26
тамыры және тыныс алу жүйелерін нығайтып, ағзаның жалпы төзімділігін
дамытады.
Өзгермелі орындау әдісі. Бұл әдісте жүктеме қарқыны жаттығуды
орындау кезінде өзгеріп отырады (мысалы, 400 метр қашықтыққа жүгіруде
жылдамдық - бірінші 100 метр жүгірген кезде 1/2 жартылай күшпен, екінші,
100 метрде қатты қарқында, үшінші 100 метрде – еркін, төртінші 100 метрде
3/4 күшпен орындалып отырылады). Жүктеме бұл жүгіру кездерінде кіші
жүктемеден үлкенге және керісінше өзгеріп отырады. Өзгермелі орындау
әдісінің көмегімен біз жалпы төзімділікті және жылдамдық төзімділігін
дамытамыз, спортшыларды жігерлілікке тәрбиелейміз.
Қайталап орындау әдісі. Бұл әдіс кезінде жаттығу көп қайталанады,
аралықтағы тынығуда ағза толық бастапқы қалпына келуі қажет (мысалы,
қысқа қашықтыққа өте жоғары жылдамдықпен қайталап жүгірген кезде,
аралық тынығу толық болуы қажет). Қайталап орындау әдісі күшті,
жылдамдықты және күш жылдамдығын, жылдамдық төзімділігін дамытады.
Дене тәрбиесі тәжірибесінде қайталап орындау әдісінің түрлері
кездеседі. Мысалы, циклді жаттығуларды орындау кезінде мынадай түрлер
жиі кездеседі:
- тұрақты бірдей қашықтықтарға жүгіру (7 х 100 м);
-
біртіндеп
ұзартылып
отырылған
қашықтыққа
жүгіру
(200х400х600х800);
- біртіндеп қысқартылған қашықтыққа жүгіру (800х600х400х200);
- біртіндеп ұзартылған, сонан соң біртіндеп қысқартылған қашықтыққа
жүгіру (200х400х600х800х600х400х200).
Аралық орындау әдісі. Бұл әдістің мәнісі көп рет қайталанған
жаттығудың орындау қарқыны жоғары (минөтына 160-180 рет жүрек соғу
жиілігі) және тынығу аралығы қатаң болуында. Жаттығуды орындаған соң
тынығу кезінде жүрек соғысы минөтына 120-140 ретке жеткенге дейін
созылады да, сонан соң жаттығу қайталанады. Әрбір жаңа жүктеме ағза
толық бастапқы қалпына келмеген кезде беріледі. Тынығу белсенді немесе
бәсең болуы мүмкін, жаттығу тізбекпен орындалады (мысалы, 7х200). Бұл
әдістің көмегімен аз мерзімде жалпы және арнайы төзімділік қасиетін
дамытуға болады.
Жоғарыда аталған әдістер дене тәрбиесі тәжірибесінде жеке ғана емес,
топтастырыла, жіктестіріле қолданылады (мысалы, бірқалыпты аралық
жаттығулар әдісі, өзгермелі-аралық жаттығулар әдісі т.б.). Осындай әдістерді
топтастыру тәсілдері ағзаның функционалды мүмкіндіктерінің өсуіне тиімді
әсер етеді және кең көлемде дене қасиеттерін дамытады.
Айналмалы орындау әдісі. Спорт зал мен спорт алаңдарында шеңбер
бойынша орналасқан «бекеттерде» жаттығуларды шеңбер бойымен айналып
жүріп орындау айналмалы орындау әдісі деп аталады.
«Бекеттерде» (саны 6-10 болуы мүмкін) қарапайым, үйренген бір
жаттығу орындалады (мысалы, штанганы иықта ұстап отырып, тұру,
белтемірде тартылу және т.б.). Жаттығуды орындау саны әрбір «бекетте»
жеке белгіленеді. Бір сабақта «шеңберді» бір реттен үш ретке дейін
27
тынықпай немесе тынығу аралығымен өтуге болады. Бір айналып
жаттығуды орындау уақытын, тынығудың аралық уақытын, жаттығуды
қайталау санын мөлшерлеп белгілеу қажет. Шеңберлі орындау әдісінің
бірнеше түрі бар:
1. Жаттығуларды ұзақ, үзбей орындау. Сабақ тынығусыз, шеңбер
бойынша бірден үш ретке дейін қайталана орындалады. Сабақ міндеті –
жалпы және арнайы төзімділікті дамытады.
2. Аралық орындау әдісі бойынша. Жаттығуларды орындау аралығында
тынығу қатаң аралықты сақтауға, күш және жылдамдық, күш төзімділігін
тәрбиелеуге қолданылады.
3. Бірқалыпты орындау әдісі бойынша. Тынығу аралығы толық. Күшті
және жылдамдықты тәрбиелеуге қолданылады.
Шеңберлі жаттығу әдісін қолданар алдында жаттығуларды топтап,
жүйелеп алады, «бекеттердің» орындары, жаттығуларды орындау мөлшері
белгіленеді.
8. Таңдап алынған спорт түрлері бағдарламасы бойынша жаттығушы
топтарға арналған
(таңдап алынған курс)
(курстағы сағаттың жалпы көлемінін %)
Мазмұны
Курстар
І
ІІ
ІІІ
ІV
Жалпы дене дайындығы (дене қасиеттерін
дамыту)
30
30
20
15
Арнайы дене дайындығы (таңдап алынған
спорт түрі бойынша)
20
20
20
15
Техника-тактикалық дайындық (таңдап
алынған спорт түрі бойынша)
30
30
35
40
Кәсіби-қолданбалы дене дайындығы (ҚҚДД)
10
10
15
20
Заманауи сауықтыру жүйелері
5
5
5
5
Дене жаттықтыру үрдісіндегі бақылау
5
5
5
5
Қорытынды:
100
100
100
100
Жалпы және арнайы дене дайындығы
Практикалық бөлімнің материалын жоспарлаған кезде жалпы және
арнайы дене дайындығының құралдарын таңдап, сауықтыру жаттығуларын
және оның комплекстерін кең қолдануға болады. Практикалық сабақты
өткізу формасын ұйымдастыру мен әдістемелік қамтамасыз ету бойынша,
құралдар мен әдістердің жиынтығы бойынша, студенттің жасаған
