Ќазаќстан Республикасыныњ бiлiм жєне ѓылым министрлiгi

1. 
   Суперкомпьютерлер (super-computers) туралы түсінік?
   
2. 
   RISC (Reduced Instruction Set Computers –командалар жүйесі жеңілдетілген компьютерлер) және CISC (Complicated Instruction Set Computers–командалар жүйесі қиындатылған компьютерлерден) айырмашылығы неде?
   
3. 
   Hybrid processor computers (гибридті процессорлы компьютерлер) ерекшеліктері неде?
   

Бір ғана информацияны әртүрлі жолда жазуға болады. Бір белгі тобынан екінші белгі тобына көшіру жолын кода деп атайды.

Информациялардыңсақталу, қабылдану, берілужәнеөңделужолдарыинформациялардыңжазылу (кодталу) түрінекөптәуелдіболады.

Информациялардыңкодалануы (кейдеонышифрлаудептеатайды) оныңкерікодталуына (декодталуына-декодирование) қолайлыболатындайетіліпжазылуықажет. Кодталғанда қанша аз алфавит пайдаланса, кері кодтау сонша жеңіл болады. Практика жүзінде информацияларды кодтау үшін Морзе алфавиті немесе екілік алфавит пайдаланылады.

Мысалы, баяғыдажасалғантелеграфаппаратынпайдаланғанда, қосқыштыөшіріпжәнежағыпотыруарқылыинформацияберілген. Информацияны пайдаланушының қағазында қосқышты басып тұру уақытына байланысты сызықша және нүкте жазылып отырған. Ондай хабарларды беруге төмендегі Морзе әріпі пайдаланылған.

A .-               F ..-.           L .-..           Q --.-              V …-

B -…         G --.             M --            R .-.                W.--

C -.-.         H ….          N -.             S…                 X -..-

D -..           I ..              O ---           T -                  Y -.--

E .              J .----          P .--.            U ..-                Z --..

K -.-              0 -----        1 .----          2 ..---              3 --

4 ….-             5 …..         6-….           7 --…              8 ---..

9 ----.

       Екілік алфавитте 0 және 1 белгілері пайдаланылған, оларды ондық алфавиттен ажырату үшін екілік код деп атаған. Ағылшын тілінде екілік белгі, Binary digit сөзінен қысқартылып, бит деп аталған. Бұдан кейін ол екілік белгінің бірін (0 немесе 1-ді) бит деп атайтын боламыз.

Екілік алфавит көмегімен кез келген алфавиттің символдары кодтар түрінде таңбаланады, яғни бұл кез келген тілде жазылған мәлімет екілік кодтар түрінде бейнеленеді. Екілік алфавит өте қажет екені белгілі болды, ендеше символ түріндегі информацияларды олар арқылы қалай жазуға болады? 0 және 1 белгілері арқылы төрт символды ғана белгілеуге болады, олар: 00, 01, 10, 11- бұл өте аз. Тек орыс тілін кодтауға арнайы белгілерден (?, ! және т.б.) өзге 33 символ қажет болады. Кез келген мәтіндік информацияларды кодтау үшін жоқ дегенде 200-ден астам символ қажет. Сондықтан символдарды кодтау үшін 8 биттің комбинацияларын қолдану (0 мен 1 тұратын 8 белгі) қабылданған. 8 биттен тұратын кодты байт деп атайды.

       0 мен 1-ден тұратын 8 бит, яғни 1 байт арқылы 256 символды кодтауға болады: 00000000, 00000001, 00000010, ..., 11111111.

       Енді бұл арқылы орыс әріптерін ғана кодтап қоймай, латын, қазақ әріптерін де, цифрларды да, тіпті арнайы белгілерді де (графиктік, псевдографиктік) кодтауға болады. Кодталатын символдардың тобын кодтау кестесі деп атайды.

       ASСII коды. Есептеу техникаларында көп пайдалынылып жүрген код ASСII {American Standart Code For Information Interchange- америкалық информация алмасудың стандартты коды} коды болып табылады, ол арқылы кодтау кестесі 1-суретте көрсетілген.

Кодталған кесте 16 жатық және 16 тік жолдан тұрады. Кестедегі символдың орны оналтылық код арқылы кодталған. Кесте екі бөліктен тұрады: стандартты және альтернативті.

          Стандартты бөлікте 128 (0-ден 127-ге дейін кодтар) цифрлар, латын алфавитінің әріптері, компьютер жұмысын басқаратын арнайы символдар орналасқан.

          Альтернативті бөлікте 128 символ орналасқан (128-ден 255-ке дейін), бұларда ұлттық әріптер (орыстың, қазақтың, жапонның және т.б.), псевдографикалық және кейбір арнайы символдар орналасқан. Ондық, екілік, оналтылық жүйедегі сәйкестік сандар кестесі  көрсетілген.

   Мысалы, «Парта» сөзін кодтап көрейік. Ол үшін ASСII кестесінен әр әріпке сәйкес кодтар табамыз: П-F8, А-08, P-09, T-29, A-08. сонымен ПАРТА сөзі бұл кодта былай болады: F8080929087.

       ЕндібұлсөздіASII-діпайдаланыпекіліккодтажазайық: F8-11111000, 08-00001000, 09-00001001, 29-00101001. Бұлардытізбектепжазсақ: 11111000 00001000 00001001 00101001 11111000 шығады.

       Мәтіндік информацияларды ASСII кестесін пайдаланып. Ол үшін: Мәтіндік әр символдың кодын кестеден табыңыз. Оның коды оналтылық жүйедегі екі саннан тұрады, оның біріншісі символ орналасқан жатық жол, ал екіншісі тік жол нөмірлері. Әрбір табылған оналтылық жүйедегі санды оған сәйкес екілік жүйедегі  санмен алмастырыңыз.

         Бұлпроцестікерісіншедеатқаруғаболады, яғниекіліккодыбойыншамәтіндегісимволдардыанықтауғаболады. Мысалы: 010000110100111101001101010100000101010101000100010101010010 кодыбойыншамәтіндіанықтауқажет. Олүшінсолданоңғақарайкодтытөт-төрттенбөліпшығамыз:

0100   0011   0100   1111   0100   1101   0101   0000   0101   0101   0100   0100   0101   0101   0010.

       Кестеденолардыңоналтылықжүйедегібаламасынанықтасақ, COMPUTERсөзішығады.

       Информациямәселеніңақиқаттықжағдайынтолықашатынболса, оныңдәлболғаны. Дәлдігіжоқинформацияонытүсінбеушіліккежәнеоғанбайланыстыдұрысемесшешімқабылдауғаәкеліпсоғады. Егеринформацияонытүсінугежәнебелгілібіршешімқабылдауғажеткіліктіболса, ондаоныңтолықболғаны. Информацияныңбағалылығыоныңберілужолдарында, кейбіринформациясіздіқуандырады, кейбіреуіренжітеді, кейбіреуіндетекфактілербаяндалады. Тіпті, хабардыңберілуырғағына, адамныңмимикасына, қолсілтеуретінеқарайинформацияәртүрлібағағаиеболады. Егер информация толық, обьективті, пайдалы, дәл болса, ол сонша бағалы болады. Ең қажетті мәселенің бірі – информацияларды сандық бағалау, яғни өлшеу мәселесі. Мысалы, ғылыми жаңалықтарда берілген информацияларды, қоғамдық өсу теориясындағы информациялар көлемін өлшеу өте қиын.

         Ал техникалық аспект жағынан өлшеуге болады. Мысалы, алдыңғы информация жадтан қанша орын алады, келесі информацияға қанша орын қажет болады,- міне, бұлардағы информацияларды бағалауға болады. Техникада информация деп онда сақталатын, берілетін, өңделетін белгілер (таңба) тізбегін айтады. Олай болса берілетін информацияны ол арқылы берілетін символдар санымен есептеуге болады.

       Демек, информациякөлемідепхабардыңұзындығын, яғнихабардапайдаланылғансимволдарсанынайтадыекен.

       Есептеуіштехникалардакезкелгенхабардыңсимволдарыекіліккодтажазылатыныбізгемәлім. Ендеше, сақталатын, берілетін, өңделетінинформациякөлеміондағыекілікбелгілерсанынатең. Мұндағыеңкішіөлшем 1 бит, яғнибірекілікбелге. Оданүлкенірекөлшем 1 байт, ол 8 биткетең.

Инфармацияныңөлшембірлігі. Олар:

1 байт=8 бит;

1 Кбайт=1024 байт1000 байт;

1 Мбайт=1024 Кбайт1000 миллион байт;

1 Гбайт=1024 Кбайт1000 миллиард байт;

1. Логикалыққұрылғыдегенне?

2. Аргументіn=3, n=6 болатынлогикалыққұрылғыүшіножәне 1 типтібинарлықкомбинациянықалайалуғаболады?

3. 79 санынекіліксанаужүйесінекөшірумысалынкелтір.

4. НЕМЕСЕлогикалықопрециясыныңқабылеттілігінкөрсет.

5. ЖӘНЕ- ЕМЕС логикалық операцияларының қасиеттері.

6. НЕМЕСЕ- ЕМЕС логикалық операцияларының қасиеттері.

7. ЖӘНЕ логикалық операцияның қасиеттері.

8. ЕМЕС логикалық операцияның қасиеттері.

Дәріс №6. Компьютердің функционалды құрылғылары
ЭЕМнегізгіекіқызметатқарады:1) ақпараттыөңдеужәнесақтау;

2) сыртқыобъекттерменақпараталмасу.

• 
  жүйелікблок;
  
• 
  ақпараттыенгізуқұрылғылары (пернетақта);
  
• 
  ақпараттышығаруқұрылғылары (монитор).
  
• 
  жүйелік блок, пернетақта және монитор дербес компьютерді құрайды.
  

Курсор (сілтемебелгі) - жыпылықтаптұратынтіксызықшатәріздібірсимволдыңорнынкөрсетіптұратынтаңба. Алфавиттікәрбірпернелатынныңнеқазақтың (орыстың) бірәрпәненгізеалады. ЛатынәріптеріQWERTстандарты (екіншіқатардыңсолжақшетіндеорналасқанпернелертізбегі) бойынша, алқазақ, орысәріптерібаспамашинкасындағыдайболыпорналасқан. Цифрлікпернелерқазақәріптеріменбіргежоғарғықатардатұр, сандаренгізудіоңайлатумақсатындаолароңжақшеттетағықайталанған.

Ақпараттыбейнелеуқұрылғысымонитортүрлері. Дисплейді адамға информация беріп отыратын компьютердің тілі деп қарауға болады. Дисплей электронды-сәулелік трубкадан, оны қоректендіруші (питание) блоктан және сәулені бағыттап отыратын электрондық блоктан тұрады. Дисплей символдық болса, онда экранда символдық информация, ал графиктік болса, онда символдық информациялардан өзге мониторда график және сурет орналастыруға болады. Монитор түрлі түсті (-сурет) немесе монохромды (қара-ақ түсті) болуы мүмкін. Монитор экранында кез келген көрініс (кескін) түрлі түсті нүктелер (егер монитор түрлі түсті болса) тобынан немесе сұр нүктелертобынан (егер монитор монохромды болса) тұрады. Ол нүктелерді әдетте пикселдер деп атайды. Түрлі түсті мониторда әр пиксел қызыл, жасыл немесе көк түстердің бірімен боялған кішкентай үш нүктеден тұрады. Тік және жатық жолға орналасқан пикселдер саны монитордың мүмкіндігін көрсетеді. Монитор экранына орналасқан пикселдер саны қанша көп болса, монитордың шешуші мүмкіндігі сонша жоғары болады. Монитордың экранының диaгoнaлі 9" (23 cм) – 42" (106 cм). Көп таралғаны – 14", 15", 17" және 21". Бірінші түрлі түсті монитор 1982 жылы жасалды, оны СGА-640x200 пикселді монитор деп атады. Ал 1984 жылы ЕGА-640х350 пикселді монитор пайда болды. Қазіргі компьютерлерде VGА-640x480 немесе SVGА (800x600 ден 1248- 1024 дейін) мониторлары орналастырылған.

Магниттідискілериілгішжәнеқаттыболыпбөлінеді. Иілгішмагниттідискілербіркомпьютерденекіншікомпьютерлергеинформациялардытасымалдауғаарналған. Диаметрі 5,25 дюиммагниттікдискілерқазіргіуақытта 1,2 Мб –қадейінинформациясақтайалады. Мұндайдискілердіңайналужылдамдығы 300-360 айн/минДиаметрі 3,5 дюиммагниттікдискініңкөлемі 1,44 Мб.пайдаланатынинформациялардыүнемісақтауғаарналған, оларғаоперациялықжүйепрограммалары, жиіпайдаланатынпрограммаларпакеті, әртүрліредакторларжатады. Қазіргівинчестерлердіңайналужылдамдығы 3600-ден 7200-гедейінайн/мин. Бұлбетіжұқаметаллпленкаменжабылған (мысалы, кобальт) әйнекдиск. Информацияныңсиымдылығы 800 Мб-9 Гб. Кез-келгендискалғашындажұмысқадайынболмайды. Оныжұмысқадайындауүшінформаттауқажет. Принтер.Қолданылуы,жұмысістеупринципі,техникалықсипаттамасы. Принтерақпараттықағазғабасыпшығаратынқұрылғы. Олдисплейгенешығарылсасоныңбәрінқағазғабасыпшығаруғамүмкіндікбереді. Принтергемәтіндік, кестелік, графикалықақпараттардышығаруғаболады. Принтергеақпараттыңкескінінқалауымызбойынша-аққаранемесетүрлітүстешығаруғаболады. Принтердіңүштүріболады: матрицалық, сиябүріккішжәнелазерлік. Сиябүріккіш(струйный) принтердіңматрицалықпринтерденайырмашылығы – текбасубасиегініңқұрылымындағана. Бұлпринтерлердеқаражәнетүрлітүстісұйықсияныкішкенетесіктерарқылыбүркутәсіліқолданылады. Мұндаәрбірсимволдыңматрицасықағаздабөлекнүктелерденбағаннансоңбағанболыпқалыптасады. Сиякішкенекартриждесақталады, оныоңайауыстырыпотыруғаболады. Түрлітүстікескіндісалғанда, принтерлдыменкескіндібіртүспенбояйдыда, соданкейіноныңүстінебасқатүстердісалады. Бояулар араласып, қағазға әдемі түрлі түсті сурет шығады.