Бас кернеулердің біреуі созу, екіншісі қысу кернеуі болып табылады және олар нөлге тең емес, олай болса таза ығысуда болатын кернеуді бірінгіден, бүйір жақтарына жанама кернеу түрінде көрсетуге болады, онда тек жанама кернеу ( және  ) әсер етеді. Екіншіден,н бүйір жақтары бас аудандармен сәйкес жатқан қалыпты кернеу әсер ететін  және   элементтар параллелепипед түрінде, үшіншіден, бүйір беттері қалай болса солай орналасқан, бағыттары, қарама-қарсы қалыпты және жанама кернеулер әсер ететін параллелепипед түрінде көрсетуге болады.
Ығысу деформациясы және ығысудағы Гук заңы
Таза ығысу жағдайында тұрған элементар параллелепипедтің қабырғаларының ұзындағы өзгермейді, тек оның бүйір қабырғалары ғана ығысады. Таза ығысу деформациясы кезінде параллелепипедтік әрбір жиегі с′d′ шамаға орын ауыстырады және бұл шама абсолюттік ығысу деп аталады. Абсолюттік ығысудың қарама-қарсы қырлар аралығындағы қашықтыққа қатынасы салыстырмалы ығысу деп аталады. Салыстырмалы ығысу шамасының аздығына байланысты оның шамасын ығысу бұрышына ең деп санауғеа болады. Абсолюттік ығысу ұзындық өлшемімен, ал салыстырмалы ығысу радианмен өлшенеді. Тәжірибе көркеткендей ығысу бұрышыныңғ шамасы жанама кернеу шамасына тура пропорционал болады, демек Гук заңына байланысты. Ол былай өрнектеледі
 немесе 
мұндағы пропорционал коэффициенті G – ығысу модулі. Ығысу модулі ығысу материалының беріктігін сипаттайды және оның шамасы материалға байланысты тұрақты болады. Ығысу модулі материалдың бойлық серпімділігіне ұқсас шама және де МПа, Н/мм2, Н/м2 өлшемдерімен өлшенеді, сондықтан ығысу модулін серпімділік модулінің екінші түрі деп те атайды. Серпімділік модулі мен ығысу модулінің арасындағы байланысты төмендегіше өрнектеуге болады.
G=0,4E
Тақырыпқа байланысты қойылатын сұрақтар.
1. Бұралу. Бұралу кезіндегі кернеу.
2. Бұралу бұрышын анықтау.
3.Ығысу.Ығысу кезіндегі Гук заңы.
4 Бұралыу кезіндегі потенциялдық энергия.
Қолданылатын оқулықтар.
Тәжібаев С.Д. Қолданбалы механика; 100-110 бет
8. Иілу және күрделі кернеу.
Машина жасау өнеркәсібінде, құрылыста ұзындық өлшемі қима аудан өлшемдерінен әлдеқайда жоғары бөлшектер жиі кездеседі, оларда бұрынғы тарауларда сырық (кеспе, бөрене) деп атадық. Ал егер олар белгілі бір тірекке орналасып, көлденең түскен күштерді, жүктерді ұстап тұрса, олар арқалық болады Әрине, бұл арқалық түскен күштердің әсерінен иіледі, майысады.Көлденең түскен күш арқалыққа шоғырланған немесе бірқалыптытаралған күйінде немесе бір нүктеге түскен күш моменті ретінде түседі.Ал енді осындай немесе күш моменттері түскен арқалықтың қима ауданын есептеу, иілуге жұмыс істейтіңн конструкциялары қалай құру мәселелеріне көшейік. Ол үшін алдымен тіректердің түрін және оларда пайда болатын реакциялық (сыртқы күшке қарама-қарсы әсер ететін) күштерді анықтау жолдарын қарастырайық.
Тіректердің түрлері және оларға түсетің реакция күштерін анықтау.
Арқалық ретінде машина жасау өнеркәсібінде білікті, осьті, ұзынша келген жүк көтергіш виннтерді(мысалы, домкраттағы,виннті престегі ж.т.б.), қабырғаға бекітілген діңгектерді,кронштейндерді алсақ,ал қүрылыс өнеркәсібінде еденге төсейтін тақтайдан немесе оны ұстап тұратын бөренеден бастап, этаж аралығын бөлетін темір-бетон алынады.
Осыған орай арқалық деп, иілуге жұмыс істейтін ұзын денелірді айтуымызға болады. Міне осы арқалықтардың барлығы тіректерге түрде орналасады немесе сүйенеді. Арқалық тіректерге қозғалмайтын, қозғалмалы түрде орналасады. Ісжүзінде кездесетін тіректер шартты түрде топсалы жылжымайтын топсалы жылжымалы) және ұшы біртұтас бекітілген деп бөлінеді.
Осы тіректердің қозғалу мүмкіншілігіне байланысты әр түрлі реакция күші пайда болады. Егер арқалықтың бір ұшы бекітілген болса, онда ол оған түсетін күштің бағыты қандай болсада қозғалмайды. Түскен күштердің немесе күш моментінің бағыты мен түріне байланысты онда екі реакция күш моменті пайда болады. Ал топсалы жылжымайтын тірек арқалықты бір орнында ұстайды, жылжытпайды, бірақ ол тірекке топса арқылы орналасқан, сондықтан арқалықтың өз осінің бойымен айналуына мүмкіншілігі болады. Осыған орай айналу моменті әсер еткен жағдайда, реакциялық күш моменті (сыртқы күш моментіне қарама-қарсы күш моменті) пайда болмайды. Бұл тіректе екі реакция күш моменті ғана пайда болады Сонымен қатар, топсалы жылжымалы тіректерде тек бір ғана реакция күші пайда болады, сесебі олар өз осьтерінің бойымен айналуымен бірге OX осі бойында қозғалу мүмкіншілігі болады.
Барлық жағдайда осы тіректерде пайда болатын реакция күштері мен моменттерді анықтау үшін статикалық тепе-теңдік күйін сипаттайтын теңдеулерді пайдаланамыз.
ΣM=0, ΣX=0, ΣY=0.
Егер осы статикалық теңдеудің жәрдемімен анықталатын болса, онда ол статикалық анықталатын арқалық, ал егер белгісіз реакциялар саны теңдеу санынан көп болса, онда статикалық анықталмайтын арқалық деп аталады.
Иілу кезінде қима ауданында пайда болатын ішкі күштер
Достарыңызбен бөлісу: |
