Гуманитарлық-әлеуметтік факультетінің әдістемелік кеңесімен мақұлданған

Гуманитарлық-әлеуметтік факультетінің әдістемелік кеңесімен мақұлданған

Қазақ тілі пәні жалпы білім беру циклінің міндетті компоненті болып саналады.

Ұсынылып отырған курс ЖОО-дағы қазақ тілінің қолданыс аясын барынша кеңейтіп, мемлекеттік тіл ретінде өмірлік қажеттілікке айналдыру мақсатында, студенттердің бойында мемлееттік сана мен отансүйгіштік сезімін нығайтуға, қазақ елінің рухани-мәдени жетістіктерін насихаттауға бағытталған.

Қазақ тілі курсы тіл үйренушінің қарым-қатынасқа түсу салаларын ескере отырып, сөйлеу әрекетінің 4 қағидатына ( тыңдалым, оқылым, айтылым, жазылым) негізделген тіл үйренушінің мақсаты, тілді қолдану саласы, коммуникативтік жағдаяттар компоненттері, контекспен байланыстылығы тіл бірліктерінің қолдангыстағы қызметіне сай анықталады. Қазіргі таңда тілдік құзіреттіліті қалыптастыру коммуникативті-функционалдық грамматика тұрғысынан қарастырылуда.Тіл бірліктенінің қолданыстағы қызметі, белгілі бір мағына түрлерін жеткізу функционалдық грамматика арқылы жүзеге асады. Осы тұрғыдан алғанда, ең басты мақсат – тұрмыстық, әлеуметтік тақырыптардағы мәтіндер негізінде тіл үйренушілердің сөйлеу біліктілігін жетілдіру, лексикалық қорын, грамматикалық білік дағдыларын қалыптастыру, қазақ тілі грамматикасы туралы білімін дамыту.

Қазақстан Республикасының қазақ тіліне мемлекеттік мәртебе, беруі туралы заңына сәйкес барлық факультетте (күндізгі бөлімдерде) қазақ тілі жалпы білім беру пәні ретінде оқытылады.

В1 – негізгі жеткілікті деңгей, күнделікті қарым-қатынаста өзі туралы, отбасы, университеті туралы айтады, сұрақтар қоя алады, шағын мәтіндерді түсінеді. Өз елі, тарихы, табиғаты, өзінің қызығушылығы, мақсаттары туралы әңгімелей алады. Осы тақырыптағы мәтіндерді оқып, негізгі ақпаратты түсіне алады.

В1 - негізгі жеткілікті деңгей

Сөз-синтагмалардың ерекшелігі, көпмағыналылықтың сөйлеу тілінде қолданылу ерекшелігі, фразеологизмдердің лексикалық синтагматикасы, фразеологизмдер мен сөздердің мағыналық қатынасы, тұрақты тіркестер мен мақал-мәтелдердің сөйлеу тіліне жұмсалу ерекшелігі. Лебізде синонимдік, омонимдік, антонимдік қатарлардың мағыналық сипатын пайымдау, семантикалық ерекшеліктерін айыру. Сөз тіркестерінің валенттілігі, сөйлем құрау жүйесіндегі сөз тіркесінің тіркесімділігінің рөлі мен маңызы. Жай сөйлем мен олардың түрлері, негізгі семантикалық және функционалдық ерекшеліктері. Сөйлеудің прагматикалық ерекшеліктері, сөйлемдегі сөздердің орын тәртібі мен сөйлемінің өзіндік ерекшеліктері. Сөздердің семантикалық тіркесімділігі. Диалог жүргізе алу құзыреті, яғни әңгімені бастау, қолдау мен аяқтауға арналған тілдік құрылымдарды меңгеру.

Күрделі сөйлемдер жүйесі. Лебіздегі сөйлем құрылымы мен олардың өзіндік ерекшеліктері. Сөйлем құрылымындағы ой мен олардың айтушы мен тыңдаушы арасындағы қатынаста түсініктілігі. Сөз тіркесі арқылы сөйлем құраудың прагматикалық сипаты. Сөйлемді дұрыс құраудағы сөздердің орын тәртібі мен сөйлем мүшелерінің орналасу реттілігі. Құрмалас сөйлем жүйесіндегі орын тәртібі), олардың семантикалық, функционалдық ерекшеліктері. Күрделі сөйлем құраудағы жалғаулықтардың рөлі мен маңызы. Сөйлемнің функционалдық-семантикалық ерекшеліктері. Тідегі объектік, субъектік, предикативтік қатынастар мен олардың берілу жолдарындағы функционалдық ерекшеліктер мен мағыналық реңктер. Сөйлемдегі интонация бірлігі. Интонацияның сөйлемнің жалпы коммуникативтік түрлерін анықтай алу қызметі; сөйлемнің актуальды мүшеленуі, сөйлемдерді, синтагмаларды мітінде бір-бірінен айырып, бөліп алудағы интонацияның қызметі; пауза және синтагма.
Пререквизиттері

Берілген пәнді игеру үшін мектеп бағдарламасына (11 жылдық) сәйкес келетін теориялық және практикалық білім қажет.

Осы пәнді оқуда мемлекеттік тілді жете меңгеруге;

Қоғамдық орындарда ауызекі тілде сауатты сөйлесе білуге;

Мемлекеттік тілде іс-қағаздарын сауатты толтыра білуге қажет.

Курсттың мақсаты – қазақ тілін меңгерудің әрбір деңгейіндегі негізгі міндеттерді сөйлеу түрлеріндегі модельдер мен қатысым түрлері арқылы жүзеге асыру.

Деңгейлік дескрипторлар:

1. 
   тілдік жүйе мен оның амалдарын мәдени танымдық-қатысымдық әрекеттер арқылы меңгерту;
   
2. 
   дайын күйіндегі сөйлесім мен қатысымды төмендегідей әрекеттер арқылы жүзеге асыру:
   

• 
  өнер мен мәдениет (театр, фильм, кітап, музыка т.б.) мәселелеріне байланысты өтілген тақырыптарды баяндау, мақылдау, алған мәліметтерге өз көзқарастарын білдіру, дәлелдеу;
  
• 
  белгігі бір тақырыпты (әлеуметтік-тұрмыстық, әлеуметтік-мәдени сала) талқылауға өз қабылдауы бойынша баға беру;
  
• 
  күнделікті тұрмыстық сөйлеу жағдаяттарында әңгімені қолдау және талқылау ( нақты, өзіне таныс жағдаяттарға дайындықсыз араласып, әңгімені қолдау, қажет жағдайда қайта сұрау, өз көңіл күйін білдіру (өкіну, мұңаю, қызығушылық таныту немесе танытпау);
  

• 
  мәліметтерді беруге дайындығы мен қабілеттілігі, әңгімелесушіге
  

Курсты оқыту барысында білім алушы

- әлеуметтік-тұрмыстық және әлеуметтік-мәдени салада жағдаяттарды немесе оқиғаларды рет-ретімен өз көзқарасы бойынша сипаттау;

- дайын түрдегі мәтіннің мазмұнын түсініп баяндау;

- күнделікті өмірде қарапайым тілде қарым-қатынас жасай білу;

- берілген тақырып бойынша алдын ала дайындалған, аса күрделі емес баяндама жасау;

- кітап немесе фильм сюжетін мазмұндау және дәлелдер арқылы өз көзқарасын білдіру;

- күнделікті өмірдегі фактіге құрылған мәліметтер мен оны түсіндіруге қажетті әрекеттерге қысқаша баяндама жасауды;

- өмірден алынған қарапайым хабарламаларды еркін жеткізуді;

- өтілген тақырыптағы әңгімені ашық айыра білуді;

- әңгімелесушінің сөзін түсіне білуді;

- дыбысталуы нақты жүйеленген радио-және телебағдарламалардағы мәліметтерді баяндауды; - мәтін тақырыбындағы негізгі идеяны табуды;

- электронды және қағаз түріндегі мәтіндерді қарап, қажетті мәліметтерді түсіне білуді;

- күнделікті материалдардан ( хат, қысқа ресми құжаттар) қажетті ақпараттарды табу және түсінуді;

- буклет, каталог, даңғыл, ас мәзіріндегі, кестедегі қажетті мәліметтерді оқи алу және оны қолдана алуды;

- қызығушылық танытқан тақырыбы бойынша қарапайым мәтіндегі нақты ақпараттарды оқу және түсінуді;

- қазақ тіліндегі қосымшаларды дұрыс қолдана білуді және таза сөйлеуді.

Мемлекеттік білім беру стандартына сай жоғары оқу орындарында «Қазақ тілі» пәнін кредиттік жүйе бойынша оқытуға 6 кредит бөлінген. Қазақ тілін оқыту осы көлем аясында қарастырылып, тілді тереңірек үйрену СОБЖ, СӨЖ сағаттарында меңгертіледі. Семинар сабақтары мен СОБЖ, СӨЖ материалдары бір-бірімен сабақтастырылып қарастырылады.

Оқу жылы барысында әр факультет бойынша 1-курс студенттерінің тілді білу деңгейі тест тапсырмалары арқылы анықталып, топтарға бөлінеді.

Әрбір деңгейдің пән мазмұны жаңа когнитивтік-лингвомәдени кешендер арқылы ұйымдастырылады.

Оның компоненттеріне жататындар:

• 
  оқытудың деңгейлік мазмұнын көрсететін коммуникативтік сала ( қатысымның әлеуметтік-тұрмыстық, әлеуметтік-мәдени және кәсіби саласы);
  
• 
  қатысымның әрбір саласын жүзеге асыратын сөйлеу тақырыптары мен тақырыпшалар жиынтығы;
  
• 
  қатысымның қарапайым жағдаяттары.
  

1. Отан отбасынан басталады. Отбасы - шағын мемлекет. Үндестік заңы.Көптік жалғау. Төл дыбыстары. Тәуелдік жалғау. Ілік септік.Сәлем – сөздің анасы. Сәлемдесу. Қоштасу. Танысу. Жіктік жалғау. Етістік. Жай сөйлем және олардың түрлері, негізгі сеантикалық және функционалдық ерекшеліктері.

2. Жас отбасы және дәстүр.Қазақстандағы некеге тұру жүйесіндегі ұлттық, салт-дәстүрлер. Жіктік жалғау. Есептік сан есім. Етістік.Қазақстан Республикасындағы демографиялық мәселелер. Синонимдік, омонимдік, антонимдік қатарлардың мағыналық сипатын пайымдау, семантикалық ерекшелікетерін айыру. Жас отбасының бюджеті. Сын есімнің шырайлары. Етістік. Етістіктің шақ және рай категориясы. Сөйлеудің прагматикалық ерекшеліктері, сөйлемдегі сөздердің орын тәртібі мен қазақ сөйлемінің өзіндік ерекшеліктері.

3. Қазіргі тұрғын үй.Тұрғын үй түрлері. Сан есім. Сын есім.Етістіктің шақ категориясы.

4. Мінез және келбет. Адамның жан дүниесі және сыртқы келбеті. Сын есім. Сын есімнің шырайлары.Адам сәні. Болжалды келер шақ. Жедел өткен шақ.. Көмекші сөздер. Замандас келбеті.

Тәуелдік жалғау. Жіктік жалғау. Етістіктің шақ категориясы. Есімдік.

5. Уақыт және адам. Уақыт алтыннан да қымбат. Есептік сан есім. Барыс, Шығыс септіктері. Шақ категориясы. Мекен, мезгіл үстеу. Студенттің бос уақыты. Сан есім. Етістік. 50 минуттік дәріс

жәнестудент. Етістіктің шақтары. Септік жалғаулары. Тұрақты сөз тіркестері.

6.Салауатты өмір салты. Дені саудың - жаны сау. Мақал-мәтелдер. Жай сөйлем және олардың түрлері. Есімдік. Есімдіктің мағыналық түрлері. Ауру - астан. Диалог жүргізе алу құзыреті, яғни әңгімені бастау, қолдау мен аяқтауға арналған тілдік құрылымдарды меңгеру.Тазалық - денсаулық кепілі. Сын есім. Етістік.

ІІ семестр

1.Менің отаным – Қазақстан. Менің елім – тәуелсіз Қазақстан. Етістік.Етістіктің шақтары. Қазақстан – көп ұлтты мемлекет. Есептік, реттік сан есім.Тәуелді септеу. Етістіктің шақтары.Есімдік.

2. Туған жерге саяхат. Өз өлкеңді таны.

3.Қазақ халқының дәстүрлі өнер! Халықтық қолөнер. Есітдік. Өткен шақ. Қазақ театр және кино өнері. Сын есім. Етістіктің рай категориясы. Өнер жұлдыздары. Сын есімнің шырайлары. Шылау.

4. Қазақстан - әлемдік кеңістікте. Тәуелсіз Қазақстанның жарқын бейнесі. Жай сөйлем. Жай сөйлемнің түрлері. Жай сөйлемнің құрылымы.Қазақстан - әлемдік кеңістікте. Синоним. Антоним. Омоним.

5.Менің мамандығым.Университет - білім ордасы. Жай сөйлем стилистикалық семантикалық ерекшеліктері. Мен таңдаған мамандық. Күрделі сөйлем.

6.Қазақстандағы білім беру жүйесі Қазақстандағы білім беру жүйесіндегі тың серпіліс.. Сөйлемдегі орфографиялық заңдылықтар. Кредиттік оқыту жүйесі. Қазақ сөйлеміндегі интонация бірлігі.

7.Қоғам және жастар. Қоғамның басты байлығы – дарынды жастар. Сөйлемнің функционалдық-семантикалық ерешеліктері. Қазақстанның жарқын болашағы – білімді ұрпағында. Күрделі сөйлем құрудағы жалғаулықтардың рөлі мен маңызы.
3 Пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер

Негізгі:

1.Әлімбек Г. Қазақ тілі Алматы, 2005.

2.Қамзебаева Р.Е., Қамешова Г.М., Мұқанова Г.М. Қазақ тілін үйренеміз. Тіл дамыту құралы.

(бастауыш және негізгі деңгей үшін). Алматы, 2007.

3. Бектұров Ш., Бектұрова А. Қазақ тілі (Ана тілі деңгейінде үйрту құралы). Алматы, 2008.

4. Бекова-Тайсюганова Г.Ж.. Қазақ тілі Астана, 2003.

5.Байсакалова Ұ.С. Қазақ тілі Астана, 2007.

6.Тұрыспеков Г.Т. Қазақ тілі. Алматы, 2012.

Қосымша:

8.Хакимова Р.Г., Нұрмағамбетова С.А. Қазақ тілі. Қостанай, 2006.

9.Қыдыриязова А.Б. Диктанттар мен мазмұндамалар жинағы. Астана, 2008.

10 Рысбаева ГД. Қазақ тілі (грамматикалық анықтағыш). - Алматы, 2000.

11.СармановаФ.Т. «Студентерге арналған тіл дамыту материалдары». ҚМУ,2010ж.

12. СармановаФ.Т. «Септік жалғауларының қолданылуын үйрету». ҚМУ,2010ж.

13.Иргизбаева. Қ.Б.«Практикалық қазақ тілі». ҚМУ,2010ж.

14. Б.Абильбекова. Төл дыбыстары және зат есім жалғаларының қолдану ерекшеліктері. ҚМУ,

2011ж.

15. Иргизбаева.Қ.Б. Орыс тілді аудиторияда қазақ тілін дамыту материалдары. . ҚМУ, 2011ж.

17. Иргизбаева.Қ.Б. «Практикум по казахкому языку». (электрондық оқулық). ҚМУ,2009ж.

18.Испандиярова.А.Т. Практиклық қазақ тілінен жаттығулар жинағы. ҚМУ, 2011ж.

19.Алтыбаева. А.А Пркатикалық қазақ тілінен оқу-әдістемелік құрал. ҚМУ, 2011ж