Ќазаќстан республикасы єылым жјне білім министірлігі

1. Бекіту бұрандалары. Бұранданың бұл түрі бөлшектерді қосу қажетіне арналған, ал олардың профилі үшбұрышты етіп дайындалады.

2. Қозғалыс немесе күш беретін бұрандалар (жүрісті бұрандалар).

Домкраттарда, престерде т. б. жүрісті винттерде колданылады. Бұл бұрандалардьщ профилін үйкеліс күшін азайту мақсатымен трапециялы, кейде тікбұрышты етіп жасайды.

Бұранда тілінген бөлшектің пішіні бойынша конусты бұранда және цилиндрлі бұранда болып екі түрге бөлінеді.

Біз жоғарыда бұранда сызығы иілгіш үшбұрышпен цилиндрлі орағанда пайда болады дедік. Егер сол үшбұрышты оңнан солға қарай орасақ сол бұранда болып аталады.

Бұранда сызығының кіруіне байланысты винттер бір, екі, үш және көп кірмелі больіп келеді. Екі кірмелі бұрандаларда винт сызығы екі жерден басталады. Бұранда кадамының өлшеміне байланысты: а) ұсақ қадамды (аралықты) бұранда; б) ірі қадамды (аралықты) бұранда болып табылады.

Ұсақ қадамды бұранда төзімді және берік келеді, сондықтан олар: а) егер бұрандаға динамикалық күш түссе; б) егер бұрандалы біліктер иілу мен бұралуға жұмыс істесе; в) бұранда реттегіш қызметін атқаратын жағдайларда қолданылады.

Ұсақ қадамды бұрандалар төмендегідей болып белгіленеді: М 12X1,5 (1,5 — қадам шамасын миллиметрмен керсетеді), ал ірі қадамды бұрандалар М 24.

Бұрандалар профилі бойынша үшбұрышты, төртбұрышты, трапециялы, жұмыр және т. б. (29-сурет) болып бөлінеді.

Үшбүрышты бұранданы кебінесе бекіту бұрандасы деп атайды және ол метрлік, дюймдік болып екіге бөлінеді.

Ал сырық беріктігін ең кіші диаметрі бойынша есептейміз

Метрлік бұрандалар 4; 6; 7; 8 — дәлдік кластары бойынша әзірленеді. Өте жоғары, бірінші класты бұрандалар жауапты қосылыстарда және дәл қозғалатын винттерде қолданылады.

Трапециялы бұранда станоктардың жүріс винттерінде, су-порттарында, яғни олар күш пен жүріс беретін механизмдерде жиі кездеседі.

Трапециялы бұрандаларда үйкеліс аз болады, оңай дайындалады және олар анағұрлым төзімді келеді. Диаметрі 8-ден 640 мм-ге дейінгі трапециялы бұрандалар стандарттал-ған. СТ СЭВ 838-78 бойынша мұндай бұрандалар бұлай белгілене-ді. Тг 80X10 — мұндағы соңғы саны қадамын көрсетеді. Олардың профиль бұрышы 30° (29, г-сурет). Солға бұрылатын бұрандалар белгісі ТМОХ62Н, ал көп кірмелі бұранда Тг40Х8 (Р4) болып белгіленеді, екі кірмелі, кадамы Я = 4.

Конусты бұранда. Конусты бұрандалар көбінесе трубаларды жалғастырғанда қолданылады. Өйткені олар тығыздықты жақсы камтамасыз етеді. Сондай-ақ, жоғары кысым әсер ететін трубалар конусты бұранда арқылы қосылады.

Мемлекеттік стандарт бойынша конусты бұранданың екі түрі бар: конустылығы 1 : 16 және дюймдік бүрандалар.

Негізінде шпонкалы сына тәрізді және призмалы шпонка болып екіге бөлінеді, соған сәйкес шпонкалы қосылыстар тығыз немесе бос қосылуы мүмкін. Сына тәрізді шпонкалар күшпен қондырылады, сондықтан бөлшектер арасында күш кернеуі пайда болады. Ал призма шпонкалар болса, олар күш кернеусіз кондырылады.

мұндағы һ – шпонканың биіктігі; d – біліктің диаметрі; b — шпонканың ені; l - шпонканың жұмыс істеу ұзындығы; _жш — жаншылу кернеуі.

Білік қимасын әлсірету үшін сегментті шпонкалардың пішінің аздап езгертеді немесе сегментті шпонканың доға жақ бетін кесіп, онық биіктігін азайтады.

Сонымен қатар олардың кемшіліктері де бар. Атап айтқанда: а) ось бойымен бағытталған күштерді қабылдай алмайды; ә) тістердің бірдей дәлдікте жасалмауынан әсер етуші күштер шлицтердің барлығына бірдей таралмайды.

Бұл амал үлкен күштер әсер еткенде және шлиц тістерінің саны оннан аспағанда, ал диаметрі 25...90 мм арасында болғанда қолданылады.

Дәлдікті қажет ететін талаптарға сай шлицті қосылысты тістердің ішкі және сыртқы диаметрлері арқылы центрлеуге болады.

Егер втулка материалының қаттылығы Бренелль шкаласының көрсетуі бойынша НВ 350-ден кем болса, сыртқы диаметрі арқылы центрлеген жөн. Бұл жағдайда тек біліктің жоғарғы беті ғана өнделеді.

Ал егер Бренелль шкаласының керсетуі бойынша НВ 350-ден артық болса, онда центрлеу ішкі диаметрі арқылы орындалады. Бұл жағдайда қосылыс бетінің екеуі де өңделеді.