21
сайтын тұлғаларды дайындаудың алғашқы курстары заңнамамен реттел-
меген .
Статистикалық мағлұматтардың сараптама қорытындылары бойынша аса
кең таралған қорғаншылықпен қамқоршылық (әлеуметтік жетімдер санынан
62,5% бала), содан кейін таралуы бойынша институционалдандыру (31,3%)
және патронат (6,2%) орын алады .
Қазақстанда отбасыларына орналастырылған балалар туралы бірыңғай
интернет-порталы бар . Бұр ресурс 2012 ж . 27 маусымынан ашық және жетім
балаларды қазақстандық азаматтардың отбасыларына жайғастырудың
қолданыстағы механизмдерінің бірі болып табылады .
Бала мүдделерін қорғау мақсатында баланы қамқорлық жасауға (асы-
рап алу) тапсырмастан бұрын заңнамалық талаптарға сәйкес болашақ
қамқоршылардың (асырап алушылардың) әлеуетті мүмкіндік мағлұматтары
мен басқа да мағлұматтары зерттеледі [4] .
Бірақ тәжірибе көрсеткендей қорғаншылық және қамқоршылыққа жауапты
органдар тарапынан қорғаншыларды (асырап алушылар) жеке тұлға ретінде
жеткіліксіз зерделеу мен бақылау фактілері орын алады .
Альтернативті қорғаншылыққа қойылған бала егер бұл баланың мүддесіне
қайшы келмесе, ата-анасымен, өз отбасының басқа да мүшелерімен, до-
старымен тұрақты байланыс жасауға мүмкіндігі бар [5] . Ата-аналарының
қамқорлығынсыз қалған баланың мүддесі үшін қорғаншылықты анықтау кезінде
оның ұлты, нақты бір дінге қатыстылығы мен мәдениеті, туған тілі, тәрбиелеу
мен оқытудағы мирасқорлықты қамтамасыз ету мүмкіндігі ескеріледі .
Балалардың құқығы бар:
1) олардың адами абыройының кұрметтелуіне;
2) қорғаншы немесе қамқоршы тарапынан қамқорлыққа;
3) онымен бірге тұруға;
4) оған тиесілі алиментке, жәрдемақыға және басқа да әлеуметтік
төлемдерге;
5) тұрғын үйге құқықтарының немесе тұрғын үйді пайдалану
құқықтарының сақталуына;
6) қорғаншы немесе қамқоршы тарапынан қиянат етушіліктен
қорғанысқа;
7) қорғаншы немесе қамқоршының отбасында тәрбиеленуге;
8) олардың күту, тәрбиелеу, білім беру және жан-жақты дамуын
қамтамасыз етулеріне;
9) тұрғын үй заңнамасына сәйкес тұрғын үйі болмаса үй алуға [6] .
1-тарау. Жетімдік аясындағы жағдайға шолу
22
Егер қорғаншылық немесе қамқоршылық орнатылатын балада ағалары
немесе әпкелері болса, олардың бірге тұруына жағдай жасалады .
Бір тұлға ағайынды және апалы-сіңлілі немесе бір-бірімен туыстық
қатынастары жоқ бірнеше баланы асырап ала алады . Егер балалар
бірге тұрып, бірге тәрбиеленбесе және өздерінің туысқандықтары туралы
білмеген жағдайда және асырап алушылық балалардың мүдделеріне жауап
беретін жағдайлар болмаса, бір отбасында тәрбиеленген ағайындыларды
және апалы-сіңлілерді әртүрлі тұлғалар асырап алуға, қорғаныштық және
қамқоршылыққа алуға, патронатқа жол берілмейд [8] .
Патронат отбасыларында ағайындылар және апалы-сіңлілер берілген
жағдай болмаса, 3 баладан артық бала тәрбиелеуге болмайды . Отба-
сына қорғаныштыққа берілетін балалар саны шектелмейді, бірақ соған
қарамастан, қорғаныштыққа беру шешімін қабылдар кезде балалардың
қажеттілігін қанағаттандыру үшін қамқоршының материалдық және
тұрмыстық жағдайлары қарастырылатын болады .
Зерттеулер қорытындылары бойынша тәжірибеде ағайындыларды
және апалы-сіңлілерді бір-бірінен айырмау саясаты қолдау табады . Бірақ
баланы отбасына қорғаныштыққа немесе асырап алуға тапсыру кезінде
ағаларының және әпкелерінің болуы кедергілердің бірі болып табылады,
себебі барлық асырап алушылар бірнеше баланы қыбалдауға дайын бола
бермейді .
Балалар бірін-бірі білмеген немесе егер бұл баланың мүддесіне жауап
берген жағдайлар болмаса, ағайындылар және апалы-сіңлілерді әртүрлі
тұлғалардың асырап алуына жол берілмейді .
Жетім балаларды және ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған бала-
ларды отбасыларына жайғастыру кезінде баланың мүддесі үшін оның ұлты,
нақты бір дінге және мәдениетке қатыстылығы, тәрбиелеу мен оқытудағы
мирасқорлықты қамтамасыз ету мүмкіндіктері ескерілуі мүмкін .
23
Балалар
ды ж
айғастыр
у ф
ор
м
алары
Асыра
п а
лу
Бала асырап алу (қыз асы
-
рап алу) – шығу тегі бойынша туысқандар
дың
құқықт
ары мен
мінде
тт
еріне
теңестіріле
тін
балаға қа
тысты
құқықт
ар мен
мінде
тт
ер
ді
туғыза
тын с
от
шешімі негізінде отб
асына
тәрбие
ле
уг
е б
а-
ланы (б
алалар
ды)
бер
удің құқықтық
формасы
.
Со
т шешімі
Қорғаншылық, қамқоршылық
Қорғаныштық –он төр
т жасқа
то
лмаған б
алалар
дың және
со
тпен іс-әрек
етк
е қабіле
тсіз
деп т
анылған тұлғалар
дың
мүдде
лері мен құқықт
арын
қорға
удың құқықтық форма
-
сы
. Қамқоршылық –он төр
т
жаст
ан он сегіз жасқа дейінгі
баланың (б
алалар
дың),
сонымен қа
тар спир
ттік
ішімдік
тер
ді және есір
ткі
за
тт
арын шамадан тыс
қо
лдану нәтижесінде с
отпен
іс-әрек
етк
е қабіле
тсіз деп
шек
те
лг
ен кәміле
тк
е т
олған
тұлғалар
дың мүдде
лері
мен құқықт
арын қорға
удың
құқықтық формасы
.
ҚҚО орг
анының шешімі
Пат
ронат
Па
трона
т – а
та-аналарының
(біре
уінің) қамқор
лығынсыз
қалған б
алалар
ды (б
аланы)
тәрбие
ле
уг
е алуға ықылас
білдірг
ен тұлғы (па
трона
ттық
тәрбие
ле
уші) мен қорғаныштық
немесе қамқоршылық жаса
уды
жүз
ег
е асыра
тын орг
ан арасын
-
да жасала
тын шар
т бойынша
азама
тт
ар
дың о
тб
асыларына
па
трона
ттық тәрбие
ленуг
е
беріле
тін б
алалар
ды тәрбие
ле
у
формасы бо
лып т
абылады
.
Баланы тәрбие
ле
уг
е
(па
трона
ттық тәрбие
ле
уші)
алуға ықылас білдірг
ен тұлға
мен ҚҚО арасында жаса
-
ла
тын б
аланы (б
алалар
ды)
тәрбие
ле
уг
е б
ер
у т
уралы шар
т .
Айыр
м
алық
белгіл
ері
Анықт
ама
Негізгі қалыпт
асуы
№
1.
2.
А
та-аналарының
ңам
ңорлы
ңынсыз
ңал
ңан балаларды жай
ңастыру формалары бойынша салыстыру кестесу*
Достарыңызбен бөлісу: |
