Қазақстан республикасыныңбілім және ғылым министрлігі

 

44 

Бұл  жаттығуды  орындау  үшін  мынадай  бастапқы  қалыпта  тұру  қажет:  түзу 

тұру, аяқтар иық деңгейінде, өкше бірге, басты жоғары көтеру, иықты босату, 

шынтақты  бүгіп,  белге  қою;  бұл  кезде  саусақтар  жұдырыққа  түюлі  болуы 

тиіс. 

Бір дегенде қолды дене бойымен төмен түсіру, саусақтарды босаңсыту, ішке 

дем  алу;  осы  мезетте  иықтан  және  қолдан  күшті  түсіргендей  сезіну  қажет. 

Қол төмен түскен сәтте иық пен білекке барынша күш салу керек.  

Осыдан  соң  бастапқы  қалыпқа  оралып,  қолды  белге  қойып,  саусақтарды 

жұдырыққа түю, және демді баяу сыртқа шығару қажет.  

Аталмыш  жаттығуды  орнында  тұрып,  отырып,  немесе  жатып  та  орындауға 

болады.  Алғашқы  екі  күн  арасында  10  секундтан  тынығып,  жаттығуды  12 

реттен жасау қажет.  

Жаттығу 5: «Көңілді күй»

 

А.Н.Стрельникованың  бұл  жаттығуын  орындау  үшін  мынадай  бастапқы 

қалыпты  сақтауымыз  қажет:  түзу  тұру,  басты  жоғары  көтеру,  иықты  бос 

қойып,  қолды  босаңсытып,  дене  бойымен  төмен  түсіру,  аяқты  түзу  қойып, 

шамалы босаңсыту; 

Бір  деген  де  сол  аяқпен  алға  қарай  кішігірім  адымдау  қажет,  тізе  тұсынан 

аяқты жеңіл бүгу, оң аяқты аяқтың ұшына қойып, дененің бар салмағын сол 

аяққа сала отыру, шынтақты кеуде тұсына бүгу, дауыстап ішке дем алу, кейін 

демді сыртқа шығара бастапқы қалыпқа оралу. 

Берілген  жаттығуды  8  реттен  қайталай  отырып  жасауға  кеңес  беріледі.  Әр 

жаттығу арасында 10 секундтан кем емес дем алу қажет.  

Стрельникованың балаларға арналған тыныс алу жаттығулар реті

 

«Қуғындар»

 - тік тұрып, аяқты қосу, қолды жіберу; қолдарын жанына 

көтеріп, одан кейін денесінің алдына қарай бұлғау; демдерін тез шығару; 

«Итбалық» 

- отырып, бір қолын ішіне, екінші қолын кеудесіне қою; ішін 

тартып, демін ішке алу, кеудесін төмен түсіріп,ішін жіберіп томпайтып 

ауаны сыртқа шығару. 

«Басын бұру»

 - түзу тұрып, аяқтарын иық деңгейінен сәл ашамыз; басын бір 

жағына бұрып, дыбыспен демін ішке тарту, басын екінші жағына бұрып, 

дыбыспен демін сыртқа шығару; 

«Үлкен маятник» 

- түзу тұрып, аяқтарын иық деңгейінен сәл ғана ашып 

қою; ілгері еңкейіп, еденге қарай созу, демін ішке алу; тоқтамастан артқа 

шалқаю, қолымен иықтарын құшақтау, жаттығулардың арасында демін 

сыртқа шығару. 

«Кеудені бұру» 

- түзу тұру, аяқ арасын иық көлемінде қою; қолдары дененің 

бойымен; денені бұрған сайын дыбыспен демді ішке жұту; жаттығу арасында 

демді сыртқа шығару; 

«Көкжиек» 

- түзу тұрып, қолдарын шынтақтан көтеріп, алақанды көрсету; 

дыбысты қысқа дем алу, демді мұрыннан шығару және саусақтарын 

жұдырыққа қысу; 

Бастаушыларға пайдалы кеңестер

: 

    

Тыныс алу жаттығуларына кіріспес бұрын, аталмыш жаттығудың нақты 

мақсат-міндеттерін білу керек. А.Н.Стрельникованың тыныс алу 

 

45 

жаттығуларына адамдар көбіне қандай да бір ауруға шалдыққан кезде 

кіріседі. Осылайша, аталмыш жаттығулар психологиялық, ішкі жан және 

қимыл-қозғалыс күштерін жинақтауға көмектеседі.  

    Стрельникованың тәсілі бойынша тыныс алу жаттығуларының басты 

мақсаты, ең алдымен бойдағы ауруды қууға, одан арылтуға көмектеседі.          

Жаттығуды орындай отырып, өз бойыңыздан кеселді қуып, бойыңыздағы 

жағымсыз эмоцияларды сыртқа шығарып тастауға тырысқан қалып көрсету 

қажет.  

     Көптеген емделушілер Стрельникованың жаттығуларын жасау арқылы 

бір-ақ күнде ауруымнан айығам деген ойда болады. Бірақ, бұл дұрыс ой емес 

екенін барлығымыз түсінеміз. Аурудан айығу үшін ол адамға көп күш-жігер, 

қайрат, шыдамдылық қажет болады.  

    Тезірек айығам деген оймен денеге күш салып, жаттығуды барынша артық 

жасау – тым өрескелдік, себебі, артық әрекет денсаулыққа кері әсерін береді. 

Жаттығуды берілген ереже бойынша жасау керек. 

    Емделуші тек қимыл-қозғалыс тұрғысында ғана емес, психологиялық 

тұрғыда да дайын болуы қажет. А.Н.Стрельникованың өзі барлық 

жаттығулардың ішкі жан-дүние тыныштығын табуға бағытталғанын айтады.   

Әрбір гимнастикалық комплекс емделушіге қуаныш пен рахат сыйлауы 

керек. Олай болмаған кезде жаттығудың тиімділігі кеми түсері анық. 

Ритмикалық  гимнастика.  Гимнастиканың  бір  түрі,  негізгі  мазмұны 

эмоциялық-ритмикалық  музыканы  қолдана  отырып,  жалпы  дамыту 

жаттығуларын,  жүгіруді,  секіруді 

және  би  элементтерін  орындау. 

Ритмикалық  гимнастиканы  сауықтыру  дене  шынықтырудың  барлық 

формаларына енгізеді. Ритмикалық гимнастика жалпы дамыту жаттығуларын 

қолданады:  мүсінге,  тепе-теңдікке,  гимнастикалық  таяқпен,  резина  және 

тығыздалған  доптармен;  әр  түрлі  бастапқы  қалыпта  жасалынатын 

жаттығулар. 

      Тыныс алу гимнастикасы. Астеникалық, вегетоқантамырлық дистония 

жағдайларында, асқазан-ішек жолдары ауруларында, физикалық және ойдың 

шаршауында, срессті болдырмау үшін қолданылады.

  

Релаксациялық  гимнастика.  Барлық  бұлшық  ет  топтарының 

қатысуымен  және  босаңсумен  физикалық  жаттығулардың  атасуымен 

жасалынады.  Релаксацияның  екі  түрі  ұсынылады:  жекленген,шаршаудың 

алдын  алудың  құралы  ретінде;  ол  толық  тек  бұлшық  еттің  босаңсуына  ғана 

емес,  сонымен  қатар  стрессті  жою  үшін  де  қолданылады,  психикалық 

босаңсу,  орталық  және  шеткі  жүйке  жүйесінің  тынышталуы  мен  демалуы. 

Релаксацияны отырған қалыпта және жатқан қалыпта жасауға болады. 

Ырғақты 

гимнастика. 

Жалпыдамытушы 

жаттығулар, 

жүгіру, 

музыкамен  орындалатын  секіру  және  би  элеменнтері,  сонымен  қатар,  дәне 

бітіміне, тепе-теңдікке; гимнастикалық таяқшалармен; резиналық және тығыз 

доппен  арналған  жаттығулар;  бастапқы  қалыпта:  отырған  күйде;  бүйірде; 

арқамен;  ет  бетімен;  өкшеде  отырған  қалыптан.  Ырғақты  гимнастиканы 

сауықтыру дене шынықтырудың барлық формасына тиімділікпен енгізу.  

 

46 

Түзету  гимнастикасы  (осы  ауыруына  байланысты).  Өз  бетімен, 

сондай-ақ  сабақ  аясында  орындалатын  арнайы  емдік  дене  шынықтырудың 

жаттығулар жиынтығы. Арнайы түзету жаттығұлар. Координацияға арналған 

гимнастикалық 

жыттығулар. 

Тепе-тендікке 

арналған 

жаттығулар 

(вестибулярлы  аппараттың  әр  түрлі  кеңістікте  жылжуларды  қабылдауы, 

тіреніш аумағының өзгеруі, тіренішке жалпы салмақ нүктесінің жылжуы). 

Жалпы сауықтыру бағыттағы түзету жаттығулары: көзге, дене бетіміне, 

омыртқаға, буындарға арналған жаттығулар және т.б. 

Аэробика. 

Грек 

тілінен 

(аэро-ауа, 

биос-өмір). 

Жүрек 

қантамырларының  және  демалу  жүйелерінің  функционалдық  мүмкіншілігін 

жоғарлатуға  бағытталған  және  шыдамдылықпен  (жүру,  жүгіру,  жүзу  және 

т.б.)  байланысты  циклдік  спорт  түрлерінің  жаттығулар  жиынтығының 

жүйесі. 

Калланетика. 30 жаттығудан тұратын әйелдерге арналған бағдарлама, 

көбінесе  изометриялық  режимде  орындалады  және  теренде  орналасқан 

бұлшық ет топтарын белсеңдіреді. Жаттығулар комплексі 4 бөлімнен тұрады.  

Негізінен  изометрикалық  режимде  және  терең  орналасқан  бұлшық  ет 

топтарының  белсенділігін  арттыратын  әйелдерге  арналған  жыттығулар 

бағдарламасы.  Жаттығуларды  орындау  барысында  оқыс  қимылдардан, 

шексіз кернелуден сақ болған жөн. Негізінен иілулер, еңкею, шалқаю, жатқан 

қалыпта  аяқты  және  кеудені  көтеру,  жартылай  шпагаттар,  бұлшық  етті  соза 

отырып, шайқатылу секілді жаттығулар пайдаланылады. 

Фитнес.  Жалпы  фитнес,  физикалық  және  спорттық-бағдарлық. 

Фитнестің  құралдары:  аэробты  бағыттардың  түрлері  (жүру,  трусцамен 

жүгіру,  жүзу,  велосипед  тебу,  қимыл-қозғалыс  ойындары);  гимнастикалық 

жаттығулар  (еңкею,  денені  бұру,  айналу,  таянулар,  отырулар,  сілтеулер); 

цикликалық  түрдегі  жаттығулар  (тредбанда,  велотренажерде  және  басқа 

құрылғыларда)  күштік  жаттығулар  (салмақ  салумен,  снарядпен  эластикалық 

заттармен,  сеіктесінің  қарсыласуымен);  созылуға  арналған  жаттығулар; 

релаксация және рекреация жаттығулары. 

Сауықтырушы 

фитнес. 

Төменгі 

интенсивті 

жаттығулар 

функционалды  резервтің  кем дегенде 50% -ы болуы үшін  орындалуы  қажет. 

Ауру  және  өте  әлсіздерінен  басқа  дайындығы  жоқ  студеннтерге  арналған. 

Төменгі  интенсивті  физикалық  жаттығулар  жалпы  дамыту  жаттығулар 

ретінде ұсынылады. 

Физикалық  фитнес  (базалық)  физикалық  жағдайды  дамытуға,  ауру 

туу  қаупін  азайтуға  бағытталған.  Мұнда  берілетін  жүктеме  орташа 

интенсивті болуы керек. 

Шейпинг  сабақтарының  барысында  физикалық  жаттығулардың 

интенсивтілігі жеке бастылық ерекшелікке сай мөлшерленеді, тек сонда ғана 

ол айтарлықтай эффект береді. 

Терренкур. Жергілікті жерлерде әр түрлі иілу бұрыштарын және 

қозғалыс темпін жасай отырып мөлшерлеп жүру. Қозғалыс темпі минуттағы 

қадам мөлшерімен анықталады. 

 

 

47 

 

 

 

 

12. Дене жаттығуларын жүргізу поцессіндегі бақылау 

Диагностиканың 

негізгі 

түрлері: 

дәрігерлік 

бақылау, 

диспансеризациялау,  дәрігерлік-педагогикалық  бақылау  және  өзін-өзі 

бақылау.  Мақсаты-адам  денсаулығының  жақсаруына,  оның  үйлесімді 

дамуына әрекет ету. 

Дене шынықтыруда диагностиканың міндеттері: 

-  Дене  шынықтырумен  айналысқан  студенттердің  физикалық  және 

функционалдық 

жағдайларын 

дәрігерлік 

педагогикалық 

бақылаумен 

жүйелеу. 

- Дене шынықтыруда қолданылатын құралдар мен әдістерге эффективті баға 

беру. 

-  Қозғалыс  мүмкіншіліктерінің  даму  деңгейінің  морфофункционалдық 

көрсеткіштермен дене дайындығының сәйкестік дәрежесін анықтау. 

-  Студенттің  жағдайының  жеке  физикалық  және  функционалдық  тесттеу 

көрсеткіштерінің  негізінде  оптимальді  дене  жүктемесі  мен  сауықтыру 

бағдарламасын болжау. 

Физикалық  және  функционалды  жағдайды  бағалау  индекстер  әдісі  және 

функционалды  үлгі негізінде  жүргізіледі. 

Физикалық жаттуғылармен сабақ  процессіндегі бақылау 

Дәрігерлік-педагогикалық  бақылау.    Дәрігерлік  бақылау,  дәрігердің  

қарауымен студенттердің ауруын анықтау (оның ауырлық деңгейін, аурудың 

өту  ерекшелігін  және  т.б.)  функционалдық  жағдайын  және  физикалық 

дамуын анықтау мақсатымен жүргізіледі. 

Педагогикалық    бақылау  ЖОО-дағы  білім  алуы  процесінде,арнайы 

оку  бөліміндегі  студенттің  физикалық  дайындығының  деңгейін  және 

функционалды  жағдайының  деңгейін  бақылау.  Жалпы  және  күштік 

төзімділіктің  даму  деңгейін,иілгіштікті  бағалайтын  арнайы  жаттығулар 

көмегімен  тесстеу.Жүрек  қантамырлары  және  тыныс  алу  жүйелерінің 

функциональді 

жағдайының 

деңгейін 

бағалайтын 

функционалдық 

сынамаларды 

пайдалану.Физикалық 

жаттығулармен 

сабақ 

өткізуге 

қойылатын гигиеналық талаптар.  

Дене  тәрбиесі  сабақтарындағы  өзін-өзі  бақылау.  Өзін-өзі  бақылау 

денсаулық 

жағдайын 

қадағалаудың 

бір 

формасы 

ретінде.Дене 

жаттығуларымен  өткізілген  сабақ  нәтижесін  өздігімен  қадағалаудың 

қарапайым  әдістері.Өзін-өзі  бақылау  күнделігін  жүргізу  және  оның 

студенттің  денсаулығының  жағдайын  бақылау  процесіндегі  мәні.Өзін-өзі 

бақылаудың обьективтік және субьективті көрсеткіштері. 

Организмнің    функциональді    жағдайын  және  физикалық  деңгейін 

анықтауға арналған тесстер. 

А,Б және В арнайы медициналық топтарында физикалық жаттығулады 

колдануға көрсетілімдер және қарсы көрсетілімдер    

 

48 

 

 

 

Әдебиеттер тізімі: 

1. Железняк Ю.Д. Педагогическое физкультурно-спортивное 

совершенствование: Учеб. пособие. — М., 2002 

2. Железняк Ю.Д., Петров П. К. Основы научно-методической деятельности в 

физической культуре и спорте: Учеб. пособие. — М., 2001. 

3.Физическое воспитание учащихся 5 — 7 классов: Пособие для учителя 

/ Под ред В. И. Ляха, Г. Б. Мейксона. — М., 1997. 

4. Физическое воспитание учащихся 8 — 9 классов: Пособие для учителя 

/ Под ред. В. И. Ляха. - М., 1998 

5.Зациорский В.М. «Физические качества спортсмена» М., 1990 

6. Ж.Л. Садықова, М.Ш. Тұяқбаева, Е.Қ. Уанбаев Дене тәрбиесі және 

спорттың ілімі мен әдістемесі  – Алматы: Санат,  2012 

7. М.И.Адамбеков.,  М.Ш.Тұяқбаева, Е.Қ. Уанбаев. Жалпы білім беретін 

мектептерде дене тәрбиесі сабағын жүргізу әдістемесі – Алматы: Санат,  2012 

8.  Теория  и  методика  физической  культуры:  Учеб.  пособие  /Под  ред.  Ю.  Ф. 

Курамшина, В. И.Попова. СПб, 1999. 324 с. 

9.Тер – Ованесян А.А. Педагогические основы физического воспитания – М., 

1978 

10.  Физическая  культура  студента:  Учебник  /  Под.  ред.  В.И.  Ильинича.  М.: 

Гардарики, 2000. 448 с. 

11.Спортивная  физиология:  Учебник  для  ИФК  /  Под  ред.  Я.  М.  Коца.  -

М.:ФиС.-1986.-240с. 

12. Уанбаев Е.К. Дене тәрбиесінің негіздері. – Алматы: Санат, 2000.  

13. Уанбаев Е.К., Уанбаева Ф.Ж. Дене тәрбиесі және спорттың теориясы  мен 

әдістемесі. - Өскемен: ШҚМУ баспасы, 2006. – 270 б.  

14.  Уанбаев  Е.К.,  Уанбаева  Ф.Ж.  Мектептегі  дене  тәрбиесі  жұмыстарын 

жоспарлау, бақылау және есепке алу. - Өскемен: БАЙ баспасы, 2006. – 225 б. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

49 

 

 

 

Мазмұны 

Кіріспе_________________________________________________ 

 

1. Қазақстан  Республикасының  дене шынықтыру жүйесі және мазмұны 

туралы түсінік___________________________________________          

 

2. Оқу пәні мазмұнының құрылымы_______________________ 

 

3. Оқыту әдістері (технологиялар)_________________________ 

 

4. Студенттін әлеуметтік-тұлғалық өтемақысының  

диагностикасы___________________________________________ 

 

5. Оқу бөлімі  бойынша  пәннің мазмұны____________________ 

 

6. «Дене шынықтыру» пәні бойынша жалпы теориялық  

курс_____________________________________________________  

 

7. Дене шынықтырудың әдістері____________________________ 

 

8. Таңдап алынған спорт түрлері бағдарламасы бойынша жаттығушы 

топтарға арналған________________________________________ 

 

9. Спорт түрлері__________________________________________ 

 

10. Кәсіби – колданбалы дене дайындығы___________________ 

 

11. Замануи сауықтыру жүйелері___________________________ 

 

12. Дене жаттығуларын жүргізу поцессіндегі бақылау________ 

 

Әдебиеттер тізімі_________________________________________ 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

50 

 

 

 

 

Джекенов Пахыт Сулейманович 

Минарбеков Изтлеу Каратаевич 

 

 

 

 

 

«Дене шынықтыру» пәні бойынша тәжірибелік сабақтарды өткізудің   әдістемелік 

нұсқауы   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Техникалық  корректор          Кузембаева Н.Б. 

 

 

 

 

 

 

 

 

Баспаға қол қойылған  10.03.2017 г. 

Формат 60х84   Пішіні  3,1 б.т.    Офсеттік қағаз 

Дана 100 экз..  Әріп «Times New Romans» 

 

 

 

 

 

 

                                                     М.Х.Дулати атындағы  ТарМУ 

«Тараз университеті» баспасы 

0800012.  Тараз қ.  Толе  би  көш., 60 үй