Судьялардың тәртіптік жауапкершілігі

«Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы» Конституциялық Заңымен көзделген негіздер бойынша судьяны лауазымынан босату; қызметтік міндеттерін тиісті орындамағаны үшін сот төрағасын немесе сот алқасы төрағасын лауазымынан босату; біліктілік классын төмендету; сөгіс; ескерту сияқты тәртіптік жазалар түрлері судьяларға салынады.

Тәртіптік өндірісті қозғау құқығы:

1) Республиканың кез келген судьясына қатысты – Республикалық тәртіптік-біліктілік алқасына;

2) аудандық сот судьясына және төрағасына, облыстық сот судьясына қатысты – облыстық тәртіптік-біліктілік алқаларға тиесілі.

Судьяға қатысты тәртіптік өндіріс теріс қылық анықталған күнен бастап, судьяның негізді себептерге байланысты жұмыста болмуын және қызметтік тексеріс уақытын есептемегенде, үш ай ішінде және теріс қылық жасалған күннен бастап бір жыл ішінде қозғалуы мүмкін. Сот ісін қарастыруда судьяның заңдылықты бұзуымен байланысты тәртіптік теріс қылықты анықтау күні болып жоғарғы саты сотының сот актісі заңды күшіне енген күн саналады, ал сондай қылықты жасаған күн болып заңсыз сот актісін шығарған күн саналады. Тәртіптік іс оны қозғағаннан кейін екі айдың ішінде қарастырылуы тиіс.

Республикалық тәртіптік-біліктілік алқасы Жоғарғы Сот судьяларына, алқаларының төрағаларына, облыстық сот төрағаларына және алқаларының төрағаларына қатысты тәртіптік істерді, тәртіптік өнідірістерді қозғау туралы сұрақтарды және облыстық тәртіптік-біліктілік алқаларының шешімдеріне қатысты шағымдарды қарастырады.

Облыстық тәртіптік-біліктілік алқалары аудандық сот судьяларына және төрағаларына, облыстық сот судьяларына қатысты тәртіптік істерді, тәртіптік өндірістерді қозғау туралы сұрақтарды қарастырады.

Тәртіптік істерді қарастыру тәртібі және тәртіптік-біліктілік алқаларының қызметі Қазақстан Республикасы Президентімен бекітілген ережелермен регламенттеледі.

Тәртіптік-біліктілік алқасы тәртіптік іс бойынша келесі шешімдердің бірін шығарады:

1. 
   тәртіптік жаза салу туралы;
   
2. 
   тәртіптік өндірістің доғарылуы туралы;
   
3. 
   төмен тұрған тәртіптік-біліктілік алқа шешімін өзгерту немесе істі жаңадан қарастыруға қайтару немесе шешімді өзгеріссіз қалдыру туралы.
   

Судья өзінің міндеттерін сапалы орындаса және мінсіз мінез-құлық көрсетсе, тәртіптік жаза салынған күннен бастап алты ай өткен соң уақытынан бұрын алынуы мүмкін.

Тәртіптік жазаны салған тәртіптік-біліктілік алқасымен тәртіптік жаза уақытынан бұрын алынуы мүмкін.

7 Сот жүйесінің қызмет қылуын қамтамасыз ететін органдар

Мақсаты: Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының жанындағы Соттар қызметін қамтамасыз ету бойынша департаментінің (Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының аппаратының) және Қазақстан Республикасының Жоғарғы срт кеңесінің қызметімен және өкілеттігімен таныстыру

7.1 Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының жанындағы Соттар қызметін қамтамасыз ету департаменті (Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының аппараты)

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жанындағы Соттардың қызметiн қамтамасыз ету департаментi (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының аппараты) (бұдан әрi - Департамент) Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының, жергiлiктi және басқа да соттардың (бұдан әрi - соттардың кеңселерiнiң) қызметiн ұйымдық және материалдық-техникалық қамтамасыз ететiн орган болып табылады.

Осы орайда соттардың қызметiн ұйымдық және материалдық-техникалық қамтамасыз ету деп сот төрелiгiн жүзеге асыру үшiн жағдай жасауға бағытталған ұйымдық және материалдық-техникалық сипаттағы iс-шаралар түсiнiледi.

Департамент өзінің жұмысында Қазақстан Республикасының Конституциясын, «Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық заңын, Қазақстан Республикасының заңдарын, Қазақстан Республикасы Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерін, өзге де нормативтік-құқықтық актілерді, Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты Төрағасының өкімдерін басшылыққа алады.

Департамент  және  соттардың  кеңселерi  Қазақстан  Республикасы Жоғарғы  Сотының, жергiлiктi және басқа да соттардың қызметiн қамтамасыз ету жөнiндегi органдардың бiрыңғай жүйесiн құрады. Департамент  және  соттардың кеңселерi мемлекеттiк мекемелердiң ұйымдық-құқықтық нысанындағы заңды тұлғалар болып табылады, олардың өз атауы жазылған мөрлерi, мөртаңбалары және Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес банктерде шоттары болады.

Департаменттiң құрылымын және штат кестесiн Қазақстан Республикасының Президентi бекiткен штат саны лимитiнiң шегiнде Департамент басшысының ұсынымы бойынша және Қазақстан Республикасының Президентi Әкiмшiлiгiнiң келiсiмiмен Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы бекiтедi.

Соттар кеңселерiнiң құрылымдары мен штат кестелерiн Қазақстан Республикасының Президентi бекiткен штат саны лимитiнiң шегiнде тиiстi соттардың кеңселерi басшыларының ұсынымы бойынша Департамент басшысы бекiтедi.

Департаменттiң  негiзгi  мiндеттерi  Қазақстан  Республикасы  Жоғарғы Сотының, жергiлiктi және басқа да соттардың қызметiн ұйымдық және материалдық-техникалық қамтамасыз ету болып табылады.

Департамент белгіленген өкілеттіктер шеңберінде келесі қызметтерді жүзеге асырады:

1) соттардың қызметін материалдық-техникалық қамтамасыз ету;

2) судьялардың сот төрелiгiн жүзеге асыру жөнiндегi қызметiн ұйымдастыруды қамтамасыз ету;

3) заңнамаға  сәйкес  Қазақстан  Республикасы  Жоғары  Сот  Кеңесi жанындағы Бiлiктiлiк комиссиясын қаржылай және материалдық-техникалық қамтамасыз ету шараларын жүзеге асыру;

4) сот приставтарының қызметiне ұйымдық және әдiстемелiк басшылық жасауды жүзеге асыру;

5) Қазақстан Республикасы Президентiнiң Әкiмшiлiгiне сот статистикасы туралы, сот төрелiгiн жүзеге асырудың, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының, жергiлiктi және басқа да соттардың қызметiн ұйымдық, материалдық-техникалық және өзге де қамтамасыз етудiң жай-күйi туралы ақпарат дайындау;

6) заңнамада белгiленген тәртiппен соттардың жұмысын кадрлық қамтамасыз ету;

7) Қазақстан  Республикасы  Жоғарғы  Соты  Төрағасының,  Сот  жюриiнiң,  Судьялардың республикалық тәртiптiк-бiлiктiлiк алқасының, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот органдарының жұмысын ұйымдастыруды қамтамасыз ету;

8) Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы қабылдаған шешiмдердiң орындалуын қамтамасыз ету;

9) Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Төрағасына жергiлiктi және басқа да соттарды құру, қайта ұйымдастыру немесе тарату туралы ұсыныстар енгiзу;

10) Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Төрағасының келiсiмiмен және тиiстi соттардың төрағаларының ұсынымы негiзiнде Қазақстан Республикасының Президентi бекiткен штат саны лимитi шегiнде әрбiр жергiлiктi және басқа да соттың судьяларының санын анықтау;

11) судьялар мен сот қызметкерлерiнiң жүктемелерiнiң нормативтерiн әзiрлеу;

12) сот жүйесi органдарының ғимараттарын, үй-жайларын және басқа да объектiлерiн салуды, жөндеудi және техникалық жабдықтауды ұйымдастыру;

13) соттар кеңселерiнiң және Департаменттiң ведомстволық бағынысты ұйымдарының бюджет қаражатын жұмсауына бақылауды жүзеге асыру, олардың қаржы-шаруашылық қызметiне ревизия жүргiзу;

14) сот статистикасын жүргiзу;

15) судьялар мен сот қызметкерлерiнiң жеке есебiн жүргiзу;

16) судьяларды, оның iшiнде отставкадағы судьяларды заңнамаға сәйкес материалдық және әлеуметтiк қамтамасыз етудi ұйымдастыру;

17) өз құзыретi шегiнде нормативтiк құқықтық актiлердiң жобаларын әзiрлеуге және құқықтық сараптама жасауға қатысу;

18) өзiне Қазақстан Республикасының заңнамасымен жүктелген өзге де функцияларды жүзеге асыру.

Департамент өз құзыретiнiң шегiнде:

1) белгiленген тәртiппен мемлекеттiк органдардан, ұйымдардан және лауазымды тұлғалардан қажеттi құжаттар мен материалдарды сұратуға;
  2) өз  құзыретiнiң  шеңберiнде  аумақтық  бөлiмшелерде  және  ведомстволық бағынысты ұйымдарда тексеру жүргiзуге;
    3) заң жобалау, сараптама, зерттеу жұмыстарын орындау және консультациялар беру үшiн белгiленген тәртiппен ғылыми ұйымдарды, мемлекеттiк және өзге де органдардың, мекемелер мен ұйымдардың қызметкерлерiн, мамандар мен сарапшылар тартуға;
    4) Қазақстан  Республикасы  Жоғарғы  Соты  Төрағасының  келiсiмi  бойынша  Қазақстан Республикасының Үкiметiне судьялар мен сот қызметкерлерiнiң еңбегiн қорғау, оларды материалдық және әлеуметтiк қамтамасыз ету мәселелерi бойынша ұсыныстар енгiзуге;

5) заңнамада  белгiленген  тәртiппен  мемлекеттiк  органдардың  иелiгiндегi  ақпараттық деректер қорын пайдалануға;

Департаменттi Қазақстан Республикасы Президентi Әкiмшiлiгiнiң Басшысы және Қазақстан Республикасы Жоғары Сот Кеңесiнiң келiсiмi бойынша Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы қызметке тағайындайтын және қызметтен босататын Басшы басқарады.

Департамент басшысының орынбасарлары болады, оларды Департамент басшысының ұсынымы бойынша Қазақстан Республикасы Президентi Әкiмшiлiгiнiң келiсiмiмен Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы қызметке тағайындайды және қызметтен босатады.

Департамент  басшысы  Департамент қызметiн ұйымдастырады және басқарады, өзiне жүктелген мiндеттердiң орындалуы мен олардың өз функцияларын жүзеге асыруы үшiн дербес жауапкершiлiкте болады.

Департамент басшысы:

     1) заңнамада белгiленген тәртiппен Департаменттiң қызметкерлерiн, ведомстволық бағынысты ұйымдардың басшылары мен орынбасарларын, соттар кеңселерiнiң басшылары мен олардың орынбасарларын қызметке тағайындайды және қызметтен босатады;

     2) Департаментте сыбайлас жемқорлыққа қарсы iс-қимылға бағытталған шаралар қабылдайды және сыбайлас жемқорлыққа қарсы қабылданған шаралар үшiн жеке жауапкершiлiкте болады;

  3) Департамент  қызметкерлерiнiң,  сондай-ақ  соттар  кеңселерi  басшылары мен олардың орынбасарларының функционалдық мiндеттерiн (лауазымдық нұсқаулықтарын) бекiтедi;

   4) Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасына өзiнiң орынбасарларын көтермелеу, оларға материалдық көмек көрсету немесе тәртiптiк жаза қолдану туралы ұсыныстар енгiзедi;

  5) заңнамада белгiленген тәртiппен Департамент қызметкерлерiн көтермелеу, оларға материалдық көмек көрсету немесе тәртiптiк жаза қолдану мәселелерiн шешедi;

6) мемлекеттiк органдармен, азаматтармен және ұйымдармен өзара қарым-қатынаста Департамент атынан өкiлдiк етедi;

7) Департаменттiң құрылымдық бөлiмшелерi туралы ережелердi және соттар кеңселерi туралы үлгiлiк ереженi бекiтедi;

8) Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасын, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысын Департаменттiң қызметi туралы хабардар етедi;

9) соттар  мен  Департаменттi  қаржыландыру  мәселелерi  жөнiндегi  Жоғарғы  Соттың Төрағасымен келiсiлген ұсыныстарды Қазақстан Республикасының Үкiметiне енгiзедi;

10) өз құзыретiнiң мәселелерi бойынша өкiмдер шығарады;

11) Қазақстан  Республикасының  заңнамасында  және  осы  Ережеде  көзделген өзге де өкiлеттiктердi жүзеге асырады.

Департамент и соттардың кеңселері азаматтық-құқықтық қатынасқа өз атынан қатысады.

Департамент  және  соттар  кеңселерi  қызметiн  қаржыландыру  республикалық бюджет есебiнен жүзеге асырылады.

Жоғарғы сот кеңесінің өкілеттіктері:

1) судьялардың тәуелсiздiгi мен оларға ешкiмнiң тиiспеу кепiлдiктерiн қамтамасыз етеді;

2) конкурстық негiзде жергiлiктi және басқа сот судьясының бос орнына кандидатты iрiктеудi жүзеге асырады;

конкурстың қорытындылары бойынша жергiлiктi және басқа сот судьясының бос орнына тағайындау үшiн кандидатты Қазақстан Республикасының Президентiне ұсынады;

3) Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынуы бойынша жергiлiктi және басқа соттар төрағалары мен сот алқалары төрағаларының, Жоғарғы Соттың сот алқалары төрағаларының бос орнына кандидатураларды қарайды;

4) Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынуы бойынша Жоғарғы Сот судьясының бос орнына кандидатураны қарайды;

Жоғарғы Сот судьясының бос орнына кандидатты Парламент Сенатына ұсыну үшiн Қазақстан Республикасының Президентiне ұсынады;

5) Жоғарғы Сот Төрағасының бос орнына кандидатураны қарайды;

6) Жоғарғы Сот Төрағасының, сот алқалары төрағалары мен судьяларының, жергiлiктi және басқа соттар төрағаларының, сот алқалары төрағалары мен судьяларының өкiлеттiктерiн тоқтату мәселелерiн орнынан түсу, орнынан түсудi тоқтату нысанында қарайды;

сот таратылған немесе тиiстi сот судьяларының жалпы саны қысқартылған жағдайда, егер олар басқа соттағы судьяның бос орнына орналасуға келiсiм бермесе, жергiлiктi және басқа соттардың төрағаларын, сот алқаларының төрағалары мен судьяларын атқаратын қызметтерiнен босату мәселелерiн қарайды;

Жоғарғы Сот судьяларының жалпы саны қысқартылған жағдайда, егер олар басқа соттағы судьяның бос орнына орналасуға келiсiм бермесе, Жоғарғы Соттың сот алқалары төрағалары мен судьяларын атқаратын қызметтерiнен босату мәселелерiн қарайды;

тәртiптiк терiс қылықтар жасағаны үшiн, кәсiби жарамсыздығына орай немесе "Қазақстан Республикасының сот жүйесi мен судьяларының мәртебесi туралы" Қазақстан Республикасының Конституциялық заңының талаптарын орындамағаны үшiн Судьялардың тәртiптiк-бiлiктiлiк алқасының немесе Сот жюриiнiң шешiмдерiне негiзделген Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынуы бойынша Жоғарғы Соттың сот алқаларының төрағалары мен судьяларын, жергiлiктi және басқа соттардың төрағаларын, сот алқалары төрағалары мен судьяларын атқаратын қызметтерiнен босатуға ұсыным беру жөнiндегi мәселенi қарайды;

Қазақстан Республикасының Президентiне жергiлiктi және басқа соттардың төрағаларын, сот алқалары төрағалары мен судьяларын, Жоғарғы Соттың сот алқаларының төрағаларын қызметтерiнен босатуды ұсынады;

Парламент Сенатына Жоғарғы Сот Төрағасы мен судьяларын қызметтерiнен босату туралы ұсыныс енгiзу үшiн Қазақстан Республикасының Президентiне ұсынымдар енгiзедi;

судьяның шектi жасқа толуына байланысты оның судья қызметiнде болуын бес жылдан аспайтын мерзiмге ұзартуға Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Төрағасының келiсiм беруi туралы мәселенi қарайды;

6-1) заңмен белгіленген тәртіпте Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынысы бойынша жергілікті және басқа соттардың, Жоғарғы Соттың қызметiн ұйымдық және материалдық-техникалық қамтамасыз ету бойынша уәкілетті орган басшысының лауазымына үміткерді тағайындауға келісім беру туралы сұрақты қарастырады;

7) судья болып жұмыс iстеуге ниет бiлдiрген азаматтардан бiлiктiлiк емтихандарын қабылдауды ұйымдастырады;

8) судьяны тұтқынға алуға келiсiм беру, оны күштеп алып келу, оған сот тәртiбiмен салынатын әкiмшiлiк жазаны қолдану, судьяны қылмыстық жауапқа тарту мәселесiн шешу үшiн Қазақстан Республикасының Президентiне қорытынды ұсынады;

9) сот жүйесi мен заңнаманы жетiлдiру жөнiнде ұсынымдар мен ұсыныстарды тұжырымдайды және оны Қазақстан Республикасының Президентiне енгiзедi, судья корпусының сапалы құрамын, кадрларды даярлау жүйесiн жақсарту, судьялардың бiлiктiлiгiн арттыру жөнiнде шаралар қабылдайды;

10) Кеңес регламентiн бекiтедi;

11) судья қызметiне орналасу үшiн бiлiктiлiк емтихандарын

12) Жоғарғы Сот Кеңесі туралы Заңнан және Кеңестiң регламентiнен туындайтын өзге де өкiлеттiктердi жүзеге асырады.

Кеңес өз өкiлеттiктерiн жүзеге асыру үшiн:

• 
  мемлекеттiк органдардан, лауазымды тұлғалардан, ұйымдардан, азаматтардан қажеттi ақпаратты, құжаттар мен өзге де материалдарды сұратуға және алуға;
  
• 
  тиiстi лауазымды тұлғалардың ауызша түсiнiктемелерiн тыңдауға және жазбаша түсiнiктемелерiн талап етуге;
  
• 
  Кеңес мүшелерiнiң, мемлекеттiк органдар, қоғамдық бiрлестiктер, ұйымдар мен мекемелер өкiлдерiнiң арасынан комиссияларды, жұмыс топтарын құруға, өз жұмысына мамандар тартуға құқылы.
  

Кеңес Төрағасының өкілеттіктері:

1) Кеңестi басқарады және оған жалпы басшылықты қамтамасыз етедi, сондай-ақ мемлекеттiк органдармен және өзге де ұйымдармен өзара қарым-қатынас жасауда Кеңес атынан өкiлдiк етедi;

2) Кеңестiң жұмыс жоспарларын бекiтедi;

3) Кеңес отырысын шақырады және Кеңес отырыстарына төрағалық етедi;      4) Кеңестiң ұсынымдарына, қорытындыларына, шешiмдерi мен басқа да құжаттарына қол қояды;

5) Кеңес отырыстарының қарауына енгiзiлетiн мәселелердi айқындайды;      6) Жоғарғы Соттың жалпы отырысына, судьялардың кеңестерiне қатысуға құқылы;

7) Кеңес жұмысын ұйымдастыруды жақсартуға бағытталған шаралар қабылдайды, Кеңес шешiмдерiнiң орындалуына бақылауды жүзеге асырады;

8) Кеңес қызметiнде регламенттiң сақталуын қамтамасыз етедi;

9) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де ұйымдастырушылық-өкiмдiк функцияларды атқарады.

Кеңес Төрағасы болмаған жағдайда оның мiндеттерiн уақытша атқару Кеңес хатшысына жүктеледi.

Кеңес Төрағасының, хатшысының және мүшесiнiң лауазымы коммерциялық ұйымның басшы органының және байқаушы кеңесiнiң құрамына кiрумен, саяси партиялардың басшылық қызметiнде болуымен сыйыспайды.

Кеңес мүшелері:

1. 
   Кеңестiң қарауына ұсынылған материалдармен танысуға;
   
2. 
   материалдарды зерттеуге және тексеруге қатысуға;
   
3. 
   қаралатын мәселелер бойынша өтiнiштер мәлiмдеуге, өзiнiң ұсыныстарына уәждер мен негiздемелер келтiруге;
   
4. 
   қолында бар құжаттарды ұсынуға;
   
5. 
   дауыс беру арқылы шешiм қабылдауға қатысуға құқылы.
   

1. 
   Кеңестiң отырыстарына қатысуға;
   
2. 
   Кеңестiң құзыретiне кiретiн мәселелердi қарау кезiнде бейтарап әрi объективтi болуға;
   
3. 
   өзiне жүктелген өкiлеттiктердi орындауға байланысты судьялыққа кандидаттардың және судьялардың жеке өмiрi туралы оған белгiлi болған мәлiметтерге қатысты құпиялылықты, сондай-ақ дауыс беру құпиясын сақтауға;
   
4. 
   егер оған қатысты шешiм қабылданатын адамның жұбайы (зайыбы), жақын туысы немесе жекжаты болса, Кеңес отырысының күн тәртiбiне енгiзiлген мәселенi қарау кезiнде өздiгiнен бас тартуын мәлiмдеуге мiндеттi.
   

1. 
   Кеңес аппаратының қызметiн ұйымдастырады;
   
2. 
   Кеңес мүшелерiнiң ұсынысы бойынша алдағы отырыстың қарауына енгiзiлетiн мәселелердiң тiзбесiн түзедi және ол туралы Төрағаға алдын ала баяндайды;
   
3. 
   отырыс хаттамаларының, Кеңес қабылдаған ұсынымдар мен қорытындылардың үзiндiлерiне өз қолын қойып растайды;
   
4. 
   қажет болған жағдайда тексерулер ұйымдастырады;
   
5. 
   Кеңес отырысына шақырылған адамдардың тiзiмiн айқындайды және олардың келуiн қамтамасыз етедi;
   
6. 
   Төрағаның өкiмдерiн және Кеңестiң шешiмдерiн орындайды.
   

Кеңес материалдарды олар келiп түскен күннен бастап үш ай мерзiмнен кешiктiрмей қарап, қарау нәтижелерi туралы өтiнiш иесiн мiндеттi түрде хабардар етедi.

Кеңес отырыстарын өткiзу тәртiбi, сондай-ақ Кеңес жұмысын ұйымдастырудың өзге де мәселелерi Кеңес мүшелерiнiң көпшiлiк даусымен қабылданатын регламентпен айқындалады.

Кеңес отырысында материалдарды қарау тиiстi қызметтерге орналасуға үмiткер немесе атқаратын қызметтерiнен босатылатын адамдардың қатысуымен жүргiзiледi. Егер оның тiкелей қатысуы талап етiлмесе, отырыстың өткiзiлетiн уақыты мен орны туралы тиiстi түрде хабардар етiлген адамның болмауы мәселенi мәнi бойынша қарауға кедергi болмайды.

Кеңес қорытындылар, хаттамалық шешiмдер және (немесе) ұсынымдар нысанында шешiмдер қабылдайды. Кеңес шешiмдерi өзiне қатысты мәселе қаралатын адамның, сондай-ақ өзге де шақырылған адамдардың қатысуынсыз отырысқа қатысып отырған мүшелерiнiң көпшiлiк даусымен қабылданады. Кеңес мүшелерiнiң дауыс беруден қалыс қалуға құқығы жоқ. Кеңес мүшесi қабылданатын шешiммен келiспеген жағдайда Кеңес отырысының хаттамасына қоса тiркелетiн ерекше пiкiрiн жазбаша баяндауға құқылы. Дауыстар тең болған жағдайда төрағалық етушiнiң даусы шешушi дауыс болып табылады. Кеңес шешiмдерi жазбаша нысанда баяндалады және олардың шығарылған күнi мен орны, мәселенi қараған Кеңестiң құрамы, қабылданған шешiмнiң уәждерi қамтылуға тиiс. Шешiмдерге төрағалық етушi мен Кеңес хатшысы қол қояды.

8 Алқабилердің құқықтық жағдайлары

Мақсаты: алқабилер сотының құқықтық регламенттеуін ашу; алқабилерге үміткерлер тізімін құрастыру тәртібін анықтау
Алқаби - соттың қылмыстық iстi заңда белгiленген тәртiппен қарауына қатысуға шақырылған және ант қабылдаған Қазақстан Республикасының азаматы. Алқабиге кандидат - Қазақстан Республикасының Қылмыстық iс жүргiзу кодексiне сәйкес кейiннен алқабилердi iрiктеу рәсiмiне қатысу үшiн алқабиге кандидаттардың тiзiмiне енгiзiлген Қазақстан Республикасының азаматы;

Қазақстан Республикасының алқабилер туралы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi және "Қазақстан Республикасының сот жүйесi мен судьяларының мәртебесi туралы" Қазақстан Республикасының Конституциялық заңынан, Қылмыстық iс жүргiзу кодексiнен, «Алқабилер туралы» Заңнан және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнен тұрады.

Жергiлiктi атқарушы органдар мемлекеттiк органдардан, ұйымдар мен азаматтардан алқабиге кандидаттарға қойылатын талаптарға азаматтардың сәйкес келуiн тексеру үшiн қажет ақпаратты сұратуға құқылы. Жергiлiктi атқарушы органдардың сауалдарына жауаптар сауал алынған күннен бастап үш жұмыс күнiнен кешiктiрiлмей олардың мекен-жайына жiберiлуге тиiс.

Алқабиге кандидаттардың тiзiмдерi әлiпбилiк тәртiппен жасалады. Тiзiмдерде алқабиге кандидаттың тегi, аты, әкесiнiң аты, туған жылы (жасы жиырма бесте болса - қосымша күнi мен айы) және тұрғылықты жерi көрсетiледi.

Облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi атқарушы органы облыстық және оған теңестірілген сот төрағасының ұсынысын алған күннен бастап үш күнiнен кешiктiрмей әр ауданнан (облыстық маңызы бар қаладан) алқабилерге үміткерлер санын анықтайды және аудандық (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікті атқарушы органдарын алқабилерге үміткерлер саны туралы хабарлайды.

Алқабиге кандидаттардың бастапқы тiзiмiн жасау үшiн ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергiлiктi атқарушы органы:

- ауданнан алқабиге кандидаттардың саны туралы хабарламаны алған күннен бастап бiр ай мерзiмде әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiкте тұрақты тұратын азаматтар қатарынан тиiстi ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) сайлаушылар тiзiмдерiнiң негiзiнде алқабиге кандидаттарға қойылатын талаптарға сай келмейтiн адамдарды сайлаушылар тiзiмдерiнен шығарып тастау арқылы алқабиге кандидаттардың алдын ала бастапқы тiзiмiн жасайды;

- алқабиге кандидаттардың алдын ала бастапқы тiзiмiн жасау аяқталған кезден бастап жетi күн мерзiм iшiнде азаматтардың жергiлiктi атқарушы органның үй-жайында алқабиге кандидаттардың алдын ала бастапқы тiзiмiмен танысу мүмкiндiгiн қамтамасыз етедi, тiзiмдегi қателер мен дәлсiздiктер туралы өтiнiштердi қарайды және оған тиiстi өзгерiстер енгiзу туралы мәселелердi шешедi;

- тиiстi облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi атқарушы органы айқындаған санда, жеке-жеке әр аудан (облыстық маңызы бар қала) бойынша алқабиге кандидаттардың алдын ала бастапқы тiзiмiнен азаматтарды кездейсоқ таңдап алуды жүргiзедi;

- кездейсоқ таңдап алу нәтижелерi бойынша алқабиге кандидаттардың бастапқы тiзiмiн жасайды, оны жергiлiктi атқарушы органның мөрiмен бекiтедi және облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi атқарушы органына жiбередi.

Азаматтар заңмен белгіленген тәртіпте алқабиге кандидаттар тізімімен танысуға құқылы.

Алқабиге кандидаттардың тiзiмдерiн жасау үшiн қажеттi ақпаратты бермегенi, сондай-ақ дұрыс емес ақпарат бергенi үшiн азаматтар Қазақстан Республикасының заңымен белгiленген жауаптылыққа тартылады. Сот отырысының орны мен басталу уақыты туралы хабарлама алған азаматтар алқабилердi iрiктеу рәсiмiне қатысу үшiн сотқа келуге мiндеттi.

Қазақстан Республикасының алқабилерi тең мәртебеге ие.

Алқабиге кандидаттардың тiзiмдерiне:

- алқабилердiң тiзiмдерiн жасау кезiнде жиырма бес жасқа толмаған;

- өтелмеген не алынбаған сотталғандығы бар;

- сот әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлетi шектеулi деп таныған адамдар;

- судьялар, прокурорлар, тергеушiлер, адвокаттар, мемлекеттiк қызметшiлер мен әскери қызметшiлер, сондай-ақ құқық қорғау органдарының қызметкерлерi;

- наркологиялық немесе психоневрологиялық диспансерде есепте тұрған адамдар енгiзiлмейдi.

Алқабиге кандидаттардың тiзiмдерiне азаматтарды енгiзуге шығу тегiне, әлеуметтiк, лауазымдық және мүлiктiк жағдайына, жынысына, нәсiлiне, ұлтына, тiлiне, дiнге көзқарасына, нанымына тұрғылықты жерiне байланысты немесе кез келген өзге мән-жайлар бойынша қандай да бiр шек қоюға жол берiлмейдi.

Алқабиге кандидаттардың тiзiмдерiнен өздерiнiң жазбаша өтiнiшi бойынша:

- қылмыстық iс бойынша сот iсi жүргiзiлетiн тiлдi бiлмейтiн адамдар;

- өздерiнiң дене кемiстiгi немесе психикалық кемiстiгi салдарынан алқабидiң мiндеттерiн атқаруға қабiлетсiз адамдар;

- алпыс бес жастан асқан адамдар;

- дiни қызметшiлер алып тасталады.
Алқабилер:

- өзiнiң iшкi нанымы бойынша iстiң мән-жайын өз бетiнше бағалауға және алқабилер алқасының алдына қойылатын сұрақтарға жауап беруге мүмкiндiк алу үшiн сотта қаралатын дәлелдемелердi зерттеуге қатысуға;

- процеске қатысушыларға төрағалық етушi арқылы сұрақтар қоюға;

- заттай дәлелдемелердi, құжаттарды тексерiп қарауға, жердi және үй-жайларды тексерiп қарау iсiне, сот тергеуiндегi барлық басқа да iс-әрекеттерге қатысуға;

- төрағалық етушiге заңнама нормаларын, сондай-ақ сот отырысында жария етiлген құжаттардың мазмұнын және iске қатысты, өзiне түсiнiксiз басқа да мәселелердi түсiндiрудi сұрап өтiнiш жасауға;

- сот отырысы кезiнде жазбалар жасауға құқылы.

Алқаби:

- сот отырысында тәртiп сақтауға және төрағалық етушiнiң заңды өкiмдерiне бағынуға;

- алқабидiң мiндеттерiн атқару үшiн, сондай-ақ, егер сот отырысында үзiлiс жарияланған немесе iстi тыңдау кейiнге қалдырылған жағдайда, сот талқылауын жалғастыру үшiн сот көрсеткен уақытта келуге;

- сотқа келуге мүмкiндiгi болмаған жағдайда, төрағалық етушiге келмеудiң себептерi туралы алдын ала хабарлауға мiндеттi.

- iстi тыңдау кезiнде сот отырысының залынан кетуге;

- iстi тыңдау кезiнде сот құрамына кiрмейтiн адамдармен төрағалық етушiнiң рұқсатынсыз iс бойынша сөйлесуге;

- iстi қарау барысында мәлiметтердi сот отырысынан тыс жинауға;

- жабық сот отырысына қатысуына байланысты өзiне белгiлi болған мән-жайлар туралы мәлiметтердi жария етуге, сондай-ақ кеңесу бөлмесiнiң құпиясын бұзуға құқылы емес.

Алқабидiң өз мiндеттерiн атқармауы, сондай-ақ «Алқабилер туралы» Заңның 13 бабымен көзделген шектеулердi сақтамауы Қазақстан Республикасының заңында белгiленген жауаптылыққа, сондай-ақ төрағалық етушiнiң алқабидi iстi қарауға одан әрi қатысудан шеттету мүмкiндiгiне әкеп соғады.

Алқаби ретiнде қылмыстық сот iсiн жүргiзуге қатысу үшiн Қазақстан Республикасының Қылмыстық iс жүргiзу кодексiнде белгiленген тәртiппен iрiктелген адам мынадай мазмұнда ант қабылдайды: "Алқабидiң мiндеттерiн атқаруға кiрiсе отырып, өз мiндеттерiмдi адал және бейтарап атқаруға, сотта қаралған барлық дәлелдемелердi, дәлелдердi, iстiң мән-жайын назарыма алуға, ерiктi азамат және әдiл адам ретiнде iстi өзiмнiң iшкi нанымым мен ар-ожданым бойынша шешуге салтанатты түрде ант етемiн".

Алқаби "Ант етемiн" деген сөздердi айтумен антты қабылдауын растайды. Iстi қарауға қатысу үшiн сотқа алқабиге кандидаттардың қажеттi санын шақыртуды алқабилердiң қатысуымен қылмыстық iстi қарайтын соттың төрағалық етушi судьясының өкiмiне сәйкес сот отырысының хатшысы жүзеге асырады.