Ќазаќстан Республикасыныњ ѓылым жєне білім министрлігі

1. 
   Капиталдың құрамдас бөліктері және олардың құны.
   
2. 
   Капиталдың құрамдас бөліктері және олардың құны.
   
3. 
   «Қарыз капиталы» деректесінен құны деректемесі.
   
4. 
   «Артықшылықты акциялар» деректемесінің құны. Капитал безбенделген құны.
   
5. 
   Капиталдың шекті құны.
   

Кез-келген коммерциялық ұйым ағымдағы операцияларын жүргізу үшін де өзінің қызметтің қаржыландыру үшін ақша қаражаттарын қажет етеді. Белгілі бір тұрақты формасында болу ұзақтығына байланысты компания активтері, олардың пайда табу көздері сияқты ұзақ мерзімді немесе қысқа мерзімді болып бөлінеді.

Қаржыландыру көздерінің бірін немесе екіншісін тартуы компанияның белгілі бір шығындарымен байланысты: акционерлерге дивидент төлеу керек, банктерге несие белсені үшін пайызда, ал инвесторларға инвестиция салғаны үшін пайыз, т.б. Төленуге тиісті жалпы қаражаттар соммасын және процентпен көрсетілген белгілі бір қаржылық ресурстар көлемі капитал құны (cost of capital) деп аталады. Ережеге сәйкес ағымдағы активтер қысқа мерзімді қаражат көздерімен, ал ұзақ уақыт қолданылатын қаражаттар – ұзақ мерзімді көздер арқылы қаржыландырылады. Осыған сәйкес қаржы тарту бойынша шығындардың жалпы соммасы оптимизацияланды.

Жоғарыда көрсетілгендей, нарықтық экономиканың терминалогиясы көптеген бөлімдер бойынша тұрақталған жоқ. Әсіресе, отандық әдебиеттерде қарастырылып отырған түсініктің басқа да атауларын кездестіруге болады, дәлірек оны капитал "бағасы" немесе капитал "құндылығы" деп те атайды. Осы аталған атаулардың барлығы да шарты және кемшіліктері жоқ дейге болмайды, себебі бұл жағдайда капиталдың өзіндік құны туралы айтқан жөн.

Капитал құны деген терминді алған дұрыс деп біз келесі аргументерге байланысты шештік.

Ең алдымен берілген көрсеткіштің атауы оның шығындық табиғатын көрсету керек, себебі бұл мәжбүрлі шығындар (нақты немесе потенциялды).

Құндылық термині шығындық емес, табыстық сипатта болғандықтан, оны бұл жерде қолданған орынсыз. Ал енді "баға" және "құн" терминдерінің ішіндегі тандауға келетін болсақ, біз олардың арасындағы 8 бөлімде (қаржылық активтерді бағалау әдістерін қарастырған бөлімінде) көрсетілген қатынастар негізінде тоқталдық.

Шығынымен де кез-келген шығындардың көздері мен оларды сақтау қатынасы құбылмалы және стохастикалы: көп жағдайда олар шарты түрде ғана бағалануы мүмкін,әсіресе әңгіме барлық көздерге қатысты жиынтық баға туралы болса. Басқа жеке көздер туралы айтатын болсақ ,онда нарық конъюктурасына және қызметтің сәттілігіне тәуелді кейбір жай акциялар және бөлінбеген пайда сияқты көздерінің құны өзгеруі мүмкін, яғни шығындардың салыстырмалы бағалауы көпмәнді және басқа көздерге қатысты біршама шарты болады.

Осыған байланысты банктен несие алу кезінде оның ұсынатын пайыздық ставкасын дәл табу мүмкін емес , себебі ол банк саясаты немесе қарыз алушының несие қабілетіне байланысты біршама өзгеруі мүмкін . Осындай себептерге байланысты ұйымның шығынын болжау да, облигациялық заемды жақтау да стохастикалық.

Қаржылық менеджер үшін капитал құрылымы немесе белгілі бір көзді сақтап тұруға арналған шығындар көрсеткіші апорестиорлық бағалау позициясымен салыстырғанда априорлық бағалау позициясының мәні зор .

Пайда болған шығындар белгілі бір мән-мағынаға ие екені сөзсіз, бірақ осындай бағалаудың ең басты арнамы – компания даму перспективалары позициясы бойынша шекті (моржинальды) көлемін есептеуге негіз болу. Егер екі сарапшыға бір фирманың орташа есептік капитал құнын бағалап беруді ұсынсақ, онда олардың бағалары әр түрлі болады..Осы барлық оргументтер «капитал құны» терминін қолданған ең орынды екенін көрсетеді.

Жоғарыда көрсетілгенде «капитал» ұғымының да әр-түрлі интерпритациясы болады. Осы бөлімде біз капитал ұғымы ретінде ұзақ мерзімді қаражат көздерін аламыз,дәл осы көздер қатынасында есептеу алгоритмі көрсетіледі.

Капитал құны концепциясы капитал теорисының негізі болып табылады. Ол тек қана қаржы көздерін бергендерге ақша төлемдерін төлеумен ғана байланысты емес, сонымен қатар, өзінің нарықтық құнын жоғалтпау үшін ұйым ұстап тұратын инвестииялық капиталдық тұрақтылығын «табыстылығының» деңгейін сипаттады.

«Фирма капиталы құны», «капиталды бағалау», «фирма құны» сияқты т.б ұғымдарды бір-бірінен ажырата білу қажет. Бірінші жағдайда, credsme көздерінің спецификалық мінездемесі туралы айтылады. Мұндай мінездеме жеке көрсеткішке қатысты немесе олардың жиынтығына қатысты берілуі мүмкін. Мұндай жағдайда,капиталдың орташа құны ұғымы пайда болады. Екінші жағдайда сөз әр-түрлі абсолютті құнды көрсеткіштер жөнінде боады, мысалы, меншікті капиталдың баланстық немесе нарықтық бағалануы көлеміне, тартылған қаражат көлеміне, фирма бағалаудың жиынтық құнына және т.б. байланысты.

Толығырақ бұл ұғымдарға осы бөлімнің соңында тоқталып, қарастырылады, бірақ айта кететін бір жайт, олар сапалық жағынан ғана емес, сонымен қатар сандық жағынан да тығыз байланысты. Солай егер компания инвестициялық жобаға қатысса және оның табыстылығы капитал құнынан аз болса, онда компания капитализацияланған құны осы жоба соңында азаяды. Сонымен, капитал құны инвестициялық сипаттағы шешімдерді қабылдау теориясы мен тәжірибиесіндегі ең маңызды элемент болып табылады. Қаржы көздері және оларды өзгерту әдістері туралы 3,12 тарауларда неғұрлым тереңірек айтылып кеткен, ал осы тарауда біз оларды басқарудың бір түрін ғана- қаражат көзінің құнын қарастырамыз. Сонымен қатар бұл жерде әңгіме ең алдымен мобилизациямен ұстап түруы тұрақты шығындармен байланысты болатын қаражат көздері туралы болады. Капитал құнын анықтау өзіндік мақсат болып табылмайды. Біріншіден бұл көрсеткіш компания қызметін ұзақ мерзімді перспектива позициясынан сипаттайды. Солай меншікті капитал құнын комерциялық ұйымның бірлескен қатысушы болуға мүмкіндігі бар потенциялды инвесторларды тартудың көрсеткіші, кейбір қосымдық қаражаттар құны коммерциялық ұйымның ұзақ мерзімді капиталды тарту мүмкіндігін сипаттайды (мысалы,әр-түрлі компанияларда «облигациялық заем» көздерінің құны әр-түрлі болуы мүмкін және бұл,әрине табыс пен пайда табуға өз әсерін тигізеді). Екіншіден фирманың капиталының орташа өлшенген құны капитал құны-капитал құю бюджетін құрудағы ең маңызды көрсеткіштердің бірі.

Кез-келген компания бір уақытта әр-түрлі көздерден қаржыландырылуы мүмкін.

Берілген қаржы көздерінің әрбіреуінің құны әртүрлі болғандықтан, коммерциялық ұйымның капитал құнын орташа арифметикалық өлшеуіш формуласы бойынша есептеледі. Көрсеткіш процентпен көрсетіледі және ережеге сәйкес жылдық мәліметтер бойынша есептеледі. Есептеудегі негізгі қиыншылық ол белгілі қаражат көздерінен алынған капитал бірлігінің құның есептеумен байланысты. Кейбір көздермен үшін бұл көрсеткішті оңай табуға болады (мысалы банк несие құны), ал кейбір көздер үшін есептеу өте қиын болады және дәл есептеп шығару мүмкін емес. Сонда да салыстырмалы талдау дәл жүргізілуі үшін бұл шаманы жуықтап алуға да болады. Талдауды дәл жүргізу өз қызметіндегі қаражатта аванстау эффектілігімен қатар оның өзіндік инвестициялық саясатын жүргізуге маңызы зор.

Айта кететін бір жай, орташа арифметикалық өлшегіш формуласын қолдану, белгілі-бір қиыстыруларды қатар қойылғандығын жорамалдайды. Әсіресе есептеудің методолосиясы бойынша қатар қойылады. Осы жерде белгілі-бір қиыншылықтар туындайды: есептеуді қандай базада жүргізу керек- салыққа дейін немесе салықтан кейін. Бұл жағдайда барлық көздер бірдей болмайды. Солай, девиденттер түскен пайдадан төмендейді, яғни меншікті капитал көзінің құны салық төлегеннен кейінгі базамен есептелінеді. Керісінше, тартылған капиталдың кейбір түрлері бойынша пайыз төлеу өзіндік құннан алынады. Сондықтан тартылған қаражат мөлшеріне төленген қатысты пайыз сомасы бұл жерде салық төленгенге дейінгі база негізінде есептелген көрсеткішіне жатады. Сәйкесінше, осы екі көрсеткішті орташа арифметикалық өлшегіш фомуласына енгізген методикалық тұрғыдан дұрыс емес. Осы қайшылықты неғұрлым дұрыс түсіну үшін, мынадай жағдайды түсінуге болады, яғни компания қосымша жүз мың руб. көмегіндегі қаржыны тарту қажет. Компания мұны қосымша акция шығару арқылы немесе банктен ставка бойынша ұзақ мерзімде несие алуы арқылы жасай алады деп ұйғарайық. Бірнеше, жағдайды берілген қаржы көзін ұстап тұру үшін компания қатысты шығындалады, яғни оның құны Ке дивидент денгейіне тең болады сондықтан да олар салықтан кейінгі базамен есептелген. Екінші жағдайда қатысты шығындар денгеі бір-біріне тең болады. Неғұрлым тиімді нұсқасын тандап алу үшін, әр қаражат көзі бойынша қатысты шығындардың мәнәң салыстыру қажет. Бірақ 1 г және Ке қатар қойылмайды. Капитал құны теориясында негіз ретінде салық төленгеннен кейінгі құны алынады, ал көрсеткіштерді қатар қою түріндегі алгоритмге келтіру оңай және келесідей болады:

Пайыздық өзіндік құнға жазылатындықтан, салықтан кейінгі базаға келтіру осы көлемдегі салықтан есептелініп алынатың пайыз ды төлеу бойынша жылдық шығындардың азаюына алып келеді.Капиталдың негізгі суммасынан пайыз ретінде алынған көрсеткіш осы көздің капитал құны ретінде қарастырылады.

Қаржылық менеджер әртүрлі себептер бойынша өз компаниясының капитал білуі керек. Біріншіден, меншікті капитал құны инвесторлармен компания қызметіне салынған қаражаттардың салымының қайтарылымының болып табылады.

Меншікті капиталды нарықты бағалауын анықтау үшін қолдануы мүмкін (мысалы Гордон моделі көмегімен) күтілген табыспен дидентің мәнінің өзгеруіне тәуелді фирма акциясының бағасының мүмкін болатың өзгерістерін болжау.

Екіншіден, заемға алынған қаражаттардың құны төленген пайыздармен көрсетіледі, сондықтан капиталды таратудың бірнеше нұсқаларының ішінен ең тиімді мүмкіндікті таңдай алу қажет.

Үшіншіден, фирманың нарықтық құнын максимилизациялау , бұл басқару персоналдарының алдында тұрған ең негізгі мәселе және бірінші факторлардың әрекеті салдарынан іске асады,соның ішінде барлық қолданатың көздердің құның минимилизациялау арқылы да бұған жетуге болады.

Төртіншіден, капитал құны инвестициялық жобаларды талдаудағы ең маңызды факторлардың бірі болып табылады.