнімдерінің
20%-ы, қаракөл елтірісінің біршама бөлігі өндіріледі.
Облыстың шаруашылығы, халықтың əл-ауқаты мен денсаулығына Арал апаты
зиянды əсерін тигізді.
115
ҚАЗАҚСТАННЫҢ АЙМАҚТЫҚ-
ƏКІМШІЛІК ҚҰРЫЛЫМЫ
Қызылорда – Қызылорда облысының əкімшілік, экономикалық жəне мəдени
орталығы (1938 жылдан). Сырдария өзенінің оң жағалауына орналасқан. Қаланың
іргетасы Қамысқала атты елді мекенде 1817 жылы салынған Қоқан хандығының
Ақмешіт бекінісі ретінде қаланды. 1853 жылдың тамызынан басқыншы, генерал В.А.
Перовскийдің атымен бекініс Перовск форты аталды. 1867 жылы Перовскіге қала
мəртебесі беріліп, уезд орталығына айналды. 1901 – 06 жылдары Орынбор – Ташкент
темір жолы салынған тұста қала халқы қарқынмен өсті. 1917 жылы 30 қазанда (12
қараша) Кеңес өкіметі Қазақстанда бірінші бо¬лып Перовскіде орнады. 1922 жылы
қаланың Ақмешіт аты қайтарылғанымен, 1925 жылдың сəуірінде Қызылорда деп
өзгертіліп, Қазақ АКСР-ның астанасы мəртебесі (1929 жылға дейін) берілді. 1938 жылы
Қызылорда облыс орталығына айналды.
ХХ ғасырдың 30-шы жылдары қалада электр станциясы, диірмен, наубайханалар,
балық өңдеу, күріш, кірпіш зауыттары жұмыс істеп тұрды. Екінші дүниежүзілік соғыстан
кейінгі жылдары аяқ-киім фабрикасы, ет комбинаты, астық өнімдері комбинаты, сүт
зауыты, целлюлоза-картон зауыты іске қосылды. 1956 жылы қала іргесіндегі Тасбөгет
кенті жанынан су бөгеті салынды.
Кейінгі жылдары қаланың архитектуралық келбеті жаңарып, тарихи орындар қайта
жаңғыртылды. Жаңа əуежай, аквапарк, Сарқырама каналы, жағажай, төрт жұлдызды
«Самал» қонақ үйі, «Еуразия» кешені салынды. Саяси қуғын-сүргін құрбандарына
арналған ескерткіш, Қорқыт Ата, Абылай хан, Амангелді Иманов, Мұхтар Əуезов
мүсіндері орнатылған.
Білім беру жəне мəдениет саласында қалада 30-дан аса жалпы білім беретін мектеп,
5 колледж, 3 кəсіптік-техникалық мектеп, Қызылорда мемлекеттік университеті,
Экономика, экология жəне құқық университеті, Гуманитарлық университет, облыстық
мемлекеттік архив, драма театры, филармония, көркемөнерпаздар шығармашылық үйі,
облыстық халық шығармашылығы мен білім беру жəне мəдени жұмыстардың ғылыми-
əдістемелік орталығы, т.б. бар.
БАЙҚОҢЫР
ҚЫЗЫЛОРДА
Байқоңыр – Қызылорда облысының Қармақшы ауданында орналасқан қала. Оның
іргесі 1955 жылы қаланған. Байқоңыр – ғарыш айлағы. Байқоңыр ғарыш алаңын салу
үшін таңдап алынған. Оның елді мекендерден қашық болуы, экватор жазықтығына
жақындығы, ракета ұшырудың қауіпсіздігі, қайтып оралатын ғарыштық нысандар үшін
қолайлы қону аймақтарының болуы, т.с.с. мəселелер ескерілді.
Байқоңыр алаңынан 1957 жылы 4 қазанда тұңғыш ғарыш ракетасы сəтті ұшырылды.
Ол дүние жүзіндегі ең бірінші Жердің жасанды серігін (ЖЖС) орбитаға шығарды. 1961
Достарыңызбен бөлісу: | 
