101
ҚАЗАҚСТАННЫҢ АЙМАҚТЫҚ-
ƏКІМШІЛІК ҚҰРЫЛЫМЫ
өндіретін «Наука-Восток» акционерлік қоғамы жұмыс жасайды. Қалада барлығы 4,5
мың шағын кəсіпорын бар.
Білім беру жүйесі саласында Көкшетау мемлекеттік университеті, Көкшетау
техникалық университеті, Көкшетау экономика жəне менеджмент институты бар.
АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫ
Ақтөбе облысы 1932 жылы 10 наурызда құрылған. Орталығы – Ақтөбе қаласы.
Ақтөбе облысында 12 əкімшілік аудан (Алға, Əйтеке би, Байғанин, Ырғыз, Қарғалы,
Мартөк, Мұғалжар, Темір, Ойыл, Қобда, Хромтау, Шалқар), 7 қала (Ақтөбе, Алға,
Қандыағаш, Хромтау, Шалқар, Темір, Ембі), 3 кент (Шұбаршы, Бадамшы, Шұбарқұдық)
бар.
Облыс қазба байлықтарға бай. Облыста хромит, никель, кобальт, фосфор, титан,
алтын, боксит, күкірт, мұнай мен табиғи газ (Жаңажол, Шұбарқұдық, Кеңқияқ кен
орындары), тас көмір, калий тұздары өндіріледі.
Өзендері Мұғалжар тауынан, Жайық жəне Жем үстірттерінен басталады. Елек, Қобда,
Ор, Ойыл, Жем, Ырғыз, Торғай, Өлкейек өзендерінің суы қар еріген кезде молайып,
күзге қарай өзендердің көбі бөлек-бөлек қарасуларға айналады. Облыста көл аз. Тұщы
көлдер облыстың шығыс бөлігінде орналасқан, ең үлкені – Шалқар.
▼ Ақтөбе қаласы
102
ҚАЗАҚСТАННЫҢ АЙМАҚТЫҚ-
ƏКІМШІЛІК ҚҰРЫЛЫМЫ
АҚТӨБЕ
Ақтөбе – Қазақстандағы ірі индустриялы қала, Ақтөбе облысының əкімшілік
орталығы (1932 жылдан). Қала Мұғалжар тауының солтүстік-батысында, Елек өзенінің
сол жағалауында орналасқан. Қаланың атауы жота, төбелердегі тастардың, кварцтардың
түстеріне қарай «Ақ» жəне «төбе» сөздерінің бірігуінен жасалған.Ақтөбе – темір жол,
əуе жəне автомобиль қатынастарының маңызды торабы.
Ақтөбе қаласының іргесі 1869 жылдың мамырында патша əскерінің Қазақстан мен
Орта Азияны жаулап алуы үшін соғыс бекінісі ретінде қаланған. Кейін 1891 жылдың
25 мамырынан уездік қалаға айналып, Торғай облысындағы Ақтөбе уезінің орталығы
болады. 1920 – 30 жылдары қалада паровоз жəне вагон депосы, механикалық зауыт,
диірмен, элеватор, нан комбинаты, «Металлист» артелі салынады. Ұлы Отан соғысы
жылдарынан кейін хром жəне ферроқорытпа, тамақ жəне жеңіл өнеркəсіп орындары
ашылады. Мұнда 1946 жылы құрылған «Ақтөбеқұрылыс» тресі – ірі құрылыс ұйымы
жұмыс істейді.
Қазіргі таңда қалада 11 жоғары оқу орны мен 16 колледж экономика саласына
мамандар даярлауда. Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе университеті, Медицина академиясы,
Т.Бигелдинов атындағы республикамыздағы жалғыз Əскери Жоғары авиация училищесі,
т.б. бар.
АТЫРАУ ОБЛЫСЫ
Атырау облысы – 1938 жылы 15 қаңтарда Гурьев (қазіргі Атырау) облысы болып
құрылған. Қазіргі Атырау облысының құрамында 1 қала, 7 аудан, 15 кент бар. Облыс
орталығы – Атырау қаласы.
Облыстағы жер беті сулары Еділ өзенінің сол жақ тармақтарынан, Жайық, Ойыл,
Сағыз жəне Жем өзендерінің төменгі ағыстарынан жəне үлкенді-кішілі көлдерден
тұрады. Өзендерден Жайық пен Жем ғана Каспий теңізіне құяды, ал Ойыл мен Сағыз
оған жетпей, құмға сіңіп кетеді. Ірі көлдері – Индер, Жамансор, Айғыркөл, т.б.
Жер қойнауында мұнай мен газдың ірі кен орындары шоғырланған (Теңіз, Құлсары,
Байшонас, Қараарна, Кенбай, т.б.).
Атырау облысында мұнай өндіру, балық аулау жəне оны өңдеу, машина жасау,
металл өңдеу, құрылыс материалдарын өндіру, сондай-ақ химия, тамақ жəне жеңіл
өнеркəсіп салалары дамыған. Мұнай түрлі кəсіпшіліктерде өндіріліп, Атырау
мұнай өңдеу зауытында өңделеді. Сөйтіп, Ресейдегі, т.б. шет елдердегі мұнай өңдеу
зауыттарына жіберіледі. Балық аулау мен өңдеу өнеркəсібі, негізінен, Каспий теңізінде
орналасқан.
103
ҚАЗАҚСТАННЫҢ АЙМАҚТЫҚ-
ƏКІМШІЛІК ҚҰРЫЛЫМЫ
АТЫРАУ
Атырау – Жайықтың екі жағасын бойлай орналасқан байырғы қалалардың бірі.
Ертеде Каспий теңізінің тартылып кеткен табанына ел қоныстанып балық жəне мал
шаруашылығымен айналысқан. 1640 жылы ағайынды орыс көпестері Гурьевтер осы
жерге қала салдырған. Сол себепті қала алғашында Гурьев аталған. Жергілікті қазақтар
оны Үйшік деген. Ал 1992 жылдан бері Атырау деп өзгертілді.
Қала – елеулі тарихи, саяси оқиғалардың орталығы. Мұнда атақты тарихи тұлға лар
– ХVІІ – ХVІІІ ғасырларда шаруалар көтерілісінің ұйымдастырушысы болған Исатай
Тайманұлы мен Махамбет Өтемісұлына, қазақтың күйші-композиторы Құр манғазыға
ескерткіштер орнатылған.
Атырау 1938 жылдан Атырау облысының əкімшілік орталығы болып табылады. Қала
маңында ежелгі Сарайшық қаласының орны бар.
Атырау өнеркəсібінің басты саласы – мұнай-химия өндірісі. Республикамыздағы
тұңғыш мұнай өңдеу зауыты да осында салынды. Мұнда «Ембі мұнайгаз», «Атырау
жылу электр орталығы» жəне т.б. өндіріс орындары орналасқан. Сонымен бірге
мұнай өңдеу құралдарын шығаратын, механикалық жəне кеме жөндеу зауыты, балық
консервілеу, ет, сүт жəне нан комбинаттары бар.
▼ Атырау қаласы
104
ҚАЗАҚСТАННЫҢ АЙМАҚТЫҚ-
ƏКІМШІЛІК ҚҰРЫЛЫМЫ
АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ
Алматы облысының жері ежелден сақ, үйсін, қаңлы тайпаларының, Ұлы жүз
қазақтарының атамекені болған. ХІХ ғасырдың ортасында Жетісуды патшалық Ресей
жаулап алады. 1932 жылдың 10 наурызында Алматы облысы болып құрылады.
1944 жылы 16 наурызда Алматы облысынан Талдықорған облысы бөлініп шықты.
Талдықорған облысы 1959 – 67 жылдары Алматы облысы құрамында болып, 1967 жылы
23 желтоқсанда қайта бөлінді. 1997 жылы 22 сəуірде Талдықорған облысы таратылып,
оның аудандары Алматы облысына қосылды.
Бүгінгі күні облыс аумағында 16 аудан жəне 3 облыстық бағыныстағы қала (Қапшағай,
Талдықорған, Текелі) бар. Əкімшілік орталығы – Талдықорған қаласы. Қалалары:
Алматы, Талдықорған, Қапшағай, Текелі, Талғар, Жаркент, Үштөбе, Үшарал, Қаскелең,
Есік, Сарқант.
Алматы облысының экономикасы көп салалы. Өнеркəсіпте электр энергетикасы,
машина жасау жəне металл өңдеу, құрылыс материалдары, тамақ өнеркəсібі, ұн, жарма
жəне құрама жем салалары жақсы дамыған. Облыста жеңіл өнеркəсіп, ағаш өндеу,
фарфор-фаянс өндірістері қалыптасқан.
ТАЛДЫҚОРҒАН
Талдықорған қала атағын 1944 жылы алған.
2000 жылдан Алматы облысының орталығы
болып саналады. Қала Қазақстанның оңтүстік-
шығысында, Жетісу (Жоңғар) Алатауының
батысында, Қаратал өзенінің жағалауында
орналасқан.
Қаланың даму тарихы ерекше. 1869 жылы
Талдықорған қыстауының орнына Гавриловка
ауылы бой көтереді. 1922 жылы ол Қапал
уезінің орталығы болып, қайтадан Талдықорған
аталады. 1932 – 44 жылдары аудан орталығы,
1944 жылы Алматы облысынан бөлінген
Талдықорған облысының орталығы болып
бекітіледі. 1959 жылы облыс таратылады. 1968
жылы Талдықорған облысы қайта құрылып,
қала оның орталығына айналады. 1997 жылы
облыс тағы таратылып, Алматы облысына
▲ Талдықорған қаласындағы Қабанбай
батыр ескерткіші
Достарыңызбен бөлісу: | 
