Шығармашылық ойлауды зерттеуге арналған әдістемелер.
Ғалым Джой Гилфорд алғашқылардың бірі болып шығармашылық ойлаудың мәнін ұсынылған идеялардың өзіндік, икемділігі мен жаңалығының синтезі ретінде анықтады. Осыдан кейінгі барлық басқа теориялар оны тек көшірді, бұл зерттеушінің рефлексия тақырыбындағы вариациялар болды.
Сонымен, адамның шығармашылық қабілеттерінің даму деңгейін қалай анықтауға болатындығы туралы алғашқы әдістер келесі критерийлерді ескере отырып қалыптасты:
Белгілі бір тапсырманы орындау барысында шығармашылық қабілеттерін көрсетудің жылдамдығы мен қарапайымдылығы. Мұнда ұсынылған идеялар, жауаптар саны, берілген уақыт аралығында мәселелерді шешу жолдары маңызды рөл атқарады;
Жауаптардың икемділігі (кейбір объектілерден басқаларына ауысу саны);
жауаптардың өзіндік дәрежесі (біртекті топта белгілі бір жауаптың қаншалықты жиі қайталануы).
Шығармашылықты анықтау өте оңай болды Элис Пол Торренс тесті. Сынақ үш бөлімнен тұрады, олардың әрқайсысы ауызша, бейнелеу және дыбыстық шығармашылықты бағалайды.
Шығармашылық қабілеттерін диагностикалаудың негізгі принциптері:
Шығармашылық деңгейін анықтау үшін интеллект тесттерін қолдануға болмайды, өйткені олар ұсынылған нұсқалардан дұрыс шешімді табудың дәлдігі мен жылдамдығын анықтауға бағытталған.
Зерттеу барысында шығармашылықтың ауызша және бейнелі (көркемдік) жақтарына назар аудару керек.
Шығармашылықтың айқын көрсеткіші-қалыптасқан байланыстардан (стереотиптерден) максималды қашықтық.
Диагностика кезінде өнімділік өлшенеді (жауаптар санының тапсырмалар санына қатынасы).
Мұндағы өзіндік ерекшелік әдеттен тыс, шаблондық емес жауаптардың пайда болу жиілігінің кері шамаларының саны ретінде қарастырылады.
Жауаптардың жалпы санына қатысты бұрын-соңды болмаған идеялардың санын есептеу арқылы бірегейлікті өлшеу керек.
Вербальды-логикалық ойлауды зерттеуге арналған әдістемелер.
Вербалды-логикалық ойлауды зерттеу әдістемесі. Біз ұсынатын әдіс ауызша тапсырмалардың әртүрлі түрлерін біріктіреді және ауызша-логикалық ойлаудың даму деңгейі туралы толық, сенімді және сенімді түсінік алуға мүмкіндік береді.
Әдістеменің бастапқы нұсқасы-р. Амтауэрдің 1955 жылғы интеллект құрылымының сынағы-12 жастан бастап балаларға және ересектерге арналған топтық сынақ ретінде қолданылатын 9 субтесттен тұрады (М.К. Акимова, в. т. Козлова, 1985 қараңыз). Э. ф. Замбацевичене (1984) ауызша субтесттерді (Р. Амтауэр өзінің сынақ батареясының алғашқы төрт субтестінде қолданған принцип бойынша) зерттеуге жарамды етіп жасады
Бастауыш сынып оқушылары. Ол ұсынған Әдістемеде әрқайсысында 10 сынамадан тұратын 4 субтест бар.
Э.ф. Замбацевичененің қалыпты дамып келе жатқан бастауыш сынып оқушыларына ұсынған субтесттерін эксперименттік сынақтан өткізу және ЗПР бар балалардың ауызша-логикалық ойлау ерекшеліктерін анықтауға жарамдылығын тексеру оларды өзгертуді қажет етті. Жинақталған өкілдік деректер негізінде Әдістеменің екі нұсқасы жасалды: толық (л. и. Переслени, Е. М. Мастюкова, л. Ф. Чупров, 1989) және экспресс-диагностика жүргізу үшін қысқаша (л. и. Переслени, л. Ф. Чупров, 1989), олар э. ф. нұсқасынан ерекшеленеді. Замбацевичена тапсырмаларды орындау нәтижелерін бағалау тәсілімен біршама өзгертілген тексеру рәсімімен. Сонымен қатар, аймақтық сипаттағы білімді қажет ететін бастапқы нұсқадағы тапсырмалар ауыстырылды.
Бөлінген суреттерді қолдану әдісі. Бөлінген суреттер психодиагностикада кеңінен қолданылады. Бөлшектерден суретті бүктеудің сәттілігі психикалық даму деңгейін бағалау кезінде маңызды көрсеткіш болып саналады. Суреттерді бүктеу тапсырмаларының нәтижелері көбінесе сапалы бағаланады. Мұндай мәселелерді шешудің сәттілігінің сандық (балдық) бағалары қолданылған жағдайда, ол әдетте жеке сынамаларды бір рет ұсыну негізінде жүзеге асырылады. Мысалы, Векслер интеллект тестінен VI субтестті қолдану шарттары бойынша ұсынылады. Т. в. Розанова (1991), к. Новакова (1963) және басқа да көптеген зерттеулерде кеңістіктік құрылыстың ерекшеліктерін, визуалды-тиімді және визуалды-бейнелі ойлауды зерттеуге бағытталған, көмек түрлерін қолданудың диагностикалық құндылығы көрсетілген:
1)Қайта әрекет ету мүмкіндігін бере отырып, шешімнің қателігін көрсету (ынталандырушы көмек);
2) Тұтас объектінің бейнесін, жиналуы тиіс суретті көрсету;
3) Кесу сызықтары оның бөліктеріне салынған кескіндер (бөлшектелген үлгі);
4) Бөлшектелген үлгіге оның бөліктерін салу арқылы құрастыру, суреттер.
Достарыңызбен бөлісу: |
